Δεν είναι πολλές οι φορές που ένας εθνικός κινηματογράφος αναγεννιέται με τόση καθαρότητα και στόχευση, τόσο αισθητικά όσο και θεματολογικά. Το Νέο Ρουμανικό Κινηματογραφικό Κύμα δεν ήρθε με τυμπανοκρουσίες. Ήρθε αθόρυβα, σχεδόν υπόγεια, όπως οι χαρακτήρες των ίδιων των ταινιών του: μελαγχολικοί, κουρασμένοι από τη μεταβατική εποχή, αλλά συνάμα αληθινοί. Ένας κινηματογράφος που κοιτά τη ζωή στα μάτια, χωρίς επιτήδευση, χωρίς ψευδαισθήσεις. 

Η απαρχή του ρεύματος μπορεί να τοποθετηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν νέοι δημιουργοί, μεγαλωμένοι στη μετα-δικτατορική Ρουμανία, σημαδεμένοι από την κατάρρευση του κομμουνισμού και τη διάψευση του μεταπολιτευτικού ονείρου  άρχισαν να καταθέτουν ένα νέο βλέμμα. Ένα βλέμμα εσωτερικό, λιτό, σχεδόν «ενοχλητικά ρεαλιστικό», που με έναν τρόπο αγγίζει την Ελλάδα κι ειδικά την πατρίδα μας της τελευταίας δεκαπενταετίας. 

Η ταινία που έμελλε να αποτελέσει τον καταλύτη για τη διεθνή αναγνώριση του ρεύματος ήταν φυσικά το «4 Μήνες, 3 Εβδομάδες και 2 Μέρες» (2007) του Cristian Mungiu. Ένα συγκλονιστικό πορτρέτο της γυναικείας επιβίωσης στη Ρουμανία του ’80, με φόντο μια παράνομη άμβλωση. Μια ταινία που ισορροπεί ανάμεσα στον ρεαλισμό και την τραγωδία, αποφεύγοντας επιμελώς κάθε ίχνος μελοδραματισμού. Ο Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες δεν ήταν απλώς μια βράβευση, ήταν αναγνώριση ενός νέου σινεμά που ήρθε για να μείνει. 

Μια από τις πιο χαρακτηριστικές επιλογές του ρεύματος είναι η χρήση της καθημερινότητας ως σκηνής με παραστικότητα και θεατρικότητα. Το «The Death of Mr. Lazarescu» (2005) του Cristi Puiu είναι το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα: ένα ταξίδι ενός ηλικιωμένου άνδρα από νοσοκομείο σε νοσοκομείο, που γίνεται τελικά μια αλληγορία για την αποξένωση, την κρατική αδιαφορία, αλλά και την ανθρώπινη ματαιότητα. Ένα κινηματογραφικό requiem που στοιχειώνει. 

Στον αντίποδα, αλλά με εξίσου αιχμηρή ματιά, το «Police, Adjective» (2009) του Corneliu Porumboiu ανατέμνει τη γλώσσα της εξουσίας μέσα από την ιστορία ενός νεαρού αστυνομικού που καλείται να καταγγείλει έναν μαθητή για χρήση κάνναβης. Μια ταινία με διαλόγους που θυμίζουν λογοτεχνία. 

Το Νέο Ρουμανικό Κύμα δεν παραλείπει να εστιάσει και στις σχέσεις εξουσίας που διαμορφώνονται στην οικογένεια. Το «Child’s Pose» (2013) του Calin Peter Netzer, που βραβεύτηκε με Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο, είναι η σπουδή μιας ασφυκτικής μητέρας που προσπαθεί να γλιτώσει τον γιο της από τις συνέπειες ενός θανατηφόρου ατυχήματος. Μια κοινωνική ηθογραφία που αγγίζει τον πυρήνα της διαφθοράς, του ταξικού προνομίου και της αστικής υποκρισίας. 

Παράλληλα, η πρόσφατη ταινία «Bad Luck Banging or Loony Porn» (2021) του Radu Jude, που επίσης τιμήθηκε με Χρυσή Άρκτο εισάγει νέα υφολογικά στοιχεία: πειραματισμό, πολιτικό σαρκασμό, σπονδυλωτή αφήγηση. Εδώ το ρεύμα δείχνει τη δυνατότητά του να εξελίσσεται, να αυτοϋπονομεύεται και να ανανεώνει τη γλώσσα του χωρίς να χάνει το κριτικό του βλέμμα. 

Αυτό που κάνει το ρουμανικό σινεμά τόσο σημαντικό δεν είναι μόνο η αισθητική του συνέπεια ή η κοινωνική του ματιά. Είναι το γεγονός ότι σε μια εποχή υπερπληροφόρησης και θεάματος, μας υπενθυμίζει πως το σινεμά μπορεί ακόμη να είναι πράξη αντίστασης. Πράξη ειλικρίνειας. Πράξη πολιτισμού. 

Μέσα από το Νέο Ρουμανικό Κύμα βλέπουμε την αξία του «λίγου». Την ένταση του βλέμματος. Τη σημασία του χρόνου που περνά αργά, όπως ακριβώς περνά η ζωή. Είναι ένα σινεμά που δε φοβάται την αμηχανία, ούτε την ηθική ασάφεια. Κι ίσως, γι’ αυτό ακριβώς, μας αφορά περισσότερο από κάθε άλλο. Οι φίλοι του Φεστιβάλ της Θεσσαλονίκης ταυτίστηκαν με το σινεμά τον Βαλκανίων και ιδιαίτερα της Ρουμανίας κι ακόμα και σήμερα που καταργήθηκε στο πέρασμα του χρόνου η ενότητα “Balkan Survey”, είναι η πλέον αγαπητή κι αυτή που αναζητά ο κόσμος. 

Δεν είναι ότι οι Ρουμάνοι έμαθαν ξαφνικά να κάνουν καλές ταινίες. Είναι ότι έπαψαν να προσπαθούν να κάνουν ταινίες που να μοιάζουν με κάτι άλλο. Άρχισαν απλώς να κοιτούν τη ζωή τους και να την καταγράφουν χωρίς εξωραϊσμούς, χωρίς επεξηγήσεις. Όταν συμβαίνει αυτό, το σινεμά γίνεται αληθινό και τότε κάτι βαθύτερο μεταδίδεται. Όχι μόνο από την οθόνη στον θεατή, αλλά από άνθρωπο σε άνθρωπο. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.