Οι μεγάλοι νικητές της σημερινής οικονομίας δεν είναι ούτε οι παραγωγοί ούτε οι καταναλωτές, αλλά οι εταιρείες-διαμεσολαβητές που στέκονται ανάμεσά τους. Ο Μπιλ Γκέιτς έχει δικαιωθεί σε πολλά όλα αυτά τα χρόνια (Microsoft, τα δίχτυα κατά των κουνουπιών, τον κίνδυνο των πανδημιών). Σε ένα πράγμα όμως έπεσε έξω: στην ιδέα ότι το ίντερνετ θα εξαφάνιζε τους μεσάζοντες της οικονομίας. 

Στο βιβλίο του The Road Ahead (1995), ο Γκέιτς προέβλεπε ότι ο “ηλεκτρονικός αυτοκινητόδρομος” θα επέκτεινε την ψηφιακή αγορά και θα λειτουργούσε ως ο απόλυτος διαμεσολαβητής, οδηγώντας σε έναν κόσμο όπου οι μόνοι άνθρωποι που θα συμμετείχαν σε μια συναλλαγή θα ήταν ο αγοραστής και ο πωλητής. Αν ζείτε στο σήμερα ξέρετε ήδη ότι αυτό δεν συνέβη. Αντίθετα, το διαδίκτυο γέννησε μια νέα τάξη εμπορικών μεσαζόντων. 

Η Amazon συνδέει όσους αγοράζουν δώρα με κατασκευαστές από “χιουμοριστικές” κάλτσες που ο παραλήπτης πιθανότατα δε θα φορέσει ποτέ. Η Uber λειτουργεί ως αγωγός ανάμεσα σε οδηγό και επιβάτη. Η DoorDash συνδέει (και χρεώνει αδρά) το απρόθυμο εστιατόριο με τον τεμπέλη καταναλωτή κι ενώ κάποιοι πιο “αναλογικοί” μεσάζοντες μαράζωσαν, άλλοι από τη φαρμακοβιομηχανία έως τη βιομηχανία κρέατος έσφιξαν ακόμη περισσότερο τον έλεγχό τους. 

Οι μεσάζοντες είναι σε πολλές περιπτώσεις ένα αναγκαίο κακό της σύγχρονης οικονομίας. Οι εφοδιαστικές αλυσίδες είναι ολοένα και πιο σύνθετες, άρα κάποιος πρέπει να αναλάβει τον συντονισμό και τα logistics. Οι καταναλωτές απαιτούν ευκολία και οι μεσάζοντες την προσφέρουν. Οι προμηθευτές συχνά δεν έχουν επιλογή: πρέπει να βρίσκονται εκεί όπου βρίσκονται οι πελάτες, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει να γραφτούν σε μια πλατφόρμα διανομής ή ένα marketplace που τους αντιμετωπίζει σκληρά. 

Το αποτέλεσμα είναι μια οικονομία όπου η πραγματική ισχύς δεν βρίσκεται στις επιχειρήσεις που παράγουν αγαθά ή προσφέρουν υπηρεσίες, αλλά στους ενδιάμεσους που ελέγχουν την πρόσβαση και επιβάλλουν σιωπηλά διόδια. 

Το πρόβλημα με τους μεσάζοντες δεν είναι η ύπαρξή τους. Θέλω να πάω στο σούπερ μάρκετ, το οποίο βασίζεται σε εταιρείες με διαφορετικούς ενδιάμεσους για να το παραλάβουν και να το επεξεργαστούν τα στάδια του ταξιδιού αυτού που έχουμε επιλέξει. Όλοι έχουν έναν ρόλο στο ταξίδι από το αγρόκτημα στο πιάτο μου. 

Το πρόβλημα ξεκινά όταν οι μεσάζοντες αποκτούν τόσο μεγάλη διαπραγματευτική δύναμη, ώστε τόσο ο αγρότης όσο κι εμείς να βρισκόμαστε παγιδευμένοι: «Αυτό που κάνουν αυτοί οι διαμεσολαβητές είναι να στέκονται ανάμεσα στον αγοραστή και τον πωλητή, και ο τρόπος με τον οποίο επιβάλλουν τους “φόρους” ή τα ποσοστά τους συνήθως στους πωλητές, είναι εντελώς αδιαφανής για τους αγοραστές» λέει ο Hal Singer, διευθύνων σύμβουλος της Econ One. 

Η αδιαφάνεια είναι το υπερόπλο του μεσάζοντα. Οι περισσότεροι καταναλωτές δεν έχουν ιδέα πόσα χρεώνει η Amazon τους πωλητές της, τι ποσοστό κρατούν η Apple ή η Google από τις πωλήσεις εφαρμογών ή πόσα χρήματα παρακρατούν οι διαχειριστές φαρμακευτικών παροχών. Αυτός ο “κρυφός φόρος” συχνά μετακυλίεται στον καταναλωτή, καθώς οι πωλητές αυξάνουν τις τιμές για να τον καλύψουν κι είναι σχεδόν αδύνατο να τον αποφύγεις. 

Η Amazon και η Apple αποτρέπουν τους πωλητές και τους προγραμματιστές από το να κατευθύνουν τους πελάτες σε φθηνότερα κανάλια. Οι εταιρείες πιστωτικών καρτών πιέζουν τους εμπόρους να αποδέχονται όλες τις κάρτες τους ανεξαρτήτως προμήθειας. Οι διανομείς τροφίμων αφήνουν ελάχιστα περιθώρια διαπραγμάτευσης στον πρωτογενή τομέα, ενώ οι καταναλωτές αρχίζουν να υποψιάζονται ότι οι τιμές δεν είναι και τόσο δίκαιες. 

Σήμερα αν πουλάς κάτι στο διαδίκτυο σχεδόν δε γίνεται να μην είσαι στην Amazon. Σε όλους τους κλάδους επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο: οι μεσάζοντες “κλειδώνουν” τους πελάτες με την ευκολία και τους προμηθευτές με την πρόσβαση. Συγχωνεύονται ή εξαγοράζουν ο ένας τον άλλον μέχρι να γίνουν αναντικατάστατοι και να αφήσουν ελάχιστες εναλλακτικές. 

«Όταν μια πλατφόρμα συγκεντρώνει εκατομμύρια αγοραστές και πωλητές είτε πρόκειται για το marketplace της Amazon, για το φαρμακευτικό μητρώο ενός PBM ή για μια εφαρμογή μετακίνησης με τον καιρό τα συμβόλαια, το λογισμικό και ακόμη και οι κανονισμοί γράφονται γύρω από αυτούς τους ενδιάμεσους», σημειώνει ο Anindya Ghose, καθηγητής επιχειρήσεων στο Stern School of Business του NYU.  

*με στοιχεία από το Business Insider 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.