«Ο νεαρός Ρόσσουμ επινόησε έναν εργάτη με το ελάχιστο ποσό των απαιτήσεων. Έπρεπε να τον απλοποιήσει. Απέρριψε κάθε τι που δεν συνέβαλε άμεσα με την πρόοδο της εργασίας. Απέρριψε κάθε τι που κάνει τον άνθρωπο πιο πολύτιμο. Για την ακρίβεια, απέρριψε τον ίδιο τον άνθρωπο και έφτιαξε το Ρομπότ. Τα Ρομπότ δεν είναι άνθρωποι. Μηχανικά είναι τελειότεροι από ότι είμαστε εμείς, έχουν μια εξαιρετικά ανεπτυγμένη νοημοσύνη, αλλά δεν έχουν ψυχή».

Κάπως έτσι περιγράφεται ένα ρομπότ, ένας «μηχανικός εργάτης» στο θεατρικό έργο «Rossumovi Univerzální Roboti» («Παγκόσμια Ρομπότ του Ρόσσουμ») από τον τσέχο συγγραφέα Κάρελ Τσάπεκ το μακρινό 1921. Δηλαδή έναν αιώνα ακριβώς πριν, όταν ο Τσάπεκ υπήρξε ο πρώτος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας που επινόησε την λέξη «ρομπότ» προκειμένου να περιγράψει «τεχνητά μηχανικά όντα που θα αναλάμβαναν χρέη εργατών». Το θεατρικό έργο ανέβηκε για πρώτη φορά τον Γενάρη του 1921 στο Εθνικό Θέατρο της Πράγας και όπως δήλωσε κατόπιν ο Τσάπεκ, εμπνεύστηκε τον όρο «roboti» από την τσέχικη λέξη «robota» που σημαίνει «καταναγκαστική εργασία» και την λέξη «robotnik» που σημαίνει «σκλάβος, δούλος».

Στο θεατρικό έργο του Τσάπεκ – ο οποίος προτάθηκε για Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1936 και προς τιμήν του δίνεται το βραβείο «Karel Capek» σε συγγραφείς έργων επιστημονικής φαντασίας – τα ρομπότ κατασκευάζονται προκειμένου να απαλλάξουν τον άνθρωπο από την χειρωνακτική εργασία, όμως στην πορεία τα πράγματα ανατρέπονται καθώς τα ρομπότ επαναστατούν όταν καταλαβαίνουν ότι ο Ρόσσουμ επιδιώκει αποκλειστικά το κέρδος. Τα ρομπότ εξεγείρονται και προκαλούν τον αφανισμό της ανθρωπότητας, αφήνοντας μόνο έναν επιζώντα, με το θεατρικό να αντικατοπτρίζει τις (εύλογες) ανησυχίες του συγγραφέα του ότι όχι μόνο κάποια στιγμή οι μηχανές θα αντικαταστήσουν τους ανθρώπους, αλλά το ότι, αν δεν είμαστε προσεκτικοί, οι μηχανές και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί, ενδεχομένως, να μάς γυρίσει μπούμερανγκ.

Στην πορεία του 20ου αιώνα είδαμε το ίδιο θέμα σε πολλά έργα τέχνης, από τα βιβλία του Ισαάκ Ασίμοφ μέχρι κινηματογραφικές ταινίες, από τον «Εξολοθρευτή» μέχρι το «Westworld».

Η κουβέντα αυτή μπορεί να συνεχίζεται αιώνια. Αλλά το ερώτημα παραμένει: έχουμε λόγο να φοβόμαστε μια πιθανή «εξέγερση» των μηχανών, στο εγγύς ή μακρινό μέλλον;

Αποφάσισα λίγο να διαβάσω για το συγκεκριμένο θέμα, χωρίς να είμαι ειδικός σε θέματα Ρομποτικής, αλλά απλώς παρακολουθώντας συνεντεύξεις επιστημόνων στο YouTube και μελετώντας μια σχετική βιβλιογραφία.

Κοντολογίς, η άποψη στην οποία καταλήγω είναι ότι «πάντων χρηµάτων µέτρον ἐστίν ἄνθρωπος», η διάσημη φράση που αναφέρεται στον Θεαίτητο του Πλάτωνα και που σημαίνει, ελαφρώςπαραφρασμένη ώστε να ταιριάξει στην περίπτωσή μας, ότι ο άνθρωπος, στην πραγματικότητα, αποτελεί το απόλυτο μέτρο της κάθε αλήθειας, όποια και αν είναι αυτή.

Για να το κάνω πενηνταράκια, ο Άνθρωπος ήταν, είναι και θα είναι πάντα αυτός που θα ορίζει και θα καθορίζει τις Μηχανές – τις οποίες, κατά τον βιβλικό Θεό, έφτιαξε καθ’ εικόνα και ομοίωσή του.

Πού ακριβώς εδράζεται ωστόσο η πεποίθησή μου αυτή – η οποία είναι και ταυτόχρονη πεποίθηση πολλών έγκριτων επιστημόνων της Ρομποτικής και ερευνητών πάνω σε ζητήματα τεχνητής νοημοσύνης;

Ως γνωστόν, η Ρομποτική είναι ένας εξαιρετικά σύνθετος κλάδος της Μηχανικής ο οποίος ανασυνθέτει και επαναδημιουργεί γνώσεις και περιβάλλοντα από διάφορες επιστήμες, κυρίως την Ηλεκτρονική, την Επιστήμη των Υπολογιστών και τη Μηχανολογία, παράγοντας στην συνέχεια αντικείμενα ή συστήματα που προγραμματίζονται ώστε να αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον για να παράγουν έργο.

Ένα έργο το οποίο προκαθορίζεται από τον κατασκευαστή του – δεν είναι ένα ad hoc μηχανικό ή ηλεκτρονικό δημιούργημα.

Τα ίδια τα ρομπότ ή οι μηχανές τεχνητής (και υψηλής) νοημοσύνης χρησιμοποιούν ειδικούς αλγορίθμους, με βάση τους οποίους κατανοούν το περιβάλλον και ενδεχομένως να μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις από μόνα τους, σε κάποιες ειδικές περιστάσεις.

Ομως μπορεί, ενδεχομένως, οι αποφάσεις που θα πάρουν, να συντελέσουν ώστε να «καταργήσουν» μελλοντικά κάποια επαγγέλματα και κάποιες ανθρώπινες δεξιότητες να θεωρηθούν ξεπερασμένες ή άχρηστες;

Ίσως και να συμβεί αυτό, αν και οι επιστήμονες ότι στην πραγματικότητα αυτό θα απαιτηθεί είναι απλώς μια εκ νέου αναπροσαρμογή του Ανθρώπου-Εντολέα απέναντι στο Ρομπότ-Εντολοδόχο.

Σύμφωνοι, κάποιες δουλειές που στηρίζονται περισσότερο στην τεχνητή νοημοσύνη (π.χ. γραφειοκρατικές εργασίες) ισως στο μέλλον δουν τα ρομπότ να τις διαχειρίζονται, ωστόσο θα γεννιούνται (και ίσως γεννιούνται αυτή την στιγμή που μιλάμε) νέα πεδία εργασίας και καινούργιες δουλειές όπου η συμβολή του Ανθρώπου θα είναι ακόμη πιο επιτακτική και αδήριτη σε σχέση με πριν. Οι νέες δεξιότητες στον χώρο της ηλεκτρομηχανικής, των υπολογιστών, των δικτύων θα απαιτήσουν μια νέα και ακόμη καλύτερα εκπαιδευμένη γενιά Ανθρώπων-Εντολέων.

Κυρίως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, όπως και στο «Rossumovi Univerzální Roboti», έτσι και σήμερα, τα ρομπότ φτιάχτηκαν για υποστηρικτικό σκόπο. Έναν δευτερεύοντα ρόλο και όχι μια λειτουργία πρωτεύουσας σημασίας. Όπως στις πλέον υπερσύγχρονες και ρομποτικά χειριζόμενες χειρουργικές επεμβάσεις, ένας εξειδικευμένος χειρουργός είναι πάντα αυτός που κατευθύνει τα νήματα προς την περαίωση μιας ιατρικής διαδικασίας, με τις μηχανές να λειτουργούν ως εργαλείο προς την επίτευξη του τελικού στόχου, έτσι και στο μέλλον, ένα ρομπότ θα συνεχίσει να λειτουργεί υποστηρικτικά ακολουθώντας πιστά τις εντολές του Ανθρώπου που το χειρίζεται.

Όπως τονίζουν λοιπόν οι επιστήμονες, ανήκει εντελώς στη σφαίρα της φαντασίας (επιστημονικής ή μη) μια πιθανή «εξέγερση των μηχανών». Μάλιστα, σύμφωνα με τους πιο πρόσφατους υπολογισμούς των ειδικών επί της Ρομποτικής, το σημερινό ποσοστό της συγκριτικής αντίληψης των ρομποτικών συστημάτων είναι γύρω στο 2-3% κοντά στην ανθρώπινη. Και μάλιστα, το ποσοστό αυτό κολακεύει πολύ τα ρομπότ -στην πραγματικότητα, το 3% ίσως και να αποτελεί και ένα «ταβάνι» κατανόησης της ανθρώπινης αντίληψης από μια μηχανή.

Οπότε, δεν συντρέχει απολύτως κανένας λόγος ανησυχίας: κανένα ρομπότ δεν πρόκειται να μας πάρει τη δουλειά και καμία μηχανή δεν μπορεί να «επαναστατήσει» εναντίον μας γιατί πίσω από τα ρομπότ θα βρίσκεται πάντα ο Άνθρωπος.