Ίσως κάποια στιγμή έρθει η μέρα όπου οι γυναικείες μήτρες  μπορεί να μην είναι πλέον απαραίτητες για την τεκνοποίηση. Οι τεχνητές μήτρες μπορεί να ακούγονται σαν επιστημονική φαντασία, ωστόσο δεν φαίνονται κάτι απίθανο αν σκεφτεί κανείς την πορεία της αναπαραγωγικής τεχνολογίας, από το 1978 (γέννηση του πρώτου μωρού μέσω IVF- εξωσωματικής γονιμοποίησης) μέχρι σήμερα.  Το 2016, μια ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου του Cambridge της Αγγλίας, ανέπτυξε ανθρώπινα έμβρυα με τη μέθοδο της  εκτογένεσης – τη διαδικασία κύησης ανθρώπου ή ζώων σε τεχνητό περιβάλλον – για έως και 13 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση. Μια εξίσου σημαντική ανακάλυψη ήρθε τον επόμενο χρόνο, όταν ερευνητές στο Νοσοκομείο Παίδων της Φιλαδέλφειας ανακοίνωσαν ότι είχαν αναπτύξει μια τεχνητή μήτρα που ονομάζεται Biobag. Το Biobag διατήρησε έμβρυα αρνιού, ισοδύναμα σε μέγεθος και ανάπτυξη με ανθρώπινο έμβρυο για περίπου 22 εβδομάδες κύησης, μέχρι την πλήρη γέννηση τους με επιτυχία. Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 2022, ερευνητές στο Ινστιτούτο Επιστημών Weizmann στο Ισραήλ δημιούργησαν τα πρώτα συνθετικά έμβρυα στον κόσμο από βλαστοκύτταρα ποντικών. Τον ίδιο μήνα, επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο του Cambridge χρησιμοποίησαν βλαστοκύτταρα για να δημιουργήσουν ένα συνθετικό έμβρυο με εγκέφαλο και καρδιά που χτυπά.

Οι εξωτερικές, τεχνητές μήτρες θα μπορούσαν να είναι εξαιρετικά χρήσιμες για την παροχή σχεδόν τέλειων φυσικών συνθηκών που ομοιάζουν στη μήτρα και επιτρέπουν στο έμβρυο να πάρει επαρκές οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά μέσω του ομφάλιου λώρου. Η εκτογένεση έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει την αναπαραγωγική εργασία και να μειώσει τους κινδύνους που σχετίζονται με την αναπαραγωγή. Θα μπορούσε να επιτρέψει στα άτομα με μήτρα να αναπαράγονται τόσο εύκολα όσο οι άντρες cisgender: χωρίς κινδύνους για τη σωματική τους υγεία, την οικονομική τους ασφάλεια ή τη σωματική τους αυτονομία. Αφαιρώντας τη φυσική κύηση από τη διαδικασία απόκτησης παιδιών, η εκτογένεση θα μπορούσε να προσφέρει ισότιμη αφετηρία για άτομα όλων των φύλων και φύλων, ιδιαίτερα για τα queer άτομα που επιθυμούν να κάνουν παιδιά χωρίς να χρειάζεται να βασίζονται στην ηθικά διφορούμενη επιλογή της παρένθετης μητρότητας.

Παρόλο που τα αποτελέσματα της χρήσης τεχνητών μητρών από την άποψη της προγεννητικής φροντίδας θα μπορούσαν να είναι θαυματουργά, οι επικριτές έχουν ήδη προειδοποιήσει για το τι θα σήμαινε αυτό για τα δικαιώματα των γυναικών. Μερικοί φεμινιστές στοχαστές ανησυχούν για το πως μπορεί να επηρεαστεί η κοινωνική αντίληψη για τη γυναίκα. Μερικοί φοβούνται ακόμη ότι η απαλοιφή της ανάγκης των γυναικείων σωμάτων από την αναπαραγωγική διαδικασία θα μπορούσε να οδηγήσει σε περιθωριοποίηση των γυναικών καθώς και σε σοβαρό αντίκτυπο στο σώμα τους.

Εάν η ασφαλής και αποτελεσματική εκτογένεση γινόταν προσβάσιμη -σε αντίθεση με την ιδιωτικοποίηση, η οποία κινδυνεύει να εδραιώσει περαιτέρω τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες- η τεχνολογία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πιο ευημερούσα και πιο ισότιμη κοινωνία. Ωστόσο, η ανάπτυξη της εκτογένεσης θα μπορούσε επίσης να καταστρέψει το δικαίωμα των γυναικών και των ατόμων με μήτρα να έχουν πρόσβαση σε ασφαλή και νόμιμη άμβλωση και θα μπορούσε να αποδυναμώσει σημαντικά τις πολιτικές για τις αμβλώσεις παγκοσμίως.

Η τρέχουσα ηθική φιλοσοφική σκέψη και η νομοθεσία για τις αμβλώσεις περιστρέφονται γύρω από τρεις συζητήσεις: την ηθική κατάσταση του εμβρύου, τη σωματική αυτονομία της γυναίκας και τη βιωσιμότητα του εμβρύου. Η εκτογένεση σημαίνει ότι τα έμβρυα σε όλα τα στάδια θα είναι βιώσιμα, επομένως η ανάπτυξη της τεχνολογίας θα επηρεάσει και τις τρεις αυτές συζητήσεις.

Όσοι καταδικάζουν τις αμβλώσεις τείνουν να υποστηρίζουν ότι το έμβρυο αποτελεί έναν άνθρωπο στη σύλληψη και ότι το να σκοτώσεις ένα αθώο άτομο με έκτρωση είναι ανήθικο. Εν τω μεταξύ, οι υπερασπιστές των δικαιωμάτων της άμβλωσης δίνουν έμφαση στη σωματική αυτονομία και βασίζονται σε επιχειρήματα όπως αυτά που προέβαλε η φιλόσοφος Judith Thomson στο εξαιρετικά επιδραστικό δοκίμιό της A Defence of Abortion το 1971. Η Thomson υποστηρίζει ότι ακόμα κι αν ένα έμβρυο είναι άτομο τη στιγμή της σύλληψης, η σωματική αυτονομία της γυναίκας -το δικαίωμά της να αποφασίζει τι μπορεί να συμβεί μέσα και πάνω στο σώμα της- σημαίνει ότι είναι ηθικά αποδεκτό να αφαιρεθεί το έμβρυο από το σώμα της. Ο επακόλουθος θάνατος του εμβρύου είναι μια αναπόφευκτη συνέπεια του τερματισμού της εγκυμοσύνης, παρά η πρόθεση της γυναίκας. Αυτό σημαίνει ότι η άμβλωση είναι περισσότερο μια πράξη αυτοάμυνας από την πλευρά της γυναίκας παρά μια εκ προθέσεως δολοφονία.

Εν τω μεταξύ, σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί μια ισορροπία μεταξύ της σωματικής αυτονομίας των γυναικών και της ηθικής κατάστασης του εμβρύου, η νομοθεσία για τις αμβλώσεις σε πολλές χώρες χρησιμοποιεί την εμβρυϊκή «βιωσιμότητα» -την ικανότητα του εμβρύου να επιβιώνει εκτός της μήτρας, ακόμη και όταν υποβοηθείται από ιατρικές συσκευές- ως μέτρο για να καθορίσουν την ηθική αποδοχή της άμβλωσης. Σύμφωνα με το νόμο σε πολλά μέρη όπου η άμβλωση επιτρέπεται, το δικαίωμα του εμβρύου στη ζωή υπερβαίνει τη σωματική αυτονομία της γυναίκας στο σημείο που το έμβρυο γίνεται βιώσιμο. Η νομοθεσία για τις αμβλώσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, επιτρέπει την άμβλωση μόνο πριν από τις 24 εβδομάδες ανάπτυξης του εμβρύου, το πρώτο στάδιο ανάπτυξης από το οποίο ένα έμβρυο μπορεί να επιβιώσει με τη βοήθεια ιατρικών συσκευών.

Η επιτυχής εκτογένεση θα καθιστούσε το έμβρυο βιώσιμο σε πολύ πρώιμο στάδιο, πιθανώς ακόμη και από τη σύλληψη. Εάν η εκτογένεση -ακόμη και μερική εκτογένεση- καταστεί διαθέσιμη, θα είναι τότε δυνατό για ένα ανεπιθύμητο έμβρυο να μεταφερθεί σε μια τεχνητή μήτρα για να συνεχίσει να αναπτύσσεται χωρίς να βλάψει τη σωματική αυτονομία της γυναίκας, ανάλογα με τον τρόπο αφαίρεσης του εμβρύου. Με αυτόν τον τρόπο, οι γυναίκες θα μπορούσαν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη τους χωρίς να καταφύγουν στην παραδοσιακή άμβλωση. Δεδομένης αυτής της επιλογής, εάν μια γυναίκα επιλέξει την παραδοσιακή άμβλωση ανεξάρτητα, η έκτρωση θα μοιάζει περισσότερο με σκόπιμη δολοφονία.

Εάν η νομολογία για τις αμβλώσεις συνεχίσει να χρησιμοποιεί τη βιωσιμότητα του εμβρύου ως κεντρικό κριτήριο για το εάν πρέπει να επιτρέπεται η άμβλωση, η άμβλωση στην εποχή της εκτογένεσης κινδυνεύει να γίνει λιγότερο ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή από ό,τι είναι σήμερα.

Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος η μελλοντική νομοθεσία, ειδικά σε συντηρητικές κοινωνίες, πολιτείες και χώρες, να απαγορεύσει πλήρως την άμβλωση μόλις γίνει διαθέσιμη η εκτογένεση. Αν και η εκτογένεση θα επέτρεπε την αποφυγή της εγκυμοσύνης χωρίς να τερματιστεί η ζωή του εμβρύου, ένα τέτοιο αποτέλεσμα δεν είναι απαραίτητα θετικό από φεμινιστική άποψη. Η πραγματικότητα είναι ότι ορισμένες γυναίκες που επιλέγουν την άμβλωση το κάνουν όχι μόνο για να τερματίσουν την εγκυμοσύνη – διατηρώντας τη σωματική αυτονομία – αλλά και για να αποφύγουν να γίνουν βιολογικές μητέρες. Η εκτογένεση θα την έκανε ακόμα βιολογική μητέρα παρά τη θέλησή της και η χρήση της ως εναλλακτική στην παραδοσιακή άμβλωση θα μπορούσε επομένως να παραβιάσει την αναπαραγωγική της αυτονομία.

Ένα άλλο πιθανό σενάριο είναι αυτό στο οποίο μια γυναίκα θέλει να κάνει άμβλωση, αλλά ο σύντροφός της δεν το επικροτεί. Ελλείψει του επιχειρήματος της σωματικής αυτονομίας, η βιωσιμότητα του εμβρύου και το υποτιθέμενο δικαίωμα ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τις επιθυμίες του συντρόφου, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια κατάσταση που πιέζει τις γυναίκες να μεταφέρουν το έμβρυο σε τεχνητή μήτρα.

Καθώς η εκτογένεση εξελίσσεται, ακτιβιστές και νομοθέτες θα πρέπει να απαντήσουν σε αρκετά ερωτήματα:

Σε ποιο σημείο είναι δικαιολογημένο για μια γυναίκα να επιλέξει την παραδοσιακή άμβλωση όταν υπάρχει μια άλλη επιλογή που εγγυάται τόσο το τέλος της εγκυμοσύνης όσο και το σεβασμό του δικαιώματος του εμβρύου στη ζωή; Σε ποιο σημείο οι επιθυμίες των γυναικών να μην γίνουν βιολογικές μητέρες πρέπει να υπερισχύουν του υποτιθέμενου δικαιώματος ύπαρξης του εμβρύου;

Είναι σημαντικό να εξεταστεί το γιατί ορισμένες γυναίκες μπορεί να αντιστέκονται στο να γίνουν βιολογικές μητέρες, ακόμα κι αν δεν θα χρειαστεί να επωμιστούν το βάρος της ανατροφής ενός παιδιού που θα μπορούσε να υιοθετηθεί αφού μεταφερθεί και αναπτυχθεί πλήρως σε τεχνητή μήτρα. Κάποιοι δισταγμοί πιθανότατα θα προκλήθηκαν από κοινωνικές συμπεριφορές και πιέσεις που σχετίζονται με τη βιολογική γονεϊκότητα. Ακόμα κι αν ένα νομικό σύστημα έχει απαλλάξει μια βιολογική μητέρα από νομικές υποχρεώσεις έναντι του βιολογικού της παιδιού, μπορεί να αισθάνεται ακόμα μια αίσθηση υποχρέωσης προς το παιδί ή ενοχή προς τον εαυτό της, επειδή δεν ενσακώνει τις ιδιότητες αυτοθυσίας που συχνά εξιδανικεύονται και συνδέονται με τη μητρότητα. Η ζωή με αυτά τα συναισθήματα θα μπορούσε να προκαλέσει ψυχολογική βλάβη στη βιολογική μητέρα και μπορεί επίσης να κινδυνεύει να αντιμετωπίσει σχετικό κοινωνικό στίγμα.

Η νομοθεσία που αφορά την εκτογένεση θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη τη σωματική αυτονομία διασφαλίζοντας ότι οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν ποιες χειρουργικές επεμβάσεις θα επιτρέψουν να πραγματοποιηθούν στο σώμα τους. Αν και δεν είναι σαφές ποια μορφή θα πάρει η διαδικασία μεταφοράς ενός εμβρύου σε τεχνητή μήτρα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι επεμβατική, πιθανότατα παρόμοια με μια καισαρική τομή, τουλάχιστον για εγκυμοσύνες μεταγενέστερου σταδίου. Οι γυναίκες πρέπει να έχουν το δικαίωμα να απορρίπτουν την εκτογενετική χειρουργική για λόγους σωματικής αυτονομίας. Διαφορετικά, όπως τόνισε η Καναδή φιλόσοφος Christine Overall, μια διαδικασία αναγκαστικής μεταφοράς θα έμοιαζε με σκόπιμη κλοπή ανθρώπινων οργάνων, κάτι που είναι βαθιά ανήθικο.

Η εκτογένεση περιπλέκει την ηθική των αμβλώσεων και ο εξαναγκασμός των γυναικών να υποβληθούν σε εκτογενετική χειρουργική προσκρούει τόσο στην αναπαραγωγική τους αυτονομία όσο και στη σωματική τους ελευθερία. Το να επιτραπεί η πρόωρη άμβλωση σε έναν κόσμο όπου υπάρχει εκτογένεση θα μπορούσε να είναι ένας καλός συμβιβασμός που μειώνει τις επιπλοκές και διασφαλίζει τα δικαιώματα των γυναικών. Ωστόσο, για να διασφαλιστούν τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών, η άμβλωση πρέπει να παραμείνει διαθέσιμη επιλογή, ακόμη και αφού η εκτογένεση γίνει πραγματικότητα.

Η μελλοντική νομοθεσία θα πρέπει να εγγυηθεί ότι η εκτογένεση είναι μια επιλογή και όχι μια νέα μορφή εξαναγκασμού. Το δικαίωμα στην άμβλωση θα πρέπει να ανανεωθεί νομοθετικά γύρω από την αξία της αναπαραγωγικής αυτονομίας και το δικαίωμα να μην γίνει κάποιος βιολογικός γονέας παρά τη θέλησή του, σε αντίθεση με τη βιωσιμότητα του εμβρύου. Καθώς αυτή η νομική συζήτηση κερδίζει την προσοχή των πολιτικών, των νομοθετών, των ηγετών της κοινότητας και του ευρύτερου κοινού, το πόσο οι άνθρωποι και οι κοινωνίες σέβονται το δικαίωμα των γυναικών στην επιλογή θα γίνει πιο εμφανές από ποτέ.

Τα άλματα της τεχνολογίας ενώ αποτελούν τεράστια ευκαιρία για την εξέλιξη της ανθρωπότητας θα μπορούσαν επίσης να ανοίξουν ένα ναρκοπέδιο πολιτικών και ηθικών επιπλοκών. Ενώ η ιατρική επιστήμη απέχει ακόμα πολύ από την πλήρη ανάπτυξη μωρών σε εξωτερικές μήτρες, δημιουργούνται ήδη σοβαρότατες ανησυχίες για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και τη γενετική μηχανική.

➪ Με πληροφορίες από το Wired