Ήταν κάποτε τα κουπόνια. Ψαλιδισμένα από τις κυριακάτικες εφημερίδες, στοιβαγμένα στο τραπέζι της κουζίνας περίμεναν υπομονετικά τη στιγμή που θα εξοικονομούσαν λίγα ευρώ στο σουπερμάρκετ. Ήταν μια εποχή αθώα, σχεδόν ρομαντική. Τώρα όμως, ο σύγχρονος καταναλωτής έχει περάσει στο επόμενο επίπεδο: δεν κυνηγά προσφορές, αναζητά την ελευθερία. Από τις συνδρομές, την κάθε ενδεχόμενη παγίδα και τα μικρά γράμματα. 

Ζούμε μέσα στην οικονομία της συνδρομής. Από τη μουσική που ακούμε μέχρι το φαγητό που μας φέρνουν στο σπίτι, από τις σειρές που βλέπουμε μέχρι τα ρούχα που φοράμε όλα περνούν από μία μηνιαία χρέωση. Κάποτε το διαδίκτυο υπόσχονταν ελευθερία. Τώρα ένα σωρό μικρές, αυτόματες χρεώσεις τραβούν τα χρήματα του καθενός σαν αόρατα νήματα που κρατούν δεμένο τον σύγχρονο χρήστη σε αμέτρητες πλατφόρμες. 

Και όσο οι εταιρείες μαθαίνουν να τον “παγιδεύουν” με δωρεάν δοκιμές που γλιστρούν εύκολα σε ακριβές χρεώσεις, με δύσκολες ακυρώσεις, με ύπουλες τακτικές, τόσο εκείνος μαθαίνει να αντιστέκεται. Με δεύτερα emails, με υπενθυμίσεις, με εικονικές κάρτες που «εκρήγνυνται» ακριβώς πριν από την πρώτη χρέωση. 

Δεν είναι πια αφέλεια. Είναι πόλεμος. 

Ο καθένας έχει μια ιστορία. Κάποιος δεν μπορούσε να ακυρώσει το γυμναστήριο εν μέσω πανδημίας χωρίς να εμφανιστεί αυτοπροσώπως. Άλλος θυμάται μια συνδρομή που δεν ανανέωσε ποτέ, αλλά συνέχισε να πληρώνει για μήνες. Και κάπου εκεί ξεκινά η ανάγκη για επιβίωση μέσα σε έναν λαβύρινθο “δοκιμαστικών περιόδων”, “αυτόματων ανανεώσεων” και δυσνόητων όρων χρήσης. 

Ο έξυπνος καταναλωτής όμως δεν υπογράφει απλώς, διαπραγματεύεται. Στήνει σύστημα υπενθυμίσεων, χρησιμοποιεί κάρτες με χρονοδιακόπτη, γράφεται με άλλο email. Κάποιοι μάλιστα δημιουργούν ειδικές διευθύνσεις, ώστε να ξεγελούν τα αυτοματοποιημένα φίλτρα των εταιρειών. Άλλοι χρησιμοποιούν πλατφόρμες που δημιουργούν εικονικές κάρτες με όριο μίας χρήσης. Ο στόχος είναι πάντα ο ίδιος: να μη βρεθεί παγιδευμένος στην αδράνεια. 

Γιατί αυτό είναι που φοβούνται οι εταιρείες: ο καταναλωτής που θυμάται, που δεν παρασύρεται από την ευκολία του “θα το ακυρώσω αργότερα”, ούτε βυθίζεται στο τέλμα της παράβλεψης. Ο καταναλωτής που καταλαβαίνει ότι οι “δωρεάν δοκιμές” βασίζονται σε μία βασική ψυχολογική αδυναμία: την αναβλητικότητα, δηλαδή την τάση του ανθρώπου να σκέφτεται “θα το λύσω αύριο”. Αλλά αύριο έχει ήδη γίνει χρέωση. 

Η ερευνητική ομάδα του Stanford μίλησε καθαρά: λίγη επιπλέον δυσκολία στην ακύρωση μπορεί να αυξήσει τα έσοδα μιας εταιρείας έως και 200%. Δεν χρειάζονται όλοι να ξεχάσουν. Αρκεί μόνο λίγοι. 

Και τότε έρχεται η αντίδραση. Γιατί αν οι εταιρείες κρύβουν χρεώσεις κάτω από αστερίσκους, γιατί να μην κρύψει κι εκείνος την έξοδο πίσω από μια εικονική κάρτα; Αν του ζητούν να αποστείλει συστημένη επιστολή για να ακυρώσει μια υπηρεσία, γιατί να μη στήσει κι αυτός ένα δεύτερο λογαριασμό για να ξαναπάρει το δωρεάν δοκιμαστικό; 

Φυσικά τίποτα από αυτά δεν είναι εντελώς ηθικό, αλλά ποιος μιλά πλέον για ηθική όταν το ίδιο το εμπορικό σύστημα βασίζεται στη λήθη, στην κόπωση και στην πονηριά; 

Ορισμένοι αναλυτές πάντως κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Όχι τόσο για τις εταιρείες αυτές ξέρουν να προσαρμόζονται, αλλά για τους πιο ευάλωτους καταναλωτές. Αυτούς που δεν έχουν τον χρόνο, την τεχνογνωσία ή την ενέργεια να “παίξουν το παιχνίδι”. Όσο οι “έξυπνοι” βρίσκουν τρόπους να γλιτώσουν, τόσο οι τιμές ανεβαίνουν για όλους κι αυτοί που δεν παίζουν, πληρώνουν για όλους. 

Και πάλι όμως ποια είναι η λύση; Μια αγορά που βασίζεται στην εμπιστοσύνη ή μια αγορά που προϋποθέτει συνεχή επιφυλακή; Αν οι δωρεάν δοκιμές μετατραπούν από ευκαιρία σε παγίδα, τότε είναι φυσικό ο καταναλωτής να απαντήσει με τα ίδια μέσα. Όχι από διάθεση εξαπάτησης, αλλά από ανάγκη διατήρησης της “αξιοπρέπειάς” του. 

Η οικονομία της συνδρομής είναι πλέον εδώ κι όσο κι αν προσποιείται ότι λειτουργεί για το καλό του χρήστη στην πράξη ευνοεί εκείνον που ξεχνά. Ο μόνος τρόπος να επιβιώσει ο σύγχρονος καταναλωτής είναι να θυμάται, να παρακολουθεί, να ακυρώνει. 

Γιατί στις μέρες μας, η αληθινή εξοικονόμηση δεν βρίσκεται στο κουπόνι. Βρίσκεται στο «unsubscribe». 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.