Τα επεισόδια στους αγωνιστικούς χώρους, και ειδικά αυτά που συμβαίνουν στους ποδοσφαιρικούς αγώνες καθώς παρουσιάζονται πιο συχνά από οποιοδήποτε άλλο άθλημα, ανέκαθεν ήταν μια πολιτική «σπαζοκεφαλιά» και κοινωνικό πρόβλημα. Η αντιπαλότητα μεταξύ των οπαδών, ο «παραγοντισμός» – με πρωταγωνιστή την Ελλάδα – και ο φανατισμός των Μέσων, είναι οι βασικότεροι λόγοι για τους οποίους το εκρηκτικό κλίμα στις κερκίδες (αλλά και έξω από τα γήπεδα) οδηγούν σε συρράξεις, ενίοτε και δολοφονικές.
Για κάποια αρκετά χρόνια, κυριαρχούσε το αφήγημα πως η Θάτσερ «νίκησε τους χούλιγκανς» και «έσωσε το αγγλικό ποδόσφαιρο». Ευτυχώς όμως, έχουμε αφήσει πίσω μας αυτή την λανθασμένη ματιά στην ιστορία. «Η αναφορά στα κατορθώματα της Θάτσερ όσον αφορά τη βία έχει την ίδια ακρίβεια με την αναφορά στους άθλους του Ηρακλή. Πρόκειται για μύθο. Για τον Ηρακλή δεν μπορούμε να ξέρουμε αν πραγματικά υπήρξε και τι ακριβώς έκανε. Όμως, η Θάτσερ υπήρξε και ξέρουμε τι έκανε: τίποτα απολύτως απ’ την αφήγηση που τη συνοδεύει.» είχε γράψει εύστοχα ο Θέμης Καίσαρης σε ένα άρθρο του στο contra.gr
Οι ομοσπονδίες ποδοσφαίρου κάθε χώρας σε συνδυασμό με την FIFA, προσπαθούν όλα αυτά τα χρόνια να εξελίξουν τα συστήματα ασφαλείας και ελέγχου για όσα (αποκλειστικά) διαδραματίζονται εντός γηπέδου και στον περιβάλλοντα χώρο τους. Τα τελευταία χρόνια, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) έχει βοηθήσει τα μέγιστα σε αυτόν τον τομέα και τα παραδείγματα δεν είναι λίγα.
Ποδοσφαιρικοί σύλλογοι και εταιρείες διαχείρισης των γηπέδων σε όλη την Ευρώπη, έχουν εισαγάγει διάφορες τεχνολογίες επιτήρησης προς όφελος της ασφάλειας.
Από το 2019, στη Δανία και συγκεκριμένα το στάδιο της Brondby, χρησιμοποιεί την αναγνώριση προσώπου (face recognition) για την επαλήθευση των εισιτηρίων. Η Metz στην Γαλλία, πειραματίστηκε για λίγο με παρόμοιες συσκευές για την ταυτοποίηση των οπαδών που τους έχει απαγορευτεί η είσοδος στο γήπεδο. Η Manchester City στην Αγγλία, το 2019 προχώρησε σε συμφωνία με την Blink Identity, που έχει έδρα στο Τέξας, για να αναπτύξουν Face Recognition σύστημα έτσι ώστε να χρησιμοποιεί στην έδρα της ομάδας, το στάδιο Etihad.
Στην Ολλανδία, η Nijmegen έχει χρησιμοποιήσει βιομετρική τεχνολογία [σ.σ. αναλύει μοναδικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως DNA, δακτυλικά αποτυπώματα, ίριδα, πρόσωπο κ.ο.κ.] για την πρόσβαση στο γήπεδο Goffert. Η Osasuna στην Ισπανία, χρησιμοποιεί αναγνώριση προσώπου για την παρακολούθηση και την πρόσβαση στο στάδιο El Sadar, ενώ η Valencia τον Ιούνιο του 2021, υπέγραψε συμφωνία με την εταιρεία βιομετρικής τεχνολογίας FacePhi για τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη τεχνολογίας Face Recognition στο γήπεδο Mestalla.
Τώρα, όσο πλησιάζουμε προς το αμφιλεγόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2022 στο Κατάρ, όλο και περισσότερες λεπτομέρειες δημοσιοποιούνται σχετικά με τα συστήματα ελέγχου και παρακολούθησης των οπαδών που θα χρησιμοποιηθούν στα γήπεδα.
«Αυτό που θα δείτε εδώ, είναι το μέλλον της λειτουργίας των σταδίων», δήλωσε περήφανα στο Γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων AFP τον Αύγουστο ο επικεφαλής τεχνολογίας των διοργανωτών, Niyas Abdulrahiman.
«Ένα νέο πρότυπο, μια νέα τάση στη λειτουργία των χώρων διεξαγωγής. Αυτή είναι η συμβολή του Κατάρ στον κόσμο του αθλητισμού».
Αν και ο προβληματισμός, οι διαφωνίες και οι διαμαρτυρίες για την επιλογή του Κατάρ ως διοργανώτρια χώρα του Παγκοσμίου Κυπέλλου είχαν εμφανιστεί εξ αρχής, αναμένονται περισσότεροι από 1 εκατομμύριο οπαδοί από όλον τον κόσμο να γεμίσουν τα γήπεδα. Σύμφωνα με το Wired, τα οκτώ γήπεδα έχουν εξοπλιστεί με περίπου 15 χιλιάδες κάμερες. Και αυτό σημαίνει πως η «συμβολή του Κατάρ» είναι η μεγαλύτερη παρακολούθηση οπαδών που έχει καταγραφεί ποτέ.
Με την πάροδο του χρόνου, τα συστήματα βιομετρικής τεχνολογίας και τεχνητής νοημοσύνης, έχουν καταλήξει να αντιπροσωπεύουν τη νέα πραγματικότητα στον τρόπο λειτουργίας των σταδίων. Όπως τα σπίτια μας, έτσι και τα ποδοσφαιρικά γήπεδα, αναβαθμίζονται και γίνονται “smart”. Χρησιμοποιούνται αισθητήρες για την παρακολούθηση των πάντων, της κάθε κίνησης. Από την συμπεριφορά των οπαδών – και όχι μόνο στις κερκίδες – έως ολόκληρη την διαχείριση του σταδίου. Οι χώροι στάθμευσης των οχημάτων, τα καθίσματα, τα σημεία εισόδου/εξόδου, μέχρι και τα σημεία αγοράς προϊόντων και εστίασης, όλα συντονίζονται αρμονικά και παρακολουθούνται από σχετικά συστήματα, με σκοπό να βελτιώσουν την εμπειρία του φιλάθλου.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό πράγμα είναι η ασφάλεια, γιατί πέρα από την διασκέδαση, κάθε σύλλογος πρέπει να διασφαλίσει την ομαλή διεξαγωγή του αγώνα (ή της όποιας εκδήλωσης), η οποία προφανώς περιλαμβάνει απρόοπτα περιστατικά πυρκαγιάς και διαρροής αερίου/νερού, αλλά κυρίως, συνωστισμό κόσμου και συγκρούσεις οπαδών. Δηλαδή, ένα από τα βασικά κεφάλαια στην ιστορία του αθλητισμού.
Τις προηγούμενες δεκαετίες, οι καινοτομίες που παρουσιάζονταν στα γήπεδα, ήταν «απλές». Από την κατάργηση των κερκίδων για όρθιους, μέχρι τα θερμαινόμενα καθίσματα και τις μπάρες κιγκλιδώματος για τον έλεγχο των εισιτηρίων, τα ποδοσφαιρικά γήπεδα στερούνταν τεχνολογικής εξέλιξης. Τουλάχιστον συγκριτικά με άλλες πτυχές της καθημερινότητάς μας που κινούνται σε ταχύτατους τεχνολογικούς ρυθμούς.
Η «νέα γενιά» των γηπέδων, δεν είναι εξοπλισμένη μόνο με Wi-Fi δίκτυο, όπως αυτό της Atletico Madrid που έχει περισσότερα από 1.600 σημεία πρόσβασης στο ίντερνετ, αλλά και με σύγχρονες κάμερες παρακολούθησης, βιομετρικές μεθόδους ελέγχου και AI συστήματα. Η ασφάλεια των οπαδών, έγινε αντικείμενο του μάρκετινγκ και όπως εξηγεί ο Brett Hutchins, καθηγητής Μέσων Ενημέρωσης στο Πανεπιστήμιο Monash της Αυστραλίας, «Η δημόσια ασφάλεια, είναι μια δικαιολογία για την εξάπλωση αυτών των συστημάτων».
Τα σύγχρονα μέσα παρακολούθησης δεν είναι αλάνθαστα. Το 2017, το Face Recognition σύστημα που χρησιμοποιήθηκε στον τελικό του Champions League στο Cardiff της Αγγλίας, αναγνώρισε λανθασμένα περισσότερους από δύο χιλιάδες οπαδούς ως «πιθανούς εγκληματίες». Η αστυνομία της Νότιας Ουαλίας που ήταν υπεύθυνη για τον αγώνα, είχε χρησιμοποιήσει φωτογραφίες ανθρώπων που βρισκόντουσαν υπό επιτήρηση και είχαν καταγραφεί με παραβατική συμπεριφορά στο μητρώο της, για να τις συγκρίνει με τα πρόσωπα των 170 χιλιάδων οπαδών που είχαν καταφτάσει στην περιοχή για τον τελικό. Το σύστημα ταυτοποίησε 2470 πρόσωπα, από τα οποία τα 2297 ήταν λανθασμένο match. Ο επικεφαλής της αστυνομίας, Matt Jukes, είχε δηλώσει στο BBC ότι οι αστυνομικοί «δεν ανέλαβαν τελικώς δράση» και ότι κανείς δεν συνελήφθη λανθασμένα.
Κάτι αντίστοιχο έγινε και το 2019, όταν ένας 20χρονος οπαδός της ολλανδικής ποδοσφαιρικής ομάδας Den Bosch, ταυτοποιήθηκε λανθασμένα και του απαγορεύτηκε η είσοδος στο γήπεδο. Η Ella Jakubowska, σύμβουλος πολιτικής στη ΜΚΟ για τα δικαιώματα των πολιτών European Digital Rights (EDRi), ανέδειξε την υπόθεση σε έκθεσή της το 2021. «Ένα αθώο άτομο αποκλείστηκε άδικα και μάλιστα του επιβλήθηκε πρόστιμο. Υπάρχουν πολύ λίγα αξιόπιστα στοιχεία ότι ακόμη και “παραδοσιακά” συστήματα CCTV μειώνουν την εγκληματικότητα. Περισσότερο δημιουργούν μια εικόνα ασφάλειας χωρίς κάποια οφέλη».
Αφού λοιπόν τα συστήματα παρακολούθησης, είτε πρόκειται για σύγχρονα είτε «παραδοσιακά», δεν προσφέρουν απόλυτα αυτό που διαφημίζουν, οι προβληματισμοί γύρω από την διαχείριση των προσωπικών δεδομένων αναπόφευκτα έρχονται στην επιφάνεια της συζήτησης. Μετά την αναγνώριση του προσώπου για την ταυτοποίηση, τι γίνεται με το «πρόσωπό μου»; Αποθηκεύεται κάπου η εικόνα; Και αν ναι, ποιος έχει πρόσβαση σε αυτήν; Επίσης, πώς προκύπτει πως με την είσοδό μου σε έναν αθλητικό χώρο, συμφωνώ με την ταυτοποίηση του προσώπου μου;
Τον Απρίλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για ένα ρυθμιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και τη βιομετρική μαζική παρακολούθηση. Ο φάκελος θα συζητηθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, φέτος τον Δεκέμβριο.
«Το σχέδιο νόμου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την τεχνητή νοημοσύνη, αναγνώρισε, ότι η βιομετρική ταυτοποίηση είναι μια εγγενώς επικίνδυνη τεχνολογία, αλλά κατά περίεργο τρόπο πρότεινε μια απαγόρευση στο “Άρθρο 5”, η οποία είναι τόσο αδύναμη, που αν μη τι άλλο ισοδυναμεί περισσότερο με ένα σχέδιο για το πώς να διεξάγεται η βιομετρική μαζική επιτήρηση παρά με μια πραγματική απαγόρευση», εξηγεί η Jakubowska της EDRi στο Wired.
Το «Άρθρο 5» επικεντρώνεται στην προστασία της ελευθερίας των ατόμων από αδικαιολόγητη κράτηση, διασφαλίζοντας το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία, αποτρέποντας φυλάκιση ή σύλληψη χωρίς βάσιμο λόγο. Επίσης, δίνει το δικαίωμα στο κάθε άτομο που κάνει χρήση του άρθρου, να ζητήσει αποζημίωση.
Τα μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αν και έχουν υποστηρίξει την πλήρη απαγόρευση της βιομετρικής ταυτοποίησης (Remote Biometric Identification/RBI) σε χώρους προσβάσιμους στο κοινό, τόσο από δημόσιους όσο και από ιδιωτικούς φορείς, υπάρχουν ακόμα αδύναμα σημεία στον σχετικό νόμο που πρόκειται να τεθεί υπό ψήφιση.
Για την RBI χρησιμοποιούνται συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, αντίστοιχα με αυτά του Παγκοσμίου Κυπέλλου στο Κατάρ, και όπως περιγράφει το Centre for IT & IP Law, ένα ερευνητικό κέντρο της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Leuven, «Η RBI έχει σκοπό την ταυτοποίηση φυσικών προσώπων από απόσταση, μέσω της σύγκρισης των δεδομένων ενός προσώπου σε μια βάση δεδομένων. Αυτό γίνεται και χωρίς την γνώση του ελεγχόμενου προσώπου, αλλά και χωρίς την γνώση του χρήστη του AI συστήματος εκ των προτέρων». Το αυτομαποιημένο σύστημα σκανάρει, συγκρίνει, ταυτοποιεί και προχωράει στο επόμενο πρόσωπο.
Στις Η.Π.Α., η κυβέρνηση Biden, έκανε ένα προσχέδιο για το “AI Bill of Rights”, ένα νομοσχέδιο για τα δικαίωμα της τεχνητής νοημοσύνης, το οποίο θεωρείται ανεπαρκές και δεν περιέχει σαφείς απαγορεύσεις για την ανάπτυξη και χρήση της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Η αναγνώριση προσώπου για μαζική παρακολούθηση έχει προκαλέσει τις περισσότερες αντιδράσεις και αναμένονται εξελίξεις γύρω απ’ το θέμα.
«Δεν είναι δουλειά μου να δίνω ταξιδιωτικές συμβουλές, αλλά προσωπικά, δεν θα έπαιρνα ποτέ μαζί μου το κινητό μου τηλέφωνο στο Κατάρ», λέει ο Øyvind Vasaase, επικεφαλής ασφαλείας του νορβηγικού δικτύου ειδήσεων NRK, μετά από ενδελεχή έλεγχο των δύο εφαρμογών (Ehteraz και Hayya) που πρέπει να εγκαταστήσει ο κόσμος στο smartphone του προκειμένου να πάει στο Κατάρ για το Παγκόσμιο Κύπελλο.
Το Ehteraz είναι ένα app παρακολούθησης της Covid-19, το οποίο ζητά πρόσβαση σε διάφορα δικαιώματα του κινητού, όπως στην ανάγνωση, την διαγραφή ή αλλαγή του περιεχομένου, καθώς και σύνδεση Wi-Fi ή Bluetooth, παράκαμψη άλλων εφαρμογών και αποτροπή απενεργοποίησης του τηλεφώνου. Το Hayya είναι το επίσημο app για την διοργάνωση που χρησιμοποιείται για τα εισιτήρια στους αγώνες και την πρόσβαση στο μετρό του Κατάρ, έχει δυνατότητα πραγματοποίησης απευθείας κλήσεων και απενεργοποίησης κλειδώματος της οθόνης, ενώ χρησιμοποιεί και το GPS για τον εντοπισμό της θέσης του ατόμου.
Ο Vasaase συμπληρώνει: «Όταν κατεβάζετε αυτές τις δύο εφαρμογές, αποδέχεστε τους όρους που είναι πολύ γενικοί. Ουσιαστικά, παραδίδετε όλες τις πληροφορίες του κινητού σας, σε ανθρώπους που έχουν την δυνατότητα να τις διαβάσουν και να τις πειράξουν. Επίσης, μπορούν να ανακτήσουν πληροφορίες από άλλα apps που είναι εγκατεστημένα στο κινητό σας. Έχουν την δυνατότητα και πιστεύουμε ότι θα το κάνουν».
Καθώς λοιπόν το Κατάρ έχει ξεκινήσει να «φοράει τα καλά του», όντας οικοδεσπότης του μεγαλύτερου ποδοσφαιρικού γεγονότος, στρώνει «κόκκινο χαλί» σε υπερσύγχρονα συστήματα μαζικής παρακολούθησης κάνοντας ουσιαστικά μια πρόβα τζενεράλε για το, όχι και τόσο μακρινό, μέλλον. Εκεί, που τα ανθρώπινα δικαιώματα (θα) εξανεμίζονται με την πρόφαση της «ασφάλειας» και της «κανονικότητας».
