Σε μια εποχή όπου ο όρος “οικονομία της προσοχής” είναι τόσο διαδεδομένος όσο και οι ψηφιακές συσκευές που μας κολλάνε στις οθόνες, κάθε scroll, κλικ, like και share, αποτελεί κάτι περισσότερο από μια απλή ενέργεια- είναι μια συναλλαγή με το πολυτιμότερο νόμισμα στον κόσμο: την προσοχή μας. Αυτή η οικονομία, η οποία εκλαμβάνει την προσοχή μας ως έναν περιορισμένο πόρο που πρέπει να συγκεντρωθεί και να αξιοποιηθεί, έχει αλλάξει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, γεγονός που απαιτεί μια πιο προσεκτική εξέταση πέρα από την ιδιότητα της μόδας. Έχει λοιπόν σημασία να αναπτύξουμε μια έμμεση κριτική της έννοιας της οικονομίας της προσοχής από την προοπτική της εργασίας, του χρόνου και της εξουσίας.
Ιστορικό της οικονομίας της προσοχής
Η οικονομία της προσοχής είναι μια έννοια που σφυρηλατήθηκε από συγγραφείς που ανήκουν στον τομέα της πολιτικής οικονομίας προκειμένου να εξηγήσουν την αυξανόμενη αξία της ανθρώπινης προσοχής στις κοινωνίες που χαρακτηρίζονται από μεταβιομηχανικούς τρόπους παραγωγής. Σε έναν κόσμο όπου οι πληροφορίες και η γνώση αποκτούν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία αξιοποίησης του κεφαλαίου, η ανθρώπινη προσοχή γίνεται ένα σπάνιο και, ως εκ τούτου, όλο και πιο πολύτιμο αγαθό. Ταυτόχρονα, η οικονομία της προσοχής μετατρέπει την ανθρώπινη προσοχή σε μια μορφή εργασίας και, ως εκ τούτου, σε έναν νέο μηχανισμό καπιταλιστικής εκμετάλλευσης.
Ο ψυχολόγος και οικονομολόγος Herbert A. Simon το 1971 έγραψε για την έννοια της οικονομίας της προσοχής. Σημείωσε τη σχέση μεταξύ της συσσώρευσης πληροφοριών και της έλλειψης προσοχής και έγραψε ότι «ο πλούτος των πληροφοριών δημιουργεί τη φτώχεια της προσοχής».
Αργότερα, καθώς το διαδίκτυο απέκτησε μεγαλύτερη απήχηση, συγγραφείς της δεκαετίας του 1990, όπως ο Michael Goldhaber, επέκτειναν τη μελέτη για την οικονομία της προσοχής: «Η συγκέντρωση της προσοχής είναι η συγκέντρωση ενός είδους μόνιμου πλούτου, μιας μορφής πλούτου που σας φέρνει σε μια προνομιακή θέση για να αποκτήσετε οτιδήποτε προσφέρει αυτή η νέα οικονομία».
Πόσο αξίζει η προσοχή μας;
Σκεφτείτε το εξής: κάθε στιγμή της ημέρας σας, από το λεπτό που ξυπνάτε μέχρι το δευτερόλεπτο που πέφτετε για ύπνο, αποτελεί μια σειρά από αποφάσεις σχετικά με το πού θα διαθέσετε την προσοχή σας. Είτε πρόκειται για την επιλογή να παρακολουθήσετε μια νέα σειρά αντί να τηλεφωνήσετε σε έναν φίλο, είτε για την περιήγηση στο news feed αντί να ασχοληθείτε με ένα χόμπι, είτε να τσεκάρετε τα emails της δουλειάς κατά τη διάρκεια του χρόνου που περνάτε με την οικογένειά σας.
ζουμε την προσοχή μας σε μια δραστηριότητα, εκ των πραγμάτων απορρίπτουμε πολλές άλλες. Αυτές οι επιλογές οριοθετούν το περίγραμμα της ζωής μας, διαμορφώνοντας τις σχέσεις, τις γνώσεις, την υγεία και την ευτυχία μας.
Η αξία της προσοχής δεν ήταν ποτέ πιο εμφανής από το εντυπωσιακό ποσό των 853 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε παγκόσμια καθαρά έσοδα από τη διαφήμιση που θα συγκεντρωθούν μόνο το 2023.Η εξίσωση είναι απλή – αν έχουν την προσοχή σας, έχουν και το πορτοφόλι σας.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Ας μην ξεχνάμε την εγγενή αξιακή υπόθεση που βρίσκεται στην καρδιά αυτού του οικονομικού μοντέλου: οι εταιρείες έχουν κίνητρο να ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις μας. Προσπαθούν να παρέχουν περιεχόμενο, προϊόντα και υπηρεσίες που έχουν απήχηση σε εμάς, με στόχο να εμπλουτίσουν τη ζωή μας και να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες μας. Αυτή η ευθυγράμμιση των συμφερόντων μπορεί να προωθήσει ένα τοπίο πλούσιο σε εξατομικευμένες εμπειρίες και ευκαιρίες προς ανακάλυψη.
Η συζήτηση συχνά στρέφεται προς τα κοινωνικά της πλήγματα, ιδίως το ρόλο των ανταγωνιστικών συμφερόντων και της παραπληροφόρησης που διαδίδουν οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ενώ τα ζητήματα αυτά είναι σημαντικά και διερευνώνται διεξοδικά από ανθρώπους όπως ο Jonathan Haidt, επισκιάζουν άλλες κρίσιμες, αλλά υποεξεταζόμενες προκλήσεις.
Η αναγνώριση και η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων όχι μόνο βελτιώνει την κατανόησή μας αλλά και μας δίνει τη δυνατότητα να πλοηγηθούμε πιο αποτελεσματικά στην οικονομία της προσοχής.
Εκτός περιεχομένου και ολομόναχοι
Εκτός περιεχομένου: Το εκλεκτικό μείγμα περιεχομένου στις ψηφιακές μας ροές – από viral χορούς στο TikTok μέχρι εμπεριστατωμένες αναλύσεις για πολιτικές ταραχές – φαίνεται με μια πρώτη ματιά να εμπλουτίζει τη ζωή μας με ένα εύρος γνώσεων και ψυχαγωγίας. Ωστόσο, αυτή η επιφανειακή ποικιλία υποκρύπτει ένα βαθύτερο ζήτημα: τη διάβρωση του περιεχομένου.
Ας δούμε για παράδειγμα το X feed μου αυτή τη στιγμή:
– Μια νέα εφαρμογή ChatGPT που πρέπει να εξερευνήσω.
– «Καμία ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη», φωνάζουν οι οπαδοί του ΠΑΟΚ στις Βρυξέλλες.
– Το τελευταίο επεισόδιο του podcast True Crime αλά ελληνικά για την εμπλοκή του αστέρα του αμερικάνικου baseball O J Simpson που πέθανε πρόσφατα, στην διπλή δολοφονία της πρώην συζύγου του κι ενός σερβιτόρου.
– Συναυλία Youth Valley Band στο Death Disco.
– Φήμες σχετικά με το ενδεχόμενο η Μισέλ Ομπάμα να είναι η υποψήφια των Δημοκρατικών για την προεδρία.
– Κασσελάκης: Ο πρωθυπουργός με κατηγόρησε ως «εισαγόμενο». Υπονοεί ότι είμαι «Αμερικανάκι». Ότι αυτός είναι ο ντόπιος Ελληναράς και εγώ είμαι ξένος. Προσβάλλει κάθε ομογενή.
– Η νέα σειρά Ripley του Netflix.
Κάθε θέμα αποτελεί μια πύλη σε μια εξαιρετικά διαφορετική σφαίρα, με καλεί σε κόσμους διαφορετικούς από τον δικό μου, υπενθυμίζοντάς μου τις μυριάδες συνδέσεις που υποτίθεται ότι διατηρώ, αλλά βρίσκω όλο και πιο δύσκολο να συμβαδίσω.
Και το feed του φίλου μου ή της αδερφής μου… δεν ξέρω, μου φαντάζουν εντελώς διαφορετικά σύμπαντα. Αυτό που ξέρω είναι ότι δεν μοιάζει καθόλου με τo δικό μου. Και αυτό οδηγεί στη δεύτερη κρυφή πρόκληση για την ανάπτυξή μας.
Ολομόναχοι: Ο κόσμος μου είναι διαποτισμένος με βαριά πολιτικά νέα, συναυλίες, τάσεις μάρκετινγκ, φιλοσοφικές συζητήσεις και τάσεις μόδας και ομορφιάς. Εν τω μεταξύ, ο σύντροφός μου, ο πιο κοντινός άνθρωπος στη ζωή μου, κατοικεί σε ένα ψηφιακό βασίλειο που αποτελεί μυστήριο για μένα. Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με διαφορετικά ενδιαφέροντα- είναι μια τρανή απεικόνιση του πώς, ακόμη και όταν καθόμαστε δίπλα-δίπλα, οι ψηφιακές μας εμπειρίες οδηγούν στην απομόνωση και την αποσύνδεση. Ακόμα κι αν βρισκόμαστε στο κορυφαίο 1% στην επικοινωνία, είμαστε πιθανώς στο κατώτερο 10% σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή της ιστορίας όσον αφορά τις κοινές εμπειρίες – το θεμέλιο των ουσιαστικών σχέσεων.
Αξιοποιώντας τη δύναμη της προσοχής
Η οικονομία της προσοχής είναι δίκοπο μαχαίρι. Από τη μία πλευρά, προσφέρει έναν κόσμο προσαρμοσμένο στις ανάγκες μας, όπου οι προτιμήσεις και τα ενδιαφέροντά μας καθοδηγούν το περιεχόμενο και τις ευκαιρίες που μας παρουσιάζονται. Από την άλλη, θέτει σημαντικές προκλήσεις που απειλούν να υπονομεύσουν την ποιότητα της προσοχής μας, τις σχέσεις μας και την κατανόηση του κόσμου. Καθώς προχωράμε μπροστά, το ζητούμενο δεν είναι απλώς να πλοηγηθούμε στην οικονομία της προσοχής, αλλά να την αναδιαμορφώσουμε με τρόπο που να σέβεται και να εμπλουτίζει τον πιο πολύτιμο πόρο μας: την προσοχή μας.
Για να ξεπεράσω τις προκλήσεις, μπορώ να ρωτήσω τον σύντροφό μου τι τράβηξε την προσοχή της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σήμερα, πυροδοτώντας μια συζήτηση που γεφυρώνει το ψηφιακό μας χάσμα. Μπορώ να υπενθυμίσω στον εαυτό μου ότι το περιεχόμενο έχει σημασία, αναγνωρίζοντας ότι τα γεγονότα σε μακρινές γωνιές του πλανήτη, αν και ενδιαφέροντα, δεν πρέπει να επισκιάζουν τη σημασία του να είμαι παρών στο χώρο στον οποίο βρίσκομαι. Δίνοντας προσοχή σε ό,τι δίνουμε προσοχή, όχι μόνο καταφέρνουμε να εμπλουτίσουμε τη δική μας ζωή αλλά και ενισχύουμε τους δεσμούς που μας δένουν μεταξύ μας.
