Σκέψου το σύμπαν τόσο σιωπηλό, μα τόσο γεμάτο υποσχέσεις…

Στις 16 Νοεμβρίου του 1974, το ραδιοτηλεσκόπιο του Αστεροσκοπείου Αρεσίμπο έστειλε μια κραυγή, μια διαστημική επιστολή με αποδέκτη το άγνωστο. Σαν ένα μήνυμα σε ένα μπουκάλι που ρίχνεται στον ωκεανό, το «Μήνυμα του Αρεσίμπο» διέσχισε τον διαγαλαξιακό χώρο, κουβαλώντας τη δίψα μας για επικοινωνία. Ήταν μια πράξη τολμηρή, σχεδόν ποιητική. Κι όμως, γιατί να μιλήσεις σ’ ένα κενό που ίσως να μην έχει αυτιά να σε ακούσει;

Το μήνυμα, γεμάτο από αριθμούς, επιστημονικούς τύπους, εικόνες DNA, ανθρώπινες μορφές και μια απεικόνιση του ηλιακού μας συστήματος, δεν ήταν μόνο ένα τεχνολογικό κατόρθωμα. Ήταν μια δήλωση για το ποιοι είμαστε. Ο αστρονόμοι Frank Drake και ο Carl Sagan, οι αρχιτέκτονες αυτής της προσπάθειας, το είδαν ως ένα επιστημονικό και πολιτισμικό σημείο καμπής. Ήταν η αρχή μιας συνομιλίας που ίσως χρειαστεί χιλιετίες για να απαντηθεί.

Σαν τον Καβάφη που αναρωτιόταν αν θα φτάσουμε ποτέ στη δική μας Ιθάκη, έτσι και το Αρεσίμπο έστειλε ένα μήνυμα ελπίζοντας να βρει αποδέκτη. Αλλά στην πραγματικότητα, ο αποδέκτης ίσως να είμαστε εμείς οι ίδιοι. Όπως είχε γράψει, άλλωστε, και ο Sagan: «Είμαστε ο τρόπος του σύμπαντος να κοιτάζει τον εαυτό του».

Επιστήμη και φιλοσοφία: Ένα διαστρικό δίπολο

Ο Drake και ο Sagan έστειλαν στο άπειρο του σύμπαντος μια φιλοσοφική πρόκληση. «Πού βρισκόμαστε;», «Είμαστε μόνοι;». Μέχρι τότε, αυτά ήταν ερωτήματα που άνηκαν στη σφαίρα της μεταφυσικής, του στοχασμού των ποιητών και των φιλοσόφων. Αλλά τώρα, για πρώτη φορά, γίνονταν αντικείμενο της πειραματικής επιστήμης. Η απάντηση, αν ποτέ έρθει, θα είναι κάτι παραπάνω από επιστημονική. Θα είναι υπαρξιακή. Αν υπάρχει κάτι εκεί έξω, η ύπαρξή του αλλάζει τα πάντα. Η θρησκεία, η φιλοσοφία, η τέχνη — όλα θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν.

Μετέδωσαν την εικόνα σε δυαδικούς αριθμούς, ως μια σειρά από ένα και μηδενικά που αντιπροσωπεύουν λευκά και μαύρα τετράγωνα. Όταν συνδυάζονται, σχηματίζουν μια εικόνα από μεγάλα τετράγωνα, πολύχρωμα pixel. Αριθμοί και επιστημονικοί τύποι ξεκινούν το μήνυμα, ακολουθούμενες από εικόνες μιας διπλής έλικας DNA, μιας ανθρώπινης φιγούρας, του ηλιακού μας συστήματος και του ίδιου του τηλεσκοπίου Αρεσίμπο.

To μήνυμα του Αρεσίμπο

Για τους αστρονόμους, το έργο φαινόταν αρκετά πρακτικό και απλό. Περιγράφουν πώς το ραδιόφωνο είναι η «γρηγορότερη και επίσης μακράν η φθηνότερη μέθοδος» για την αποστολή ή τη λήψη μηνυμάτων σε τόσο μεγάλες αποστάσεις. Η κατανόηση της ραδιοαστρονομίας θέτει ακόμη και περιορισμούς στις καλύτερες συχνότητες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ένα τέτοιο μήνυμα.

Ο Drake και ο Sagan έγραφαν τότε ότι «μας φαίνεται πολύ πιθανό ότι μονόδρομα ραδιοφωνικά μηνύματα εκπέμπονται στη γη αυτή τη στιγμή από ραδιοπομπούς σε πλανήτες σε τροχιά γύρω από άλλα αστέρια». Υποστήριξαν ότι πρέπει να ακούμε, περιγράφοντας το έργο Cyclops, το οποίο περιελάμβανε την κατασκευή «μιας συστοιχίας 1.500 κεραιών ραδιοφώνου διαμέτρου 100 μέτρων η κάθε μία». Και ναι, τα επιχειρήματά τους είχαν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. Σήμερα, η αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης (SETI) είναι ένα ενεργό έργο, με το Ινστιτούτο SETI στην πρώτη γραμμή. Ενώ ο «Κύκλωπας», βέβαια, δεν υλοποιήθηκε ποτέ, οι αστρονόμοι εξωπλανητών συνεχίζουν  να ανακαλύπτουν περισσότερους πλανήτες έξω ​​από το ηλιακό μας σύστημα, και οι επιστήμονες χρησιμοποιούν  ραδιοτηλεσκόπια για να αναζητήσουν τεχνητά ραδιοφωνικά σήματα.

Η τεχνολογία ως γέφυρα

Η τεχνολογία του Αρεσίμπο ήταν τότε ένα επίτευγμα. Με μήκος μεγαλύτερο από 300 μέτρα, το τηλεσκόπιο συμβόλιζε τη δύναμη του ανθρώπου να επεκτείνει τις αισθήσεις του πέρα από τα γήινα όρια. Αλλά η τεχνολογία δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Είναι ένας καθρέφτης της κουλτούρας που τη δημιούργησε. Το Αρεσίμπο μιλούσε για την πίστη μας στην πρόοδο, για την επιθυμία μας να κατακτήσουμε το άγνωστο. Όμως, όπως κάθε τεχνολογικό θαύμα, κρύβει μέσα του και μια ειρωνεία: η αναζήτηση του άλλου ίσως να είναι μια μάταιη προσπάθεια να βρούμε νόημα μέσα μας.

Στο “2001: Οδύσσεια του Διαστήματος”, ο HAL, ένας υπερ-υπολογιστής, αποκτά συνείδηση και επαναστατεί. Η τεχνολογία, που αρχικά υπηρετεί τον άνθρωπο, γίνεται τελικά το μέσο που αποκαλύπτει την ανθρώπινη μικρότητα. Το μήνυμα του Αρεσίμπο, αντίστοιχα, μας θυμίζει το παράδοξο: η πιο προχωρημένη μας επιστήμη μάς επιστρέφει στην πιο βασική ερώτηση — «Ποιοι είμαστε και ποιους ψάχνουμε;».

Το μήνυμα του Αρεσίμπο είναι ακόμα καθ’ οδόν. Θα χρειαστούν δεκάδες χιλιάδες χρόνια για να φτάσει στον προορισμό του, το αστρικό σμήνος Μεσιέ 13 (Messier 13). Το Μεσιέ 13 ή M13 (γνωστό και ως NGC 6205 το οποίο κάποιες φορές αποκαλείται Μεγάλο Σφαιρωτό Σμήνος του Ηρακλή) είναι σφαιρωτό σμήνος σε απόσταση περίπου 25.000 ετών φωτός στον αστερισμό του Ηρακλή. Ίσως, όταν το μήνυμα φτάσει, η ανθρωπότητα να μην υπάρχει πια. Κι όμως, η στιγμή της αποστολής του ήταν ήδη ένας θρίαμβος. Είναι σαν τους καθεδρικούς ναούς της μεσαιωνικής Ευρώπης: οι τεχνίτες που τους έχτισαν ήξεραν ότι δεν θα δουν ποτέ την ολοκλήρωσή τους. Αλλά αυτό δεν τους σταμάτησε.

Το μέλλον της επικοινωνίας

Σήμερα, η αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης (SETI) συνεχίζεται, με σύγχρονα εργαλεία και μια αυξανόμενη κοινότητα επιστημόνων. Αν και ο αρχικός Cyclops, αυτό το μεγαλεπήβολο σχέδιο για την τεράστια συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων, δεν υλοποιήθηκε, η κληρονομιά του Αρεσίμπο ζει. Κάθε νέα ανακάλυψη εξωπλανήτη, κάθε προσπάθεια ανίχνευσης ραδιοκυμάτων από μακρινά αστέρια, φέρει τη σφραγίδα αυτού του πρώτου μηνύματος. Ο Drake και ο Sagan έχουν εξηγήσει ότι το μήνυμα του Αρεσίμπο δεν είναι το μόνο μήνυμα που έχουμε στείλει· οι ραδιοφωνικές και οι τηλεοπτικές εκπομπές έχουν στείλει μια τεράστια φούσκα ηλεκτρομαγνητικών σημάτων στο διάστημα. «Το σφαιρικό κύμα του μηνύματος», έγραψαν κάποτε, «που επεκτείνεται σαν κυματισμός από μια αναταραχή σε μια λίμνη νερού και μεταφέρει ακούσια την είδηση ​​ότι τα ανθρώπινα όντα έχουν αποκτήσει την ικανότητα για διαστρικό λόγο, περιβάλλει περίπου 20 νέα αστέρια κάθε χρόνο».

Αλλά ίσως το πιο σημαντικό μάθημα του Αρεσίμπο είναι ότι η ανθρώπινη περιέργεια δεν έχει όρια. Σαν τον Οδυσσέα που ταξιδεύει χωρίς να γνωρίζει αν θα φτάσει ποτέ στην Ιθάκη, έτσι και η επιστήμη ταξιδεύει με μοναδική πυξίδα την ανάγκη για απαντήσεις.

Το μήνυμα του Αρεσίμπο δεν ήταν μόνο μια επιστημονική πρόκληση. Ήταν μια υπενθύμιση της θέσης μας στο σύμπαν, της ικανότητάς μας να ονειρευόμαστε πέρα από τα όρια της ύπαρξής μας. Είναι μια κραυγή στο κενό, μια προσπάθεια να αγγίξουμε το αιώνιο. Και ίσως, το μεγαλύτερο επίτευγμά του να μην είναι η πιθανότητα απάντησης, αλλά το γεγονός ότι τόλμησε να ρωτήσει.

 

➪ Διαβάστε επίσης: Η αναζήτηση για την καλλιέργεια του Άρη