Ο όρος «Λουδίτες» εμφανίστηκε στις αρχές του 1800 στην Αγγλία. Ήταν μια ομάδα εργαζομένων στην υφαντουργία – κυρίως από τις αγγλικές κομητείες Νότινγχαμσαϊρ, Γιόρκσαϊρ και Λάνκασαϊρ – που ανησυχούσαν για τις συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης. Καθώς η Βιομηχανική Επανάσταση αποκτούσε δυναμική, οι ατμοκίνητοι μύλοι απειλούσαν τον βιοπορισμό χιλιάδων χειροτεχνών εργατών κλωστοϋφαντουργίας. Με την εισαγωγή νέων κλωστικών μηχανών σε εργοστάσια, φοβήθηκαν ότι το επάγγελμά τους θα υπέφερε από μείωση μισθών και ανεργία.

Αντιμέτωποι με ένα βιομηχανοποιημένο μέλλον που απειλούσε τις δουλειές και την επαγγελματική τους ταυτότητα, to 1811 ένας αυξανόμενος αριθμός εργατών κλωστοϋφαντουργίας πέρασε στη δράση: «Πάρτε τις μηχανές, ειδάλλως…». Τα αφεντικά αντέδρασαν στην πρόκληση κι έτσι άρχισε η καταστροφή κλωστικών μηχανών με βαριοπούλες κατά τη διάρκεια νυχτερινών επιδρομών. Με πρωτεργάτη τον ηγέτη τους, Νεντ Λαντ, άρχισαν να συντρίβουν τις μηχανές που θεωρούσαν ότι τους στερούσαν την πηγή του εισοδήματός τους.

Δεν είναι σαφές βέβαια αν ο Νεντ Λαντ ήταν υπαρκτό πρόσωπο ή απλώς ένα κατασκεύασμα της λαϊκής παράδοσης που επινοήθηκε κατά τη διάρκεια της περιόδου των ταραχών. Όμως το όνομά του έγινε συνώνυμο της άρνησης των ανατρεπτικών νέων τεχνολογιών – ένας συμβολισμός που διαρκεί μέχρι σήμερα καθώς οι Λουδίτες πήραν το όνομά τους από τον θρύλο αυτού του επαναστάτη.

Αμφισβήτηση δεν σημαίνει απόρριψη

Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, οι πρώτοι Λουδίτες δεν ήταν τεχνολογικά αναλφάβητοι, ούτε τεχνολογικά ανίκανοι. Αντίθετα, ήταν εξειδικευμένοι και ικανοί χρήστες των χειροκίνητων τεχνολογιών κλωστοϋφαντουργίας της εποχής. Η διαφωνία τους δεν ήταν με την τεχνολογία αυτή καθαυτή, αλλά με τους τρόπους με τους οποίους οι πλούσιοι βιομήχανοι τους στερούσαν τα μέσα επιβίωσής τους.

Τον Δεκέμβριο του 2015, ο Στίβεν Χόκινγκ, ο Έλον Μασκ και ο Μπιλ Γκέιτς προτάθηκαν ειρωνικά για «Βραβείο Λουδίτη» – “Luddite Award”. Το αμάρτημά τους; Το γεγονός ότι εξέφρασαν ανησυχίες για τους πιθανούς κινδύνους της τεχνητής νοημοσύνης.

Ο ειρωνικός χαρακτηρισμός ενός διακεκριμένου επιστήμονα και δύο επιχειρηματιών ως Λουδίτες υπογραμμίζει την αποσύνδεση μεταξύ της αρχικής σημασίας του όρου και της πιο σύγχρονης χρήσης του ως επίθετο για όποιον δεν ασπάζεται ολόψυχα και αδιαμαρτύρητα την τεχνολογική πρόοδο.

Ωστόσο, άνθρωποι όπως ο Μασκ και ο Γκέιτς στην πραγματικότητα δεν απορρίπτουν την τεχνολογία ή την καινοτομία. Αντίθετα, απορρίπτουν μια κοσμοθεωρία που υποστηρίζει ότι όλες ανεξαιρέτως οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι τελικά καλές για την κοινωνία. Αυτή η τεχνοφιλική κοσμοθεωρία υποθέτει ότι όσο πιο γρήγορα καινοτομούν οι άνθρωποι, τόσο καλύτερο θα είναι το μέλλον.

Αυτή η αντίληψη για την τεχνολογική καινοτομία ότι «κινείται γρήγορα και καταστρέφει τα πράγματα» έχει τεθεί υπό αυξανόμενο έλεγχο τα τελευταία χρόνια – ιδίως με την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι η απεριόριστη καινοτομία μπορεί να οδηγήσει σε βαθιά επιβλαβείς συνέπειες, τις οποίες ένας βαθμός υπευθυνότητας και προνοητικότητας θα μπορούσε να βοηθήσει να αποφευχθούν.

Γιατί ο Λουδισμός έχει σημασία

Στην εποχή του ChatGPT, της γονιδιακής επεξεργασίας και άλλων μετασχηματιστικών τεχνολογιών, ίσως πρέπει όλοι μας να διοχετεύσουμε κάτι από το πνεύμα του Νεντ Λαντ καθώς παλεύουμε με το πώς θα διασφαλίσουμε ότι οι μελλοντικές τεχνολογίες θα κάνουν περισσότερο καλό παρά κακό.

Στην πραγματικότητα, οι «Νεο-Λουδίτες» είναι ένας όρος που εμφανίστηκε στα τέλη του 20ού αιώνα.

Νέο-λουδισμός

Πέρασε πάνω από ένας αιώνας για να αποκτήσει ο λουδισμός την πολιτική διάσταση που του αξίζει, χάρις στον ιστορικό Ε.Π. Τόμσον. Στα μέσα της δεκαετίας του ΄80, ο επίσης Αμερικανός ιστορικός Ντέιβιντ Νομπλ δημοσίευσε μια μελέτη για την παθητικότητα των εργατών απέναντι στην αυτοματοποίηση. Άρχισε έτσι να αναπτύσσεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα κίνημα αντίστασης στις τεχνολογίες, που ονομάστηκε νεο-λουδισμός και γρήγορα απέκτησε τον ήρωά του: τον Κιρκπάτρικ Σέιλ, που το 1995 έσπασε έναν υπολογιστή μπροστά σε 1.500 άτομα που είχαν συγκεντρωθεί για να τον ακούσουν στο δημαρχείο της Νέας Υόρκης. «Οι τεχνολογίες που έχουν δημιουργηθεί και διαδοθεί από τις δυτικές εταιρείες είναι ανεξέλεγκτες και διαταράσσουν την εύθραυστη ισορροπία της ζωής στη Γη», γράφει στις Σημειώσεις για το νεολουδιστικό κίνημα ο Τσέλις Γκλέντινινγκ, ένας ψυχολόγος από το Νιου Μέξικο. Αργά ή γρήγορα, το κίνημα θα επέστρεφε στην Ευρώπη. Το 2005 γεννήθηκε στην Ισπανία το ενημερωτικό δελτίο «Φίλοι του Λουντ», ενώ στη Γαλλία εκδίδεται το ένα βιβλίο μετά το άλλο για το ίδιο θέμα. «Δεν φοβόμαστε την τεχνολογία», λέει στη «Λιμπερασιόν» ο Σεντρίκ Μπιαζινί, εκδότης του βιβλίου Τεχνολογική Τυραννία, κριτική της ψηφιακής κοινωνίας. «Δεν θέλουμε να επιστρέψουμε στα κεριά. Το ερώτημα δεν είναι μόνο αν θέλουμε να χρησιμοποιούμε κινητά, αλλά τι κοινωνία θέλουμε». Και το άλλο ερώτημα είναι τι μέσα προτίθενται να χρησιμοποιήσουν για να διεκδικήσουν αυτή την κοινωνία. Τον Σεπτέμβριο αναμένεται η απόφαση για τρεις νεαρούς Γάλλους που κατέστρεψαν δύο βιομετρικούς δείκτες του κυλικείου ενός σχολείου. Ο Ζοζέ Μποβέ κουβαλάει μια καταδικαστική απόφαση για την επίθεση, το 1999, εναντίον ενός παραρτήματος των Μακντόναλντς.

Από τη μία πλευρά, οι επιχειρηματίες και άλλοι που υποστηρίζουν μια πιο μετρημένη προσέγγιση στην τεχνολογική καινοτομία για να μην σκοντάψουμε σε κινδύνους που μπορούν να αποφευχθούν – και δυνητικά καταστροφικούς – χαρακτηρίζονται συχνά ως «νεο-λουδίτες». Οι άνθρωποι αυτοί θεωρούν ότι αν ο νέο-λουδισμός δεν πάρει τις αποστάσεις του από τη βία, είναι καταδικασμένος να (ξανα)περάσει στη λήθη.

Τα άτομα αυτά αντιπροσωπεύουν ειδικούς που πιστεύουν στη δύναμη της τεχνολογίας να αλλάξει θετικά το μέλλον, αλλά έχουν επίσης επίγνωση των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών κινδύνων της τυφλής τεχνολογικής καινοτομίας.

Στη συνέχεια, υπάρχουν και οι Νεο-Λουδίτες που απορρίπτουν ενεργά τις σύγχρονες τεχνολογίες, φοβούμενοι ότι είναι επιζήμιες για την κοινωνία. Η Λέσχη Λουδιτών της Νέας Υόρκης ανήκει σε αυτό το στρατόπεδο. Ιδρύθηκε από μια ομάδα απογοητευμένων από την τεχνολογία Gen-Zers, η λέσχη τάσσεται υπέρ της χρήσης flip phones, της χειροτεχνίας, της παρέας στα πάρκα και της ανάγνωσης βιβλίων με σκληρό ή χάρτινο εξώφυλλο. Οι οθόνες αποτελούν ανάθεμα για την ομάδα, η οποία θεωρεί πως επιβαρύνουν την ψυχική υγεία.

Δεν είμαι σίγουρη πόσοι από τους σημερινούς νέο-λουδίτες – είτε είναι σκεπτόμενοι λάτρεις της τεχνολογίας, είτε έφηβοι που απορρίπτουν την τεχνολογία ή απλώς άνθρωποι που νιώθουν άβολα για την τεχνολογική αναστάτωση- έχουν διαβάσει το μανιφέστο του Τσέλις Γκλέντινινγκ. Και για να είμαι ειλικρινής, ορισμένα σημεία του δοκιμίου μάλλον είναι αμφιλεγόμενα. Ωστόσο, υπάρχει ένα κοινό νήμα εδώ: η ιδέα ότι η τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει σε προσωπική και κοινωνική βλάβη εάν δεν αναπτυχθεί υπεύθυνα. Η δημόσια διαβούλευση για τους τεράστιους κινδύνους της Τεχνητής Νοημοσύνης, το ζήτημα της απαλλοτρίωσης των πνευματικών και εικαστικών μόχθων των ανθρώπων, και η ανάγκη θεσμοθέτησης μιας νομοθεσίας που να αντιμετωπίζει ρεαλιστικά τις δυνατότητες και να θέτει όρια με γνώμονα τους ανθρώπους και όχι τα κέρδη κάποιου μετόχου, φαντάζει πιο επιτακτική από ποτέ.