Ως χρήστες του Διαδικτύου, σε μια εποχή όπου η τεχνολογία και η ψηφιακή επικοινωνία κυριαρχούν, φαίνεται να έχουμε υιοθετήσει μια σχεδόν αποκρυφιστική προσέγγιση στη διαδικτυακή μας εμπειρία. Σήμερα, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τα φαινόμενα του διαδικτύου έχει αποκτήσει μια μυστικιστική διάσταση, καθώς οι όροι και οι εκφράσεις που χρησιμοποιούμε αρχίζουν να θυμίζουν αρχαίες τελετουργίες. Ένα meme μπορεί να αγγίξει τη «θεϊκή βαθμίδα», να αποκτήσει μια αύρα «1000+ θαυμαστών» ή να θεωρηθεί εντελώς «καταραμένο», όπως όλες οι κατατρεγμένες (και πραγματικά underground) τάσεις στον σύγχρονο κυβερνοχώρο.

Κάπως έτσι, τον τελευταίο καιρό, έχω παρατηρήσει κάποιες περίεργες συμπεριφορές γνωστών (αλλά και φίλων) που όπως οι πρόγονοί μας προσέφεραν θυσίες στους θεούς για ευλογίες, προστασία και βροχή για τα σπαρτά, εκείνοι προσεύχονται (στιγμιαία και πιο αφηρημένα, ίσως) στον αλγόριθμο. Τι ελπίζουν; Ότι θα τους ευλογήσει με την αναγνώριση και την προβολή που επιθυμούν. Σε αυτήν τη νέα εποχή της ψηφιακής μαγείας, η έλευση των reels του Instagram και των βίντεο του TikTok, είναι λογικό ότι θα δημιουργούσε διάφορες μικροτάσεις, μοναδικές μεθόδους τρέλας και μανιακής ψυχολογικής αποδόμησης, καθώς η «αλγοριθμικότητα» της ζωής μας φαίνεται να μας καταδυναστεύει.

Αν θέλουμε να το δούμε με μια πιο παιχνιδιάρικη διάθεση, θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει όλο αυτό με ένα βίντεο παιχνίδι. Ας πούμε ότι παίζουμε Fortnite, και ανοίγουμε ένα μπαούλο και κερδίζουμε ένα legendary όπλο. Αυτόματα, μόλις κερδίσαμε ένα «θρυλικό τράβηγμα» από αυτό το μπαούλο. Στο Instagram, ο αλγόριθμος είναι το μπαούλο. Ανοίγεις ένα νέο σεντούκι πληροφορίας κάθε φορά που κάνεις swipe στο επόμενο reel. Όταν βρίσκεις ένα reel που είναι τόσο καλό, τότε αυτό σε κάνει να το συγκρίνεις με ένα σπάνιο «τράβηγμα» στο παιχνίδι Fortnite, που θα σου χαρίσει ένα όπλο, μια παντοδύναμη πανοπλία ή ένα θεϊκό χάρισμα.

Το «mythical reel pull» (MRP) στον κόσμο του διαδικτύου είναι μια παράξενη εμπειρία που μοιάζει με μαγικό ξόρκι: ένα βίντεο χωρίς ιδιαίτερο περιεχόμενο που εμφανίζεται ξαφνικά στο feed κάποιου από τον αλγόριθμο του Instagram, αποπνέοντας μια ανεξήγητη και ισχυρή ενέργεια. Αυτά τα reels, τα μικρής διάρκειας βίντεο που συναντάμε περισσότερο στη σελίδα Explore της πλατφόρμας, έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής μας ψηφιακής ζωής. Είναι αυτά που μοιράζουμε στους φίλους μας σαν να κερδίσαμε μια δύσκολη πίστα. Μια απρόσμενη κλήρωση σε ένα τυχερό παιχνίδι – μια κίνηση γεμάτη προσμονή και ελπίδα.

Η διαδικασία αυτή είναι παρόμοια με την κίνηση του δαχτύλου μας καθώς ανανεώνουμε τη ροή μας στο Instagram, σαν να τραβάμε ένα τυχερό χαρτί από την τράπουλα ή σαν να τραβάμε τον κουλοχέρη με την ελπίδα ότι θα κερδίσουμε το μεγάλο βραβείο. Σε αυτή τη νέα ψηφιακή πραγματικότητα, η αλληλεπίδραση με τον αλγόριθμο έχει αποκτήσει μια σχεδόν τελετουργική διάσταση, καθώς οι χρήστες αναζητούν την επιβεβαίωση και την αποδοχή μέσα από τις αινιγματικές δυνάμεις του διαδικτύου.Α υτή η εξερεύνηση της αλγοριθμικής εμπειρίας δεν είναι απλώς μια αναζήτηση για ψυχαγωγία ή επιτυχία· είναι μια βαθιά αναζήτηση για νόημα σε έναν κόσμο γεμάτο πληροφορίες και εικόνες. Εδώ, οι χρήστες γίνονται σύγχρονοι μάντεις, προσπαθώντας να αποκωδικοποιήσουν τα μυστικά του ψηφιακού κόσμου και να βρουν τη θέση τους σε αυτόν. Στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, η πραγματικότητα και ο μύθος συγχωνεύονται, δημιουργώντας ένα νέο πεδίο όπου η μαγεία της τεχνολογίας συναντά την ανθρώπινη επιθυμία για σύνδεση και κατανόηση.

Όπως ακριβώς συμβαίνει με τις κάρτες ταρώ ή με μια κρυστάλλινη σφαίρα, το τράβηγμα για ένα μυθικό reel είναι ένας τρόπος να ψάξουμε το απρόβλεπτο τοπίο του διαδικτύου για ένα μήνυμα από το σύμπαν. Για να χαρακτηριστεί ένα reel ως «μυθικό», θα πρέπει να διαθέτει μια μυστική δύναμη, είτε εντυπωσιακή -όπως μια γάτα που περπατάει πάνω σε ένα τηλεφωνικό καλώδιο σε μια καταιγίδα- είτε παράλογη, όπως πέντε φρυγανιές χορεύουν πάνω σε ένα τραπέζι. Αυτό που δεν θα είναι σίγουρα ένα μυθικό μήνυμα από το σύμπαν του κυβερνοχώρου είναι μια προσεκτικά σκηνοθετημένη παράσταση από έναν δημοφιλή influencer – γιατί βλέπετε, όσο μικρότερος είναι ο αριθμός των οπαδών του αρχικού δημιουργού, τόσο πιο καλόπιστο και αυθεντικό θα είναι το MRP.

Οι χρήστες του Instagram αντιμετωπίζουν την ασάφεια των mythical reel pulls με έναν συνδυασμό περιέργειας και ανασφάλειας, καθώς οι αλγόριθμοι της πλατφόρμας είναι βέβαιο ότι θα τους εκθέσουν σε περιεχόμενο που δεν κατανοούν πλήρως. Και σε έναν κόσμο όπου η ψηφιακή εμπειρία είναι γεμάτη από απρόβλεπτες εκπλήξεις, οι χρήστες αναζητούν νόημα και ερμηνείες μέσα από τα μυθικά καρουλάκια που εμφανίζονται στην τροφοδοσία τους. Αυτή η διαδικασία μπορεί να συγκριθεί με την ανάγνωση ενός φλυτζανιού καφέ, όπου η ασάφεια των εικόνων από το κατακάθι του καφέ και των μηνυμάτων (που υποτίθεται ότι υπάρχουν εκεί) απαιτεί από τον θεατή να αναλύσει και να ερμηνεύσει τα σημάδια που πιθανόν βλέπει στον καφέ του. Οι χρήστες συχνά βιώνουν άγχος και απογοήτευση, καθώς οι αλγόριθμοι δεν είναι πάντα σαφείς σχετικά με το γιατί ένα συγκεκριμένο MRP εμφανίζεται στην τροφοδοσία τους. Και αυτή ακριβώς η αίσθηση της αβεβαιότητας ενισχύει την ανάγκη τους να «εκπαιδεύσουν» τον αλγόριθμο, προσαρμόζοντας τις αλληλεπιδράσεις τους για να επιτύχουν καλύτερα αποτελέσματα.

Δεν υπάρχει μια, υπάρχουν εκατοντάδες μελέτες που δείχνουν ότι οι χρήστες περιγράφουν τη σχέση τους με τον αλγόριθμο ως «αγχωτική» και «μπερδεμένη», γεγονός που υποδηλώνει ότι η συνεχής αναζήτηση για αποδοχή και ορατότητα μπορεί να προκαλέσει ψυχολογική πίεση. Η ανάγκη για επιβεβαίωση γίνεται σχεδόν τελετουργική, καθώς οι χρήστες προσπαθούν να κατανοήσουν πώς να «ευχαριστήσουν» τον αλγόριθμο ώστε να τους ανταμείψει με τα περιεχόμενα που επιθυμούν, αλλά και να αναδείξει τις προσωπικότητές τους αν κι εκείνοι ποστάρουν εντυπωσιακό περιεχόμενο. Επιπλέον, όλο και περισσότερο οι χρήστες μοιράζονται τις εμπειρίες τους σε διαδικτυακές κοινότητες ή ομάδες όπου αναζητούν υποστήριξη και συμβουλές για το πώς να διαχειριστούν αυτήν την ασάφεια του αλγόριθμου. Η κοινωνική διάσταση αυτής της εμπειρίας προσθέτει μια άλλη διάσταση στην κατανόηση των MRP —οι χρήστες δεν είναι μόνο θεατές, αλλά και θύματα μιας συλλογικής διαδικασίας ανακάλυψης, ερμηνείας και διαχείρισης περιεχομένου. Και πλέον αυτή η ασάφεια ενσωματώνεται στα MRP που με τη σειρά τους ενισχύουν μια εμπειρία που συνδυάζει την ψυχαγωγία με την αναζήτηση νοήματος. Οι χρήστες καλούνται να γίνουν μάντεις της ψηφιακής εποχής, ερμηνεύοντας τα σημάδια που τους δίνονται και προσπαθώντας να βρουν τη θέση τους σε έναν κόσμο γεμάτο από απρόβλεπτες εξελίξεις και κρυμμένα νοήματα.

Η τυραννία του αλγόριθμου

Όπως η ιδέα της εκπαίδευσης της φύσης από τον άνθρωπο εγείρει φιλοσοφικά, οικολογικά και ηθικά ερωτήματα — αν σκεφτούμε τη φύση ως μια αυτορρυθμιζόμενη οντότητα, με τους δικούς της κανόνες και ρυθμούς, η έννοια της “εκπαίδευσης” μπορεί να φαντάζει αλαζονική ή μη ρεαλιστική— ωστόσο, η ανθρωπότητα έχει προσπαθήσει επανειλημμένα να “εκπαιδεύσει” τη φύση μέσω της τεχνολογίας, της επιστήμης και της γεωργίας. Ο αλγόριθμος ως φυσικό μαθηματικό προϊόν της «συστηματικής διαδικασίας αριθμητικών χειρισμών» εγείρει συχνά το εξής ερώτημα είναι: μπορεί ο καθένας μας να εκπαιδεύσει τον αλγόριθμο σύμφωνα με τις δικές του προθέσεις ή επιθυμίες; Η απάντηση είναι ναι. Μερικώς… Οι χρήστες μπορούν να επηρεάσουν τους αλγορίθμους μέσω των συμπεριφορών τους — ποιους λογαριασμούς ακολουθούν, τι περιεχόμενο επιλέγουν να αλληλεπιδράσουν, τι αγνοούν. Ωστόσο, η επιρροή αυτή περιορίζεται από την ίδια τη δομή του αλγορίθμου, ο οποίος έχει σχεδιαστεί με στόχο την εμπορική και διαφημιστική αξιοποίηση των δεδομένων. Άρα, οι δυνατότητες εκπαίδευσης δεν είναι πλήρως στα χέρια των χρηστών αλλά περιορίζονται από τα συμφέροντα των πλατφορμών.

Οπότε, τη στιγμή που ξεφυλλίζετε τα δεκάδες ανόητα reels από τον κύριο Ρουβά μέχρι την κυρία Σαλακά, και από την άγνωστη θείτσα που φτιάχνει κουλουράκια μέχρι τον κάγκουρα που κάνει σούζες σε νεκροταφεία, είναι πάρα πολύ δύσκολο να γνωρίζετε τι θα σας σερβίρει μετά το σύστημα, και (το πιο σημαντικό) άγνωστο αν θα επιβραβεύσει την υπομονή σας. Βλέπετε, πέρα από τον ατομικό χρήστη, δηλαδή εσάς, οι προγραμματιστές και οι επιστήμονες δεδομένων εκπαιδεύουν τους αλγόριθμους μέσω πιο σύνθετων μηχανισμών, όπως η ανάλυση δεδομένων και η μηχανική μάθηση (machine learning). Αυτή η εκπαίδευση εστιάζει στην προσαρμογή των αλγορίθμων για να προβλέπουν καλύτερα τις προτιμήσεις των χρηστών και να βελτιώνουν την εμπειρία χρήσης, αλλά μπορεί να ενσωματώσει και ηθικά και κοινωνικά κριτήρια. Το θέμα είναι, όμως, ότι οι αλγόριθμοι δεν μας ακούν και κάνουν πάντα το δικό τους. Αν μας πετάξουν ένα MRP είναι για να μας καλοπιάσουν (στο αγκίστρι τους) και να μας κρατήσουν παγιδευμένους σε ένα άχρηστο περιεχόμενο.

Επίσης, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε κάτι επίσης πολύ σοβαρό: ενώ μπορούμε να επηρεάσουμε τον αλγόριθμο, ο ίδιος ο αλγόριθμος “εκπαιδεύεται” από εμάς με τρόπους που δεν μπορούμε να ελέγξουμε πλήρως. Το πραγματικό στοίχημα είναι αν μπορούμε να αναπτύξουμε αλγορίθμους που δεν θα χειραγωγούν την προσοχή μας, αλλά θα μας υπηρετούν με σεβασμό στη δημιουργικότητα και την αυτονομία μας.

Στα θεμέλια της ψηφιακής επανάστασης υπήρχε μια κρυφή ένταση. Πρώτα μέσω των προσωπικών υπολογιστών και στη συνέχεια μέσω του Διαδικτύου, οι επαναστάτες προσέφεραν «πρόσβαση σε εργαλεία». Πολύ λίγοι χρήστες σήμερα αντιλαμβάνονται και εκμεταλλεύονται την πλήρη υπόσχεση των δικτυωμένων υπολογιστών για τη δημιουργία όλο και πιο χρήσιμων εφαρμογών και εργαλείων. Αντ’ αυτού, η συντριπτική πλειοψηφία ξοδεύει το χρόνο και τους πόρους της μόνο σε λίγες εύκολες λειτουργίες για προώθηση του «εγώ» και όχι του «εμείς» καταναλώνοντας ηλίθια ψυχαγωγία, ανήθικη χειραγώγηση, επαλήθευση του δήθεν, συνδεόμενοι με ψεύτικους και πλασματικούς φίλους που όπως όλοι μας τα τελευταία 20 χρόνια γνωρίσαμε καταναλώνοντας προϊόντα ή υπηρεσίες, τα οποία μας βολεύει καλύτερα να τα αποκαλούμε «κοινωνικά δίκτυα».

Γιατί ας μην γελιόμαστε. Έρχεται εκείνη η στιγμή, που θα συνειδητοποιήσουμε ότι έχει περισσότερο αξία να βρεις κάποιον που αγόρασε το βιβλίο σου ή άκουσε τον δίσκο σου ή χάιδεψε το βρακί σου, παρά να ταϊζεις το Facebook με την αγωνία και τα παρακάλια σου στον τύραννο αλγόριθμο. Έχει περισσότερο πλάκα να παίζεις το πραγματικό παιχνίδι της ζωής (το οποίο έχεις ξεχάσει) παρά να ψάχνεις μπαούλα που κρύβουν το επόμενο «μυθικό reel pull» που θα μοιράσεις στους ψεύτικους φίλους σου. Τα κοινωνικά δίκτυα, με τη λαμπερή τους τεχνητή καταιγίδα ειδοποιήσεων, με ένα συνεχές αποπροσανατολισμένο content, τον ανελέητο βομβαρδισμό  στοχευμένης διαφήμισης, και τους σύγχρονους αλγορίθμους που προβλέπουν τις επιθυμίες μας καλύτερα κι από εμάς, αργοπεθαίνουν. Έχουν μπουκώσει τόσο πολύ οι αρτηρίες τους, που πλέον το ενδιαφέρον παιχνίδι παίζεται σε κοινότητες ανοιχτού κώδικα, στις οποίες ένας σημερινός μέσος χρήστης του Facebook δεν θα ξέρει που πάνε τα τέσσερα. Πλέον, οι πραγματικές, οι αληθινές, οι αυθεντικές, οι original κοινότητες που θα αλλάξουν τον ψηφιακό κόσμο αναδύονται ξανά από τις στάχτες των κοινωνικών δικτύων. Γιατί μην μου πείτε ότι δεν σας ενοχλεί που οι τεχνολογικοί κολοσσοί, έγιναν αυτοί οι γίγαντες που είναι σήμερα, ελέγχοντας τις σκέψεις μας και μοσχοπουλώντας τα δεδομένα μας. Ναι, οι αληθινές συναντήσεις, εκείνες που μυρίζουν φρεσκοκομμένο καφέ ή ζεστό φαγητό, ή το χώμα σε κάποιον κήπο, έχουν περισσότερη αξία από το άρωμα των οθονών.

Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, στη ζεστασιά των ανθρώπων. Όχι αυτών που ελπίζουν τι δώρα θα τους φέρει ο αλγόριθμος. Αλλά στους φίλους που βλέπουμε πρόσωπο με πρόσωπο, στις κουβέντες χωρίς φίλτρα και hashtags, σε γιορτές που δεν χρειάζεται να βγάζουμε φωτογραφίες για να “ανεβάσουμε” στο προφίλ μας, στα αληθινά σεντούκια που κρύβει η ζωή, και τα οποία είναι το ίδιο πολλά όσα και τα reels του Instagram. Αντί για likes, έχει έρθει η ώρα που θα πρέπει να παίρνουμε πραγματικά χαμόγελα και αντί για “followers”, να έχουμε συνοδοιπόρους. Ποιος θα το έλεγε ότι θα ερχόταν μια στιγμή που το να ακουμπάς την πλάτη ή το χέρι ενός φίλου θα ήταν πιο ευχάριστο από το να πατάς μια ακόμη “καρδιά” στην οθόνη του κινητού;

Οπότε, ναι, μπορεί οι τεχνολογικοί κολοσσοί να προσπάθησαν να μας κλείσουν σε μικρές ψηφιακές φούσκες, αλλά η ζωή, και η φύση πάντα έβρισκε τρόπο να ανθίσει. Και ίσως τελικά, οι φυσικές κοινότητες να ήταν, από την αρχή, η πραγματική “πλατφόρμα” που όλοι χρειαζόμασταν.

 

 

➸ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, X/Twitter και Instagram.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News