Την βγάζουμε δεν την βγάζουμε καθαρή μέχρι το τέλος του αιώνα.
Ο James Lovelock, ένας επιστήμονας, συγγραφέας κι ερευνητής, επιτελούσε μέχρι πρόπερσι το καλοκαίρι, που πέθανε σε ηλικία 103 ετών, το ρόλο του περιβαλλοντικού μας “Κουασιμόδου”, χτυπώντας τις καμπάνες της επικείμενης οικολογικής καταστροφής.
Δυστοπία; Κάθε άλλο. Προ εβδομάδων, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) εκτίμησε ότι είναι «δύσκολο» οι 27 χώρες της ΕΕ να σεβαστούν τις περιβαλλοντικές φιλοδοξίες που έχει θέσει το μπλοκ για το 2030, κυρίως σε ό,τι αφορά την κατανάλωση ενέργειας και τις βιολογικές καλλιέργειες, σε έκθεσή του που δημοσιεύθηκε σήμερα.
«Σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΟΠ, η ΕΕ δεν θα καταφέρει να πετύχει τους περισσότερους στόχους της με ορίζοντα το 2030», επεσήμανε ο οργανισμός με έδρα την Κοπεγχάγη. Για παράδειγμα εκτιμά ότι είναι «πολύ απίθανο» η ΕΕ να καταφέρει να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας στο ποσοστό στο οποίο έχει δεσμευθεί, κατά 992,5 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος «του 2030, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μείωσης που παρατηρείται τα τελευταία δέκα χρόνια θα έπρεπε να τριπλάσιος», εκτίμησε ο ΕΟΠ.
Εξάλλου κρίνει «λίγο πιθανό» το ενδεχόμενο η ΕΕ να καταφέρει να βασίζεται σε ποσοστό 42,5% στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες για τη συνολική της κατανάλωση.
Τα ψωμιά μας είναι λίγα; Το λάδι στο καντηλάκι μας… «σώθηκε»;
Να τα μαζεύουμε δηλαδή σιγά σιγά και να πάμε προς άλλες, πιο ευάερες κι ευήλιες, πολιτείες;
Αυτά μας έλεγε, μέσες άκρες, ο Τζέιμς Λάβλοκ, αγαπητός από τους εχθρούς του και μισητός από τους φίλους του. Όπως προειδοποιούσε μέχρι το 2022 ο Lovelock, «μέσα σε μία – δύο δεκαετίες, η Γη θα γίνει τόσο θερμή, όσο δεν ήταν ποτέ τα τελευταία πέντε εκατομμύρια χρόνια, την εποχή που στον Ατλαντικό Ωκεανό κολυμπούσαν κροκόδειλοι. Διακόσια εκατομμύρια άνθρωποι θα μεταναστεύσουν στο βορρά, πιο κοντά στο Βόρειο Πόλο, για να επιβιώσουν». Λέει κι άλλα πολλά, που αρκετοί θεωρούν ότι είναι κομπογιαννίτικα, αλλά πολλοί συνάδελφοι του τον στηρίζουν θεωρώντας ότι μπορούν να βγουν αληθινά.
Πριν πεθάνει είχε υποστηρίξει ότι «μόνο η πυρηνική ενέργεια μπορεί να σταματήσει την παγκόσμια υπερθέρμανση».
Η άποψή του αυτή, ότι δηλαδή η πυρηνική ισχύς είναι η μόνη λύση απέναντι στην παράλογη χρήση ορυκτών καυσίμων, η οποία αυξάνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, κατακρίθηκε από πολλούς, που τον είπαν, μεταξύ άλλων, «καραγκιόζη», «τσαρλατάνο», «επιστήμονα που βλέπει φαντάσματα» και «αντιοικολόγο». «Είμαι Πράσινος αλλά κάνω έκκληση στους φίλους μου να εγκαταλείψουν την πεισματική άρνησή τους προς την πυρηνική ενέργεια», απαντάει στους άπιστους Θωμάδες μέσα από το τελευταίο μπεστ σέλερ του «Η εκδίκηση της Γαίας».
Βρισκόμαστε δίχως άλλο στα πρόθυρα καταστροφικών κλιματικών μεταβολών. Και, ενδεχομένως, ο Λάβλοκ να υπερβάλλει λίγο όσον αφορά το time span του αφανισμού του ανθρώπινου είδους. Μπορεί τα 20 χρόνια να είναι λίγα. Σε ένα προ δεκαετίας άρθρο του στη αγγλική εφημερίδα Independent, ο Λάβλοκ ισχυριζόταν ότι, ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, «μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα πεθάνουν δισεκατομμύρια ανθρώπων και οι λίγοι ικανοί για αναπαραγωγή που θα μείνουν πίσω, θα αναγκαστούν να ζήσουν σε μέρη κοντά στον Αρκτικό κύκλο όπου το κλίμα θα παραμένει υποφερτό μέχρι το τέλος του αιώνα».
Τώρα βεβαία το ερώτημα που ταλανίζει το δικό μου νου είναι: δεν υπάρχουν τρόποι, απόλυτα τεκμηριωμένοι επιστημονικά, που να αποδεικνύουν αυτό που λέει ο Λάβλοκ, ότι δηλαδή «μέχρι το 2090, η μέση θερμοκρασία στις εύκρατες περιοχές θα αυξηθεί έως και 8°C, και έως και 5°C στους τροπικούς, αφήνοντας μεγάλο μέρος της ξηράς του πλανήτη μη κατοικήσιμο και ακατάλληλο για καλλιέργεια»;
Προφανώς και υπάρχουν, μόνο που οι περιβαλλοντολόγοι πλακώνονται μεταξύ τους σχετικά με το ποιος θα καρπωθεί πρώτος το credit μιας επικείμενης έγκυρης πρόβλεψης –μέχρι να πεθάνουμε όλοι μας σαν κοτόπουλα Βόκτας από τη ζέστη και να ησυχάσουμε. Το σενάριο απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από το ενδεχόμενο ενός happy end όταν ο Λάβλοκ υποστηρίζει ότι «είναι πολύ αργά να προχωρήσουμε σε περικοπές των αερίων του θερμοκηπίου, αφού οι άνθρωποι έχουν κηρύξει ουσιαστικά τον πόλεμο στην επιβίωση του πλανητικού μας συστήματος, αναγκάζοντάς το να βγει εκτός ελέγχου».
Στο «Matrix» ο Agent Smith λέει στον Μορφέα ότι «οι άνθρωποι είναι το χειρότερο παράσιτο του πλανήτη». Αντιγράφω από ένα κείμενο του Λάβλοκ: «το ανθρώπινο είδος είναι ένα είδος αρρώστιας του πλανήτη».
Ο πιο επιφανής εκπρόσωπος της σύγχρονης οικολογικής θεολογίας μας πασπατεύει στην πλάτη σαν να μας λέει το εξής: δεν υπάρχει τρόπος σωτηρίας. Βγάλτε τα μαστίγια από το συρτάρι κι αρχίστε να αυτοτιμωρείστε όπως εκείνος ο καλόγερος στο “Όνομα του Ρόδου” του Ουμπέρτο Εκο.
Ποιος ήταν ο James Lovelock
Ο Τζέιμς Εφραίμ Λάβλοκ (James Ephraim Lovelock, 26 Ιουλίου 1919 – 26 Ιουλίου 2022), μέλος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, ήταν ανεξάρτητος επιστήμονας, συγγραφέας, ερευνητής και περιβαλλοντολόγος που ζούσε στην Κορνουάλλη, στα νοτιοδυτικά της Μεγάλης Βρετανίας. Είναι διάσημος κυρίως επειδή πρότεινε και εκλαΐκευσε την «υπόθεση της Γαίας», με βάση την οποία επιχειρηματολογεί ότι η Γη λειτουργεί ως ένα είδος υπεροργανισμού (όρος πλασμένος από τη Λιν Μάργκουλις).
Ο Λάβλοκ γεννήθηκε στο Letchworth Garden City. Σπούδασε χημεία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ προτού αναλάβει θέση στο Medical Research Council στο Ινστιτούτο Ιατρικών Ερευνών του Λονδίνου. Το 1948 πήρε Ph.D. στην ιατρική στο London School of Hygiene and Tropical Medicine. Έχει διεξαγάγει έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες στο Γέιλ, το Κολέγιο Ιατρικής του Baylor University και το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.
Εφευρέτης εφ’ όρου ζωής, ο Λάβλοκ κατασκεύασε και ανέπτυξε πολλά επιστημονικά όργανα, μερικά από τα οποία αξιοποιήθηκαν από τη NASA στα πλαίσια του προγράμματος πλανητικών εξερευνήσεών της. Ήταν στο διάστημα που εργαζόταν για την NASA που ο Λάβλοκ ανέπτυξε την Υπόθεση της Γαίας.
Στις αρχές του 1961 η NASA ανέθεσε στον Λάβλοκ την ανάπτυξη ευαίσθητων οργάνων για την ανάλυση των εξωγήινων ατμοσφαιρών και των πλανητικών επιφανειών. Το Πρόγραμμα Βίκινγκ (Viking) που επισκέφθηκε τον Άρη στα τέλη της δεκαετίας του 1970 προωθήθηκε εν μέρει από την πρόθεση να διαπιστωθεί κατά πόσον ο Άρης μπορούσε να υποστηρίξει ή περιείχε ζωή, και πολλοί από τους αισθητήρες και τα πειράματα που αναπτύχθηκαν τελικά στόχευαν στην επίλυση αυτού του ερωτήματος.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών του προγράμματος αυτού, ο ο Λάβλοκ άρχισε να ενδιαφέρεται για την σύσταση της αρειανής ατμόσφαιρας, σκεπτόμενος ότι οι όποιες μορφές ζωής στην επιφάνεια του Άρη θα υποχρεώνονταν να κάνουν χρήση της ατμόσφαιράς του (και, συνεπώς, θα μετέβαλαν τη σύστασή της). Ωστόσο, η ατμόσφαιρα ανακαλύφθηκε ότι βρισκόταν σε μια σταθερή κατάσταση πλησίον της χημικής ισορροπίας, με πολύ λίγο οξυγόνο, μεθάνιο ή υδρογόνο, αλλά με μια συντριπτική αφθονία διοξειδίου του άνθρακα.
Για τον Λάβλοκ, η χτυπητή αντίθεση μεταξύ της αρειανής ατμόσφαιρας και του χημικά ενεργού (σε δυναμική ισορροπία) μίγματος αερίων της γήινης ατμόσφαιρας ήταν μια ισχυρή ένδειξη υπέρ της απουσίας ζωής στον πλανήτη. Ωστόσο, όταν τελικά αποστάλθηκαν στον Άρη, τα ερευνητικά σκάφη Βίκινγκ ερεύνησαν παρά ταύτα για ενδείξεις ζωής. Μέχρι σήμερα, καμιά ένδειξη για σωζόμενη ή εκλιπούσα ζωή δεν έχει βρεθεί (αν και το ενδιαφέρον αναθερμάνθηκε προσφάτως με την ανακάλυψη απρόσμενου μεθανίου στην ατμόσφαιρα).
Η υπόθεση της Γαίας
Μολονότι η Υπόθεση της Γαίας έγινε αποδεκτή με προθυμία από πολλούς στην περιβαλλοντολογική κοινότητα, δεν έχει γίνει ακόμη πλήρως αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα. Ανάμεσα στους πιο επιφανείς επικριτές της είναι οι Ρίτσαρντ Ντώκινς και Φορντ Ντούλιτλ, και μια λεπτομερής περιγραφή της σχετικής διαμάχης μπορεί να βρεθεί εδώ. Εν συντομία, οι επικριτές επισημαίνουν ότι εφόσον η φυσική επιλογή δρα πάνω σε μεμονωμένα άτομα (οργανισμούς), δεν είναι εμφανές το πώς μπορεί να αναπτυχθεί ομοιόσταση σε πλανητική κλίμακα.
Ο Λάβλοκ απάντησε στην κριτική με τη βοήθεια μοντέλων όπως ο «Μαργαριτόκοσμος» (Daisyworld), που επιδεικνύουν πώς επιδράσεις στο επίπεδο του ατόμου μπορούν να μεταφραστούν σε πλανητική ομοιόσταση. Ωστόσο, καθώς η Επιστήμη των Γήινων Συστημάτων είναι ακόμη σε βρεφικό στάδιο, δεν είναι ακόμη σαφές με ποιον τρόπο τα διδάγματα του Μαργαριτόκοσμου εφαρμόζονται στην πλήρη πολυπλοκότητα της γήινης βιόσφαιρας και του κλίματος.
Πυρηνική ενέργεια και εξαφάνιση του ανθρώπου
Ο Λάβλοκ έχει προβληματιστεί σοβαρά σχετικά με την απειλή της παγκόσμιας υπερθέρμανσης εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στα 2004 προκάλεσε αίσθηση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης όταν διαχώρισε τη θέση του από πολλούς συναδέλφους του περιβαλλοντολόγους δηλώνοντας ότι «μόνο η πυρηνική ισχύς [η πυρηνική παραγωγή ενέργειας] μπορεί τώρα να σταματήσει την παγκόσμια υπερθέρμανση». Κατά την άποψή του, η πυρηνική ενέργεια είναι η μόνη ρεαλιστική εναλλακτική λύση στη χρήση ορυκτών καυσίμων, η οποία έχει τη δυνατότητα τόσο να ικανοποιήσει την μεγάλης κλίμακας ενεργειακή ζήτηση της ανθρωπότητας όσο και να μειώσει ταυτοχρόνως τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Μολονότι οι παρεμβάσεις του Λάβλοκ στον δημόσιο διάλογο σχετικά με την πυρηνική ισχύ είναι πρόσφατες, οι απόψεις του επί του θέματος είναι διαμορφωμένες από παλιά. Στο βιβλίο του Οι Ηλικίες της Γαίας (1988) δηλώνει: «Ποτέ μου δεν έχω θεωρήσει την πυρηνική ακτινοβολία ή ενέργεια σαν κάτι άλλο από φυσιολογικό και αναπόφευκτο συστατικό του περιβάλλοντος. Οι προκαρυωτικοί πρόγονοί μας εξελίχθηκαν πάνω σ’ ένα άμορφο πλανητικό σώμα από ραδιενεργά κατάλοιπα, προϊόν πυρηνικής έκρηξης αστρικού μεγέθους, έναν υπερκαινοφανή στον οποίο συνενώθηκαν τα στοιχεία που συνιστούν τον πλανήτη μας και μας».
Αρθρογραφώντας στη βρετανική εφημερίδα Independent τον Ιανουάριο του 2006, ο Λάβλοκ ισχυρίζεται ότι, ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας θέρμανσης, «δισεκατομμύρια ανθρώπων θα πεθάνουν και τα λίγα ικανά για αναπαραγωγή επιζώντα άτομα θα βρίσκονται στον Αρκτικό Κύκλο, όπου το κλίμα θα παραμένει υποφερτό» μέχρι το τέλος του Εικοστού Πρώτου αιώνα.
Ισχυρίζεται ότι μέχρι το τέλος του αιώνα, η μέση θερμοκρασία στις εύκρατες περιοχές θα αυξηθεί έως και 8°C, και έως και 5°C στους τροπικούς, αφήνοντας μεγάλο μέρος της ξηράς του πλανήτη μη κατοικήσιμο και ακατάλληλο για καλλιέργεια. Προτείνει ότι «θα πρέπει να έχουμε κατά νου τον εντυπωσιακά ραγδαίο ρυθμό των αλλαγών και να συνειδητοποιήσουμε πόσο λίγος χρόνος απομένει για να δράσουμε, και στη συνέχεια κάθε κοινότητα και έθνος θα πρέπει να βρει την βέλτιστη χρήση των πόρων που διαθέτουν για να συντηρήσουν τον πολιτισμό για όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται». Οι απόψεις αυτές έχουν αμφισβητηθεί.
Την βγάζουμε δεν την βγάζουμε καθαρή μέχρι το τέλος του αιώνα.
Ο James Lovelock, ένας επιστήμονας, συγγραφέας κι ερευνητής, επιτελούσε μέχρι πρόπερσι το καλοκαίρι, που πέθανε σε ηλικία 103 ετών, το ρόλο του περιβαλλοντικού μας “Κουασιμόδου”, χτυπώντας τις καμπάνες της επικείμενης οικολογικής καταστροφής.
Δυστοπία; Κάθε άλλο. Προ εβδομάδων, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) εκτίμησε ότι είναι «δύσκολο» οι 27 χώρες της ΕΕ να σεβαστούν τις περιβαλλοντικές φιλοδοξίες που έχει θέσει το μπλοκ για το 2030, κυρίως σε ό,τι αφορά την κατανάλωση ενέργειας και τις βιολογικές καλλιέργειες, σε έκθεσή του που δημοσιεύθηκε σήμερα.
«Σύμφωνα με την ανάλυση του ΕΟΠ, η ΕΕ δεν θα καταφέρει να πετύχει τους περισσότερους στόχους της με ορίζοντα το 2030», επεσήμανε ο οργανισμός με έδρα την Κοπεγχάγη. Για παράδειγμα εκτιμά ότι είναι «πολύ απίθανο» η ΕΕ να καταφέρει να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας στο ποσοστό στο οποίο έχει δεσμευθεί, κατά 992,5 εκατ. τόνους ισοδύναμου πετρελαίου. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος «του 2030, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μείωσης που παρατηρείται τα τελευταία δέκα χρόνια θα έπρεπε να τριπλάσιος», εκτίμησε ο ΕΟΠ.
Εξάλλου κρίνει «λίγο πιθανό» το ενδεχόμενο η ΕΕ να καταφέρει να βασίζεται σε ποσοστό 42,5% στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες για τη συνολική της κατανάλωση.
Τα ψωμιά μας είναι λίγα; Το λάδι στο καντηλάκι μας… «σώθηκε»;
Να τα μαζεύουμε δηλαδή σιγά σιγά και να πάμε προς άλλες, πιο ευάερες κι ευήλιες, πολιτείες;
Αυτά μας έλεγε, μέσες άκρες, ο Τζέιμς Λάβλοκ, αγαπητός από τους εχθρούς του και μισητός από τους φίλους του. Όπως προειδοποιούσε μέχρι το 2022 ο Lovelock, «μέσα σε μία – δύο δεκαετίες, η Γη θα γίνει τόσο θερμή, όσο δεν ήταν ποτέ τα τελευταία πέντε εκατομμύρια χρόνια, την εποχή που στον Ατλαντικό Ωκεανό κολυμπούσαν κροκόδειλοι. Διακόσια εκατομμύρια άνθρωποι θα μεταναστεύσουν στο βορρά, πιο κοντά στο Βόρειο Πόλο, για να επιβιώσουν». Λέει κι άλλα πολλά, που αρκετοί θεωρούν ότι είναι κομπογιαννίτικα, αλλά πολλοί συνάδελφοι του τον στηρίζουν θεωρώντας ότι μπορούν να βγουν αληθινά.
Πριν πεθάνει είχε υποστηρίξει ότι «μόνο η πυρηνική ενέργεια μπορεί να σταματήσει την παγκόσμια υπερθέρμανση».
Η άποψή του αυτή, ότι δηλαδή η πυρηνική ισχύς είναι η μόνη λύση απέναντι στην παράλογη χρήση ορυκτών καυσίμων, η οποία αυξάνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα, κατακρίθηκε από πολλούς, που τον είπαν, μεταξύ άλλων, «καραγκιόζη», «τσαρλατάνο», «επιστήμονα που βλέπει φαντάσματα» και «αντιοικολόγο». «Είμαι Πράσινος αλλά κάνω έκκληση στους φίλους μου να εγκαταλείψουν την πεισματική άρνησή τους προς την πυρηνική ενέργεια», απαντάει στους άπιστους Θωμάδες μέσα από το τελευταίο μπεστ σέλερ του «Η εκδίκηση της Γαίας».
Βρισκόμαστε δίχως άλλο στα πρόθυρα καταστροφικών κλιματικών μεταβολών. Και, ενδεχομένως, ο Λάβλοκ να υπερβάλλει λίγο όσον αφορά το time span του αφανισμού του ανθρώπινου είδους. Μπορεί τα 20 χρόνια να είναι λίγα. Σε ένα προ δεκαετίας άρθρο του στη αγγλική εφημερίδα Independent, ο Λάβλοκ ισχυριζόταν ότι, ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας υπερθέρμανσης, «μέσα στις επόμενες δεκαετίες θα πεθάνουν δισεκατομμύρια ανθρώπων και οι λίγοι ικανοί για αναπαραγωγή που θα μείνουν πίσω, θα αναγκαστούν να ζήσουν σε μέρη κοντά στον Αρκτικό κύκλο όπου το κλίμα θα παραμένει υποφερτό μέχρι το τέλος του αιώνα».
Τώρα βεβαία το ερώτημα που ταλανίζει το δικό μου νου είναι: δεν υπάρχουν τρόποι, απόλυτα τεκμηριωμένοι επιστημονικά, που να αποδεικνύουν αυτό που λέει ο Λάβλοκ, ότι δηλαδή «μέχρι το 2090, η μέση θερμοκρασία στις εύκρατες περιοχές θα αυξηθεί έως και 8°C, και έως και 5°C στους τροπικούς, αφήνοντας μεγάλο μέρος της ξηράς του πλανήτη μη κατοικήσιμο και ακατάλληλο για καλλιέργεια»;
Προφανώς και υπάρχουν, μόνο που οι περιβαλλοντολόγοι πλακώνονται μεταξύ τους σχετικά με το ποιος θα καρπωθεί πρώτος το credit μιας επικείμενης έγκυρης πρόβλεψης –μέχρι να πεθάνουμε όλοι μας σαν κοτόπουλα Βόκτας από τη ζέστη και να ησυχάσουμε. Το σενάριο απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από το ενδεχόμενο ενός happy end όταν ο Λάβλοκ υποστηρίζει ότι «είναι πολύ αργά να προχωρήσουμε σε περικοπές των αερίων του θερμοκηπίου, αφού οι άνθρωποι έχουν κηρύξει ουσιαστικά τον πόλεμο στην επιβίωση του πλανητικού μας συστήματος, αναγκάζοντάς το να βγει εκτός ελέγχου».
Στο «Matrix» ο Agent Smith λέει στον Μορφέα ότι «οι άνθρωποι είναι το χειρότερο παράσιτο του πλανήτη». Αντιγράφω από ένα κείμενο του Λάβλοκ: «το ανθρώπινο είδος είναι ένα είδος αρρώστιας του πλανήτη».
Ο πιο επιφανής εκπρόσωπος της σύγχρονης οικολογικής θεολογίας μας πασπατεύει στην πλάτη σαν να μας λέει το εξής: δεν υπάρχει τρόπος σωτηρίας. Βγάλτε τα μαστίγια από το συρτάρι κι αρχίστε να αυτοτιμωρείστε όπως εκείνος ο καλόγερος στο “Όνομα του Ρόδου” του Ουμπέρτο Εκο.
Ποιος ήταν ο James Lovelock
Ο Τζέιμς Εφραίμ Λάβλοκ (James Ephraim Lovelock, 26 Ιουλίου 1919 – 26 Ιουλίου 2022), μέλος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, ήταν ανεξάρτητος επιστήμονας, συγγραφέας, ερευνητής και περιβαλλοντολόγος που ζούσε στην Κορνουάλλη, στα νοτιοδυτικά της Μεγάλης Βρετανίας. Είναι διάσημος κυρίως επειδή πρότεινε και εκλαΐκευσε την «υπόθεση της Γαίας», με βάση την οποία επιχειρηματολογεί ότι η Γη λειτουργεί ως ένα είδος υπεροργανισμού (όρος πλασμένος από τη Λιν Μάργκουλις).
Ο Λάβλοκ γεννήθηκε στο Letchworth Garden City. Σπούδασε χημεία στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ προτού αναλάβει θέση στο Medical Research Council στο Ινστιτούτο Ιατρικών Ερευνών του Λονδίνου. Το 1948 πήρε Ph.D. στην ιατρική στο London School of Hygiene and Tropical Medicine. Έχει διεξαγάγει έρευνα στις Ηνωμένες Πολιτείες στο Γέιλ, το Κολέγιο Ιατρικής του Baylor University και το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.
Εφευρέτης εφ’ όρου ζωής, ο Λάβλοκ κατασκεύασε και ανέπτυξε πολλά επιστημονικά όργανα, μερικά από τα οποία αξιοποιήθηκαν από τη NASA στα πλαίσια του προγράμματος πλανητικών εξερευνήσεών της. Ήταν στο διάστημα που εργαζόταν για την NASA που ο Λάβλοκ ανέπτυξε την Υπόθεση της Γαίας.
Στις αρχές του 1961 η NASA ανέθεσε στον Λάβλοκ την ανάπτυξη ευαίσθητων οργάνων για την ανάλυση των εξωγήινων ατμοσφαιρών και των πλανητικών επιφανειών. Το Πρόγραμμα Βίκινγκ (Viking) που επισκέφθηκε τον Άρη στα τέλη της δεκαετίας του 1970 προωθήθηκε εν μέρει από την πρόθεση να διαπιστωθεί κατά πόσον ο Άρης μπορούσε να υποστηρίξει ή περιείχε ζωή, και πολλοί από τους αισθητήρες και τα πειράματα που αναπτύχθηκαν τελικά στόχευαν στην επίλυση αυτού του ερωτήματος.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών του προγράμματος αυτού, ο ο Λάβλοκ άρχισε να ενδιαφέρεται για την σύσταση της αρειανής ατμόσφαιρας, σκεπτόμενος ότι οι όποιες μορφές ζωής στην επιφάνεια του Άρη θα υποχρεώνονταν να κάνουν χρήση της ατμόσφαιράς του (και, συνεπώς, θα μετέβαλαν τη σύστασή της). Ωστόσο, η ατμόσφαιρα ανακαλύφθηκε ότι βρισκόταν σε μια σταθερή κατάσταση πλησίον της χημικής ισορροπίας, με πολύ λίγο οξυγόνο, μεθάνιο ή υδρογόνο, αλλά με μια συντριπτική αφθονία διοξειδίου του άνθρακα.
Για τον Λάβλοκ, η χτυπητή αντίθεση μεταξύ της αρειανής ατμόσφαιρας και του χημικά ενεργού (σε δυναμική ισορροπία) μίγματος αερίων της γήινης ατμόσφαιρας ήταν μια ισχυρή ένδειξη υπέρ της απουσίας ζωής στον πλανήτη. Ωστόσο, όταν τελικά αποστάλθηκαν στον Άρη, τα ερευνητικά σκάφη Βίκινγκ ερεύνησαν παρά ταύτα για ενδείξεις ζωής. Μέχρι σήμερα, καμιά ένδειξη για σωζόμενη ή εκλιπούσα ζωή δεν έχει βρεθεί (αν και το ενδιαφέρον αναθερμάνθηκε προσφάτως με την ανακάλυψη απρόσμενου μεθανίου στην ατμόσφαιρα).
Η υπόθεση της Γαίας
Μολονότι η Υπόθεση της Γαίας έγινε αποδεκτή με προθυμία από πολλούς στην περιβαλλοντολογική κοινότητα, δεν έχει γίνει ακόμη πλήρως αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα. Ανάμεσα στους πιο επιφανείς επικριτές της είναι οι Ρίτσαρντ Ντώκινς και Φορντ Ντούλιτλ, και μια λεπτομερής περιγραφή της σχετικής διαμάχης μπορεί να βρεθεί εδώ. Εν συντομία, οι επικριτές επισημαίνουν ότι εφόσον η φυσική επιλογή δρα πάνω σε μεμονωμένα άτομα (οργανισμούς), δεν είναι εμφανές το πώς μπορεί να αναπτυχθεί ομοιόσταση σε πλανητική κλίμακα.
Ο Λάβλοκ απάντησε στην κριτική με τη βοήθεια μοντέλων όπως ο «Μαργαριτόκοσμος» (Daisyworld), που επιδεικνύουν πώς επιδράσεις στο επίπεδο του ατόμου μπορούν να μεταφραστούν σε πλανητική ομοιόσταση. Ωστόσο, καθώς η Επιστήμη των Γήινων Συστημάτων είναι ακόμη σε βρεφικό στάδιο, δεν είναι ακόμη σαφές με ποιον τρόπο τα διδάγματα του Μαργαριτόκοσμου εφαρμόζονται στην πλήρη πολυπλοκότητα της γήινης βιόσφαιρας και του κλίματος.
Πυρηνική ενέργεια και εξαφάνιση του ανθρώπου
Ο Λάβλοκ έχει προβληματιστεί σοβαρά σχετικά με την απειλή της παγκόσμιας υπερθέρμανσης εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στα 2004 προκάλεσε αίσθηση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης όταν διαχώρισε τη θέση του από πολλούς συναδέλφους του περιβαλλοντολόγους δηλώνοντας ότι «μόνο η πυρηνική ισχύς [η πυρηνική παραγωγή ενέργειας] μπορεί τώρα να σταματήσει την παγκόσμια υπερθέρμανση». Κατά την άποψή του, η πυρηνική ενέργεια είναι η μόνη ρεαλιστική εναλλακτική λύση στη χρήση ορυκτών καυσίμων, η οποία έχει τη δυνατότητα τόσο να ικανοποιήσει την μεγάλης κλίμακας ενεργειακή ζήτηση της ανθρωπότητας όσο και να μειώσει ταυτοχρόνως τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Μολονότι οι παρεμβάσεις του Λάβλοκ στον δημόσιο διάλογο σχετικά με την πυρηνική ισχύ είναι πρόσφατες, οι απόψεις του επί του θέματος είναι διαμορφωμένες από παλιά. Στο βιβλίο του Οι Ηλικίες της Γαίας (1988) δηλώνει: «Ποτέ μου δεν έχω θεωρήσει την πυρηνική ακτινοβολία ή ενέργεια σαν κάτι άλλο από φυσιολογικό και αναπόφευκτο συστατικό του περιβάλλοντος. Οι προκαρυωτικοί πρόγονοί μας εξελίχθηκαν πάνω σ’ ένα άμορφο πλανητικό σώμα από ραδιενεργά κατάλοιπα, προϊόν πυρηνικής έκρηξης αστρικού μεγέθους, έναν υπερκαινοφανή στον οποίο συνενώθηκαν τα στοιχεία που συνιστούν τον πλανήτη μας και μας».
Αρθρογραφώντας στη βρετανική εφημερίδα Independent τον Ιανουάριο του 2006, ο Λάβλοκ ισχυρίζεται ότι, ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας θέρμανσης, «δισεκατομμύρια ανθρώπων θα πεθάνουν και τα λίγα ικανά για αναπαραγωγή επιζώντα άτομα θα βρίσκονται στον Αρκτικό Κύκλο, όπου το κλίμα θα παραμένει υποφερτό» μέχρι το τέλος του Εικοστού Πρώτου αιώνα.
Ισχυρίζεται ότι μέχρι το τέλος του αιώνα, η μέση θερμοκρασία στις εύκρατες περιοχές θα αυξηθεί έως και 8°C, και έως και 5°C στους τροπικούς, αφήνοντας μεγάλο μέρος της ξηράς του πλανήτη μη κατοικήσιμο και ακατάλληλο για καλλιέργεια. Προτείνει ότι «θα πρέπει να έχουμε κατά νου τον εντυπωσιακά ραγδαίο ρυθμό των αλλαγών και να συνειδητοποιήσουμε πόσο λίγος χρόνος απομένει για να δράσουμε, και στη συνέχεια κάθε κοινότητα και έθνος θα πρέπει να βρει την βέλτιστη χρήση των πόρων που διαθέτουν για να συντηρήσουν τον πολιτισμό για όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται». Οι απόψεις αυτές έχουν αμφισβητηθεί.
