Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) είναι μια ταχέως αναπτυσσόμενη τεχνολογία που έχει τη δυνατότητα να φέρει επανάσταση σε πολλές πτυχές της ζωής μας. 

 Όπως κάθετι καινούριο, ειδικά στον τεχνολογικό τομέα, η νέα αυτή καινοτομία έχει εγείρει πολλές ανησυχίες και φόβους. Από το ζήτημα της αντικατάστασης των ανθρώπων στον εργασιακό τομέα, μέχρι την καταπάτηση δικαιωμάτων, τα συστήματα της τεχνητής νοημοσύνης έχουν προκαλέσει πληθώρα συζητήσεων και αναλύσεων.

Η πιο ανησυχητική όμως αρνητική πλευρά της ΤΝ που έχει αναφερθεί, είναι η έλευση μιας μηχανής υψηλής ευφυίας και νοημοσύνης που θα έχει δική της βούληση και θα στραφεί εναντίον του ανθρώπινου είδους. 

Η σκοτεινή αυτή πλευρά της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης δε θα μπορούσε να μην απασχολήσει και την τέχνη, τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία. 

Είναι εκπληκτικό ότι οι αναφορές σε συτήματα τεχνητής νοημοσύνης στη λογοτεχνία προηγούνται της εφεύρεσής της στον πραγματικό κόσμο σχεδόν έναν αιώνα.

Ένα πρώιμο παράδειγμα είναι το Erewhon: or Over the Range του Samuel Butler , ένα σατιρικό δυστοπικό μυθιστόρημα από το 1872 για μια φανταστική κοινωνία όπου ο φόβος για τους πιθανούς κινδύνους των μηχανημάτων οδήγησε στην καταστροφή των περισσότερων τεχνολογικών εφευρέσεων – μια ιδέα που ο Butler διερεύνησε για πρώτη φορά σε ένα άρθρο του 1863 με τίτλο «Ο Δαρβίνος ανάμεσα στις Μηχανές».

Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω, το μυθιστόρημα της Mary Shelley του 1818 Frankenstein – ο αμφισβητούμενος πρόγονος της σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας – έχει διαβαστεί ως μια προειδοποιητική ιστορία για την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτή η ερμηνεία δεν είναι παράλογη. Ενώ το τέρας στην καρδιά της ιστορίας είναι φτιαγμένο από πεταμένα μέρη του σώματος και όχι από γρανάζια και καλώδια, εξακολουθεί να είναι μια τεχνητή μορφή ζωής, μια μορφή που τελικά ξεπερνά τον υπερβολικά σίγουρο δημιουργό της.

Ο Butler και ο Shelley ήταν σίγουρα έτη φωτός μπροστά από την εποχή τους. Η φαντασία τους και η αριστοτεχνική τους γραφή κατάφεραν να δημιουργήσουν κόσμους που γεννούσαν ηθικά και υπαρξιακά  ζητήματα για τεχνολογίες που όχι απλά δεν υπήρχαν, η ανθρωπότητα δεν ήταν καν κοντά στο να τις δημιουργήσει. Χωρίς υπολογιστές και ίντερνετ προσέγγισαν το ζήτημα φιλοσοφικά, καθώς η φαντασία τους δεν μπορούσε να αγγίξει τη λειτουργία και τις δυνατότητες της τεχνολογίας με τον ίδιο τρόπο που καταλαβαίνουν οι συγγραφείς του 20ου και του 21ου αιώνα. 

Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, η επιστημονική φαντασία εξοικείωσε τον κόσμο με την έννοια των ευφυών ρομπότ. Ξεκίνησε με τον «άκαρδο» Tin man από τον Μάγο του Οζ και συνεχίστηκε με το ανθρωποειδές ρομπότ που υποδύθηκε τη Maria στο Metropolis. 

Οι πιο διορατικές και πειστικές όμως αναπαραστάσεις της τεχνητής νοημοσύνης παρήχθησαν λίγο πιο κοντά στη σημερινή εποχή.

Σε αυτά τα έργα, η τεχνητή νοημοσύνη συχνά απεικονίζεται ως μια ισχυρή και έξυπνη μηχανή που είναι ικανή για ανεξάρτητη σκέψη και δράση. Αυτό μπορεί να είναι μια τρομακτική προοπτική, καθώς εγείρει το ερώτημα τι θα συνέβαινε εάν η τεχνητή νοημοσύνη γινόταν πιο έξυπνη από τους ανθρώπους. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε τελικά να γίνει τόσο έξυπνη που θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για την ύπαρξή μας.

Dune, 1965

Η σειρά βιβλίων επιστημονικής φαντασίας “Dune” που ξεκίνησε το 1965 εξερευνά ένα μακρινό μέλλον στο οποίο η ανθρωπότητα συγκρούστηκε και στη συνέχεια ορκίστηκε να θέσει εκτός νόμου την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Frank Herbert από τις κορυφαίες φιγούρες συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας, απεικόνισε έναν κόσμο που η ανθρωπότητα ανατράπηκε προσωρινά από την τεχνητή νοημοσύνη.

Η ανθρώπινη νίκη επιτεύχθηκε τελικά με εξαιρετική δυσκολία με μεγάλο κόστος – δισεκατομμύρια ζωές – οι επιζώντες μπόρεσαν να παραμερίσουν τη διαφορά τους και να βάλουν σε εφαρμογή μια εντολή που όλοι συμφώνησαν να τιμήσουν: «Μη φτιάξεις μια μηχανή που να μοιάζει σε ανθρώπινο μυαλό».

Το Dune περιγράφεται συχνά ως το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στην ιστορία. Κέρδισε το εναρκτήριο βραβείο Nebula για το καλύτερο μυθιστόρημα και το βραβείο Hugo το 1966 και αργότερα διασκευάστηκε σε ταινία του 1984, τηλεοπτική μίνι σειρά του 2000 και ταινία του 2021.

Ο  Herbert  έγραψε πέντε συνέχειες, οι δύο πρώτες από τις οποίες διασκευάστηκαν ταυτόχρονα ως μίνι σειρά του 2003. Το Dune έχει επίσης εμπνεύσει επιτραπέζια παιχνίδια και μια σειρά βιντεοπαιχνιδιών. Από το 2009, τα ονόματα των πλανητών από τα μυθιστορήματα Dune έχουν υιοθετηθεί για την πραγματική ονοματολογία των πεδιάδων και άλλων χαρακτηριστικών στο φεγγάρι του Κρόνου, Τιτάνα.

“2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος”, 1968

Μία από τις πιο γνωστές απεικονίσεις τεχνητής νοημοσύνης του κινηματογράφου -που αναδεικνύει αυτήν την προβληματική- μπορεί να δει κανείς στο αριστοτεχνικό έργο του Stanley Kubrick “2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος”.

Διασκευασμένη το 1968 από το έργο επιστημονικής φαντασίας “The Sentinel” Arthur C. Clarke, η ταινία εξερευνά τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης εμβαθύνοντας στις έννοιες του χρόνου και της εξέλιξης. Εκτός από το εμβληματικό τέλος της, μια από τις πιο αξιομνημόνευτες πτυχές της ταινία είναι ο HAL 9000, ένας ευαίσθητος υπολογιστής τεχνητής γενικής νοημοσύνης που είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο των συστημάτων του Discovery One.

Αρχικά, ο HAL είναι ένα αξιόπιστο μέλος του πληρώματος του διαστημικού σκάφους, αλλά το σύστημα αρχίζει να δυσλειτουργεί και να στρέφεται εναντίον των ανθρώπινων συντρόφων του. Αν και οι αστροναύτες προσπαθούν να συζητήσουν κρυφά τις δυσλειτουργίες του HAL, ο υπολογιστής διαβάζει τα χείλη τους, αντιλαμβάνεται τον επικείμενο κίνδυνο και αρχίζει να σκοτώνει τους αστροναύτες για να εξασφαλίσει την επιτυχία της αποστολής του.

“Colossus: The Forbin Project”, 1970

Το “Colossus: The Forbin Project” είναι μια ταινία για την οποία πιθανότατα δεν έχετε ακούσει ποτέ, αλλά πρέπει οπωσδήποτε να δείτε όταν έχετε την ευκαιρία. Αυτό το θρίλερ επιστημονικής φαντασίας, που κυκλοφόρησε το 1970, βασίστηκε σε ένα μυθιστόρημα του 1966 του Dennis Feltham Jones. Ακολουθεί έναν επιστήμονα που, με εντολή της αμερικανικής κυβέρνησης, αναπτύσσει έναν υπερυπολογιστή για να πάρει τον έλεγχο του πυρηνικού οπλοστασίου της χώρας κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Σύμφωνα με πραγματικά σενάρια που εξερευνούν οι υπερδυνάμεις του κόσμου, το “Colossus” μετατρέπει ένα σκεπτικό πείραμα σε δυστοπικό εφιάλτη όταν ο πρόσφατα ενεργοποιημένος υπερυπολογιστής, ο συνονόματος της ταινίας, ανακαλύπτει και συγχρονίζεται με μια παρόμοια μονάδα επεξεργασίας που έφτιαξαν οι Σοβιετικοί. 

Φοβούμενοι παραβιάσεις της εθνικής ασφάλειας, και οι δύο πλευρές του Σιδηρού Παραπετάσματος συμφωνούν να διακόψουν τη σύνδεση. Οι υπολογιστές έχουν δική τους βούληση και απειλούν να εκτοξεύσουν πυραύλους προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. Η Ουάσιγκτον και η Μόσχα αποφασίζουν ότι, αντί να αναμειχθούν με τις ίδιες τις μηχανές, θα προσπαθήσουν να αφοπλίσουν τα οπλοστάσια που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους. Και αυτό καταλήγει σε αποτυχία και οι υπολογιστές βγαίνουν από την αντιπαράθεση ως οι αδιαμφισβήτητοι κύριοι του κόσμου.

Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι η δεκαετία του 1980 ήταν μια δεκαετία που ξεχώρισε για το είδος ταινιών επιστημονικής φαντασίας, και η θεματική των ρομπότ που θέλουν να κατακτήσουν τον κόσμο μεσουράνησε. 

Από τις πιο εμβληματικές ταινίες που καθόρισαν το είδος και έβαλαν στην εξίσωση ένα σατανικό ρομπότ που θέλει να αφανίσει την ανθρωπότητα είναι το “The Terminator “ που βγήκε στη μεγάλη οθόνη το 1984. 

Συνδυάζοντας τις σκηνοθετικές ικανότητες του James Cameron, τους διογκωμένους μύες του Arnold Schwarzenegger και τις υποκριτικές ικανότητες της Linda Hamilton, έρχεται ο Εξολοθρευτής. Το “The Terminator” δημιούργησε ένα franchise που περιλαμβάνει έξι ταινίες, μερικές από τις οποίες μπορεί να θέλετε να αποφύγετε, αλλά όλες επικεντρώνονται στο διαχρονικό φόβο της τεχνολογίας και της δημιουργίας μηχανών ικανών να δρουν αυτοβουλως και να μας καταστρέψουν. 

Οι ταινίες με διαβολικά συστήματα ΤΝ μπορούν να είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για την εξερεύνηση των ηθικών επιπτώσεων της τεχνολογίας.

Όπως κάθε έργο επιστημονικής φαντασίας, έτσι και όσες ταινίες πραγματεύονται τα όρια και τους κινδύνους της τεχνολογίες μπορούν να μας βοηθήσουν να σκεφτούμε τις πιθανές συνέπειες της δημιουργίας μηχανών που είναι πιο έξυπνες από τους ανθρώπους. Μπορούν επίσης να μας βοηθήσουν να εξετάσουμε τα ηθικά ερωτήματα που θα χρειαστεί να απαντήσουμε καθώς η τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει να αναπτύσσεται.

Φυσικά, δεν πιστεύουν όλοι ότι η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί απειλή. Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για καλό, όπως να βοηθήσει στην επίλυση ορισμένων από τα πιο πιεστικά προβλήματα του κόσμου, όπως η κλιματική αλλαγή και η φτώχεια. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια ισχυρή τεχνολογία και είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τους πιθανούς κινδύνους προτού αρχίσουμε να βασιζόμαστε πολύ σε αυτήν.

 

Με πληροφορίες από Big Think, The Guardian