Πριν από ακριβώς 78 χρόνια, στις 5:30 τα ξημερώματα, τοπική ώρα ΗΠΑ, «ένα πολύχρωμο σύννεφο ανέβηκε στα 38.000 πόδια στον αέρα», σύμφωνα με το Κέντρο Πυρηνικών Οπλων της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ.

Το ημερολόγιο έδειχνε 16 Ιουλίου του 1945 όταν δοκιμάστηκε για πρώτη φορά η εφεύρεση κατασκεύασμα του Robert Oppenheimer, το αποκαλούμενο και Gadget, που επρόκειτο να αλλάξει τον ρου της πυρηνικής ιστορίας της ανθρωπότητας. Το «μανιτάρι» που προκλήθηκε παραμένει μία από τις πιο εμβληματικές εικόνες του 20ού αιώνα, σε μια έκρηξη «που είναι δύσκολο για τους περισσότερους από εμάς να την αντιληφθούμε στο πλήρες μέγεθός της» γράφει ο Τζον Χέντρικσον.

Ο συντάκτης του άρθρου αναφέρει ότι η θέαση αυτής της φωτογραφίας ξανά, τού προκάλεσε έναν αληθινό εφιάλτη: «Κοιμόμουν βαθιά, βλέποντας έναν πύραυλο να κάνει μια καμπύλη στον ουρανό. Ξύπνησα λίγο πριν την πρόσκρουση, ιδρωμένος, με ταχυπαλμία και σφιγμένες γροθιές. Δεν ξανακοιμήθηκα. Αλλά δεν είμαι ο μόνος, μάλλον. Περιηγηθείτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις τελευταίες εβδομάδες και θα παρατηρήσετε ότι πολλοί άνθρωποι βιώνουν αυτό το έντονο πυρηνικό άγχος».

Επανέρχεται λοιπόν ο φόβος για την πυρηνική απειλή;

«Το άγχος για το τέλος του κόσμου είναι πανταχού παρόν στη σύγχρονη αμερικανική κουλτούρα» επισημαίνει με νόημα ο Χέντρικσον, ειδικά δε κατά την τρέχουσα χρονική συγκυρία που «το “Oppenheimer” είναι βέβαιο πως θα είναι μια από τις σημαντικότερες ταινίες της χρονιάς και πιθανότατα θα κερδίσει αρκετές υποψηφιότητες για Οσκαρ.

Η ταινία του Νόλαν βασίστηκε στο βιβλίο “American Prometheus”, το οποίο βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη δεύτερη θέση της λίστας των μπεστ-σέλερ των New York Times.

Είναι φανερό, τουλάχιστον στο Χόλιγουντ, ότι η πυρηνική απειλή είναι εδώ, παρούσα σε πολλές νέες ταινίες: π.χ. στο τελευταίο φιλμ του φραντσάιζ  “Mission: Impossible”, η ομάδα του Τομ Κρουζ αγωνίζεται για να αποτρέψει μια πιθανή πυρηνική επίθεση στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Αμπου Ντάμπι, στην πρόσφατη ταινία του Γουές Αντερσον “Asteroid City” πραγματοποιούνται δοκιμές βομβών στην έρημο, ενώ μια βόμβα που μοιάζει με το Gadget του Οπενχάιμερ κατρακυλάει στους δρόμους της Ρώμης κατά τη διάρκεια μιας σκηνής καταδίωξης στο “Fast X”».

Ομοίως, ο φόβος αυτός κυριαρχεί και στα δελτία ειδήσεων όπως και στην γεωπολιτική μας καθημερινότητα, καθώς ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντίμιρ Πούτιν, χρησιμοποιεί συστηματικά το πυρηνικό του οπλοστάσιο ως μια πιθανή απειλή κατά της Δύσης.

«Παρότι οι περισσότεροι δεν βλέπουν όνειρα που σχετίζονται συγκεκριμένα με τις όποιες πολιτικές εξελίξεις, «είνουν να ονειρεύονται καταστάσεις που είναι πολύ έντονες συναισθηματικά για όλους, όπως ένας σεισμός ή ο πυρηνικός αφανισμός», τονίζει η Βερόνικα Τόνεϊ, ψυχολόγος και συνταξιούχος πανεπιστημιακός με ειδίκευση στα όνειρα, προσθέτοντας ότι, παρόλο που δεν έχει δει ακόμη το «Oppenheimer», θεωρεί ότι η ταινία «θα επαναφέρει στο συλλογικό ασυνείδητο ότι θα μπορούσαμε να έχουμε καταστραφεί από πυρηνικά όπλα εδώ και πολλές δεκαετίες. Και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για αυτό».

«Η εμμονή της χώρας μας με την πυρηνική καταστροφή έχει υποχωρήσει τον τελευταίο μισό αιώνα, αλλά ποτέ δεν εκτονώθηκε πραγματικά», τόνισε πρόσφατα ο ίδιος ο Κρίστοφερ Νόλαν και ο Χέντρικσον συμφωνεί και επαυξάνει.

«Η ταινία του Νόλαν δημιουργεί την αίσθηση ότι αυτό το ιστορικό επεισόδιο δεν ανήκει οριστικά και αμετάκλητα στο παρελθόν μας», γράφει ο Χέντρικσον και όντως, η νέα αυτή ταινία πυροδοτεί… άλλους είδους «πυρηνικές» αντιδράσεις.

Π.χ. μια σελίδα στον ιστότοπο του αμερικανικού στρατού προειδοποιεί τους πιθανούς επισκέπτες ότι, λόγω της προβολής της ταινίας «Oppenheimer» μέσα στον Ιούλιο, φέτος αναμένεται στο αποκαλούμενο Trinity Site [εντός του Εθνικού Πάρκου Γουάιτ Σαντς, στο Νέο Μεξικό], όπου η ομάδα του Οπενχάιμερ διεξήγαγε την πρώτη δοκιμή, πολύ περισσότερος κόσμος από όσο συνήθως.

«Οι ταινίες για την καταστροφή και το τέλος του κόσμου εκφράζουν μια μεγάλη ανησυχία που όλοι έχουμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, ότι αυτό που κάνουμε με τον πλανήτη δεν μπορεί να συνεχιστεί. Πρόκειται για πραγματικές ανησυχίες. Απλώς, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για ένα διαφορετικό τέλος. Εχω δει πολλούς νέους, ειδικά τα τελευταία πέντε ή έξι χρόνια, που δείχνουν να μην έχουν καμία απολύτως ελπίδα», συνοψίζει η Τόνεϊ και καταλήγει εμφατικά ότι:

«Ζούμε σε έναν κόσμο τον οποίο κατά βάση δεν ελέγχουμε. Εμφανείς και υπαρξιακές απειλές για την ευημερία μας είναι πραγματικές και η ανησυχία μας για αυτό είναι πάντα παρούσα σε κάποιο βαθμό, πάνω ή κάτω από την επιφάνεια της επίγνωσής μας, που εκφράζεται στα όνειρά μας. Αντί να απορρίπτουμε τα όνειρά μας, βοηθάει να τα αναγνωρίζουμε ως τη δική μας μοναδική νυχτερινή υπενθύμιση για το πώς βλέπουμε τον κόσμο, ποια συναισθήματα πρέπει να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε και σε ποιες ενέργειες θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας».

Να πούμε εδώ ότι το «Oppenheimer» δεν είναι η πρώτη ταινία για την πυρηνική απειλή. Το «Dr. Strangelove» (1964) του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, για παράδειγμα, αντιμετώπισε το θέμα αυτό με σατιρική διάθεση, ενώ σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, στις 20 Νοεμβρίου του 1983, υπολογίστηκε ότι 100 εκατ. άνθρωποι παρακολούθησαν στο ABC την τηλεοπτική παραγωγή «The Day After», μια ταινία για τη φανταστική καταστροφή του Κάνσας Σίτι μετά από πυρηνική σύρραξη μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ.

Ποιος ήταν ο Oppenheimer

Ο Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (Julius Robert Oppenheimer, 22 Απριλίου 1904 – 18 Φεβρουαρίου 1967) ήταν Αμερικανός θεωρητικός φυσικός, γερμανικής καταγωγής, γνωστός κυρίως για τη δουλειά του στην κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας γι’ αυτό είναι γνωστός ως “ο πατέρας της ατομικής βόμβας”.

Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο του 1904 όπου και μεγάλωσε, από Εβραίους γονείς. Σπούδασε στα πανεπιστήμια του Χάρβαρντ και Κέμπριτζ. Έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Ασχολήθηκε με την κβαντική φυσική των υποατομικών σωματιδίων και τις πυρηνικές αντιδράσεις. Εκτός από τη φυσική, τον γοήτευε η φιλοσοφία και η γαλλική φιλολογία, ενώ έμαθε λατινικά, αρχαία ελληνικά και σανσκριτικά.

Έγινε γνωστός για τον ρόλο του ως διευθυντής του Σχεδίου Μανχάτταν, την προσπάθεια της κατασκευής του πρώτου πυρηνικού όπλου, στο μυστικό εργαστήριο στο Λος Άλαμος στην πολιτεία του Νέου Μεξικού. Ως «πατέρας της ατομικής βόμβας», που είχε ισχύ 18.000 τόνων ΤΝΤ, υποστήριξε τη χρήση της, που κατέστρεψε τις ιαπωνικές πόλεις της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι στις 6 και 9 Αυγούστου 1945, στην τελική φάση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Άλλες εργασίες του είχαν σχέση με τη θεωρητική αστρονομία, την κβαντική θεωρία πεδίου και τη φασματοσκοπία.

Μετά τον πόλεμο έγινε επικεφαλής σύμβουλος στη νεοσύστατη Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποίησε τη θέση του για να ασκήσει πιέσεις για τον διεθνή έλεγχο της πυρηνικής ενέργειας και την αποτροπή της διάδοσης των πυρηνικών όπλων και της κούρσας εξοπλισμών με τη Σοβιετική Ένωση. Η μεγάλη συμβολή του στον σχεδιασμό και την κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας αλλά και στη δημιουργία μίας ισχυρής παράδοσης στη θεωρητική φυσική στις Η.Π.Α., με σημαντικό ρόλο και σε θέματα στρατιωτικών εξοπλισμών, δεν στάθηκαν ικανά να τον προστατεύσουν την μακαρθική περίοδο.

Αφού προκάλεσε την οργή πολλών πολιτικών με τις ειλικρινείς απόψεις του κατά τη διάρκεια του δευτέρου «Ερυθρού Τρόμου», κρίθηκε “ακατάλληλος να υπηρετήσει τη χώρα”, σύρθηκε σε δίκη -με πολύ μεγάλη δημοσιότητα- για τις φιλειρηνικές και δημοκρατικές του θέσεις[8] και η διαβάθμιση ασφαλείας του ανακλήθηκε το 1954 και ουσιαστικά έχασε την άμεση πολιτική επιρροή του. Συνέχισε να παραδίδει μαθήματα, να γράφει και να εργάζεται στη φυσική. Μία δεκαετία αργότερα, αποκαταστάθηκε όταν ο πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι του απένειμε (και ο Λίντον Τζόνσον του παρέδωσε) το βραβείο «Ενρίκο Φέρμι» ως χειρονομία της πολιτικής αποκατάστασης.

Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ πέθανε το 1967 από καρκίνο του λάρυγγα. Ο θάνατός του αποτέλεσε μεγάλη απώλεια για τον επιστημονικό χώρο.