Στο διαρκώς εξελισσόμενο πεδίο της Tεχνητής Nοημοσύνης (TN), το βασικό ερώτημα είναι ένα: πόσο μακριά, ως ανθρωπότητα, θα μας οδηγήσει; Παρά τις προειδοποιήσεις πολλών ειδικών, η Τεχνητή Νοημοσύνη συνεχίζει την αδιάκοπη πορεία της με επενδύσεις δισεκατομμυριών και νέα εργαλεία που υπόσχονται πολλά, συχνά όμως χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις ανησυχίες της επιστημονικής και μη κοινότητας.

Μία από τις τελευταίες σχετικές προειδοποιήσεις ήρθε από τους ηθικολόγους της ΤΝ στο Κέντρο Leverhulme του Πανεπιστημίου του Cambridge. Δημοσιευμένη στο περιοδικό “Philosophy and Technology”, η μελέτη τους διερευνά τους πιθανούς κινδύνους των λεγόμενων «deadbots» ή «griefbots» που είναι ψηφιακά αναδημιουργημένες εκδοχές αποθανόντων αγαπημένων προσώπων.

Αυτά οι ανθρώπινες ρέπλικες Τεχνητής Νοημοσύνης είναι ικανές να συμμετέχουν αλληλεπιδρώντας με κείμενο και φωνή, ενώ εγείρουν βαθιές ηθικές ανησυχίες. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ανεξέλεγκτη εξάπλωση τέτοιων τεχνολογιών θα μπορούσε να οδηγήσει ακούσια σε ψυχολογική δυσφορία και σε μια μορφή «ψηφιακού στοιχειώματος» (digital haunting) για όσους έμειναν πίσω.

«Φανταστείτε να λαμβάνετε ανεπιθύμητες ειδοποιήσεις από ένα deadbot, που σας προτρέπει να αγοράσετε προϊόντα ή ισχυρίζεται ότι είναι ακόμα “μαζί σας”», προειδοποιούν οι ερευνητές. Τέτοια σενάρια, υποστηρίζουν, όχι μόνο παραβιάζουν τα όρια της ιδιωτικότητας, αλλά και εκμεταλλεύονται ευάλωτες συναισθηματικές καταστάσεις, ιδίως μεταξύ των παιδιών.

Η μελέτη περιγράφει τρία σενάρια υψηλού κινδύνου. Πρώτον, οι εταιρείες θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν κρυφά deadbots για να προωθήσουν διαφημίσεις με τη μορφή αποθανόντων μελών μιας οικογένειας – ένα φαινόμενο που μοιάζει με ψηφιακή παρακολούθηση (stalking). Δεύτερον, τα παιδιά θα μπορούσαν να υποστούν ψυχολογική βλάβη από αλληλεπιδράσεις που υποδηλώνουν ότι ένας αποθανών γονέας παραμένει παρών. Τέλος, οι συνεχείς αλληλεπιδράσεις με τα deadbots μπορεί αρχικά να προσφέρουν παρηγοριά, αλλά τελικά θα μπορούσαν να κατακλύσουν τους χρήστες με διαρκή θλίψη.

Όπως αναφέρεται στην πλατφόρμα CORDIS της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Dr. Katarzyna Nowaczyk-Basińska, συν-συγγραφέας της μελέτης, τονίζει την επείγουσα ανάγκη για ηθικές κατευθυντήριες γραμμές σε αυτόν τον αναπτυσσόμενο τομέα. «Οι ραγδαίες εξελίξεις στη γενετική Τεχνητή Νοημοσύνη (generative AI) σημαίνουν ότι σχεδόν ο καθένας μπορεί πλέον να αναστήσει έναν αποθανόντα αγαπημένο του πρόσωπο μέσω διαδικτύου», σχολιάζει. «Ο τομέας αυτός αποτελεί ένα ηθικό ναρκοπέδιο, απαιτώντας την προστασία της αξιοπρέπειας του νεκρού από την εμπορική εκμετάλλευση».

Οι προβληματισμοί πάνε και σε πιο βαθιά επίπεδα όταν εξετάζεται η πιθανή κατάχρηση των προσωπικών δεδομένων και η έλλειψη συναίνεσης για την ψηφιακή αναδημιουργία ενός προσώπου. Ο Dr. Tomasz Hollanek, άλλος ένας συν-συγγραφέας της μελέτης, τονίζει τη «σημασία πρωτοκόλλων που σέβονται τον αποθανόντα» και «παρέχουν σαφείς επιλογές εξαίρεσης για τους χρήστες».

Επιπλέον, η μελέτη υπογραμμίζει την αναγκαιότητα ρυθμιστικής εποπτείας για την προστασία από απρόβλεπτες συνέπειες. Όπως προειδοποιεί η Dr. Nowaczyk-Basińska:

«Χρειαζόμαστε προληπτικά μέτρα για να μετριάσουμε τους κοινωνικούς και ψυχολογικούς κινδύνους της ψηφιακής αθανασίας».

Πράγματι, ενώ η προοπτική της επανασύνδεσης με χαμένα αγαπημένα μας πρόσωπα μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως ανακουφιστική, εγείρει βαθιά ερωτήματα σχετικά με το πού βρίσκεται η διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δυνατοτήτων της τεχνολογίας και των ηθικών ευθυνών της.

Τεχνητή Νοημοσύνη
Εικονογράφηση: Γιάννης Παπαϊωάννου / Olafaq

«Καμία υπηρεσία δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι η έκθεση των παιδιών σε deadbots δεν θα τα καταστρέψει», προειδοποιεί η μελέτη. Για να διατηρηθεί ο σεβασμός προς τους νεκρούς και η λογική των ζωντανών ανέπαφη, οι ερευνητές προτείνουν μια σειρά από καλές πρακτικές, αλλά και κάποιους απαραίτητους νόμους για την επιβολή τους. Αυτές οι υπηρεσίες θα πρέπει να έχουν σταθερούς κανόνες και θα πρέπει να αφήνουν μόνο ενήλικες να παίζουν με τα διαδραστικά μέρη των deadbots. Πρέπει επίσης να είναι εξαιρετικά σαφείς σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας τους και τα όριά τους.

Η χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως το ChatGPT της OpenAI, για να φέρει πίσω τους νεκρούς δεν είναι απλώς ένα όνειρο επιστημονικής φαντασίας. Το The Conversation αναφέρει πως το 2021 ο Joshua Barbeau έκανε αίσθηση χρησιμοποιώντας το GPT-3 για να φτιάξει ένα chatbot που μιλούσε σαν τη νεκρή φίλη του Jessica. Έξι χρόνια νωρίτερα, σύμφωνα με τον Guardian, η προγραμματιστής Eugenia Kuyda μετέτρεψε τα κείμενα ενός φίλου της σε chatbot, οδηγώντας στην εφαρμογή Replika.

Όπως καταλαβαίνουμε, η ΤΝ υπερβαίνει τα chatbots. Το 2021, η MyHeritage ξεκίνησε το Deep Nostalgia, φτιάχνοντας κινούμενα βίντεο προγόνων από παλιές φωτογραφίες και έγινε γρήγορα δημοφιλής – η MyHeritage δήλωσε ότι το έργο της αφορούσε μόνο τη νοσταλγία.

Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, όπου τα όρια μεταξύ της πραγματικότητας και της εικονικής είναι θολά, η έκκληση για ηθική ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης μοιάζει πιο επιτακτική από ποτέ. Καθώς τεχνολογίες όπως τα deadbots συνεχίζουν να εξελίσσονται, η κοινωνία πρέπει να παλέψει με το πώς πρέπει να περιηγηθεί σε αυτό το αχαρτογράφητο έδαφος με ενσυναίσθηση, διορατικότητα και σταθερή δέσμευση στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η ανθρώπινη εμπειρία διέπεται από αυθεντικότητα, αυθορμητισμό και ενιότε ωμότητα. Αλληλεπιδράσεις με deadabots ή κάτι παρόμοιο θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποδυναμώσουν τα ανθρώπινα συναισθήματα και να μειώσουν τη σημασία της γνησιότητας ανθρώπινων σχέσεων. Η τεχνολογία θα πρέπει να βελτιώνει τη ζωή μας χωρίς να διακυβεύει τη θεμελιώδη ανθρώπινη ουσία μας, ακόμη κι αν μιλάμε για την ψηφιακή μεταθανάτια ζωή μας.