Η Θεσσαλονίκη και η θρυλική της πλατεία Αριστοτέλους θυμίζουν πολεμικό τοπίο από το Σάββατο το βράδυ. Στη διάρκεια ενός Φεστιβάλ είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε διαφορετικές εικόνες, ωστόσο για μία ακόμα φορά γίναμε μάρτυρες της σκοτεινής όψης της πόλης ή αν θέλετε της χώρας. Πέτρα του σκανδάλου που άναψε το φιτίλι των αντιδράσεων η αφίσα της ταινίας, “Αδέσποτα Κορμία” της Ελίνας Ψύκου. Μία δημιουργία του Νίκου Πάστρα που ερέθισε τα συντηρητικά αντανακλαστικά. Η αστυνομία αναγκάστηκε χθες το πρωί να απαγορεύσει τις συγκεντρώσεις στην πόλη. Μεγάλη κουβέντα αν αυτή είναι η λύση… Τι είναι όμως αυτά τα “Αδέσποτα Κορμιά” που τόσος λόγος γίνεται;

Έχουμε μία ευαίσθητη προσέγγιση στις έννοιες της άμβλωσης, της ευθανασίας και της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Η ιδέα της δημιουργού υπάρχει εδώ και 15 χρόνια. Είναι ουσιαστικά ένα έργο ζωής για την ίδια που ξεπερνάει τα ελληνικά σύνορα και μυαλά. Το πρώτο σκίρτημα άλλωστε της δόθηκε όταν ταξίδεψε στην Μάλτα. Μία ταινία τεκμηρίωσης που ταξιδεύει σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι άνθρωποι θέλουν να έχουν τα ίδια δικαιώματα σχετικά με την αυτοδιάθεση των σωμάτων τους. Αντιθέτως στην εποχή μας κάνουμε ένα βήμα μπροστά και μάλλον δύο πίσω σε παγκόσμια κλίμακα.

Οι πρωταγωνίστριες μέσα σε συνθήκες συναισθηματικής φόρτισης εξιστορούν επεισόδια της ζωής τους που δεν είναι εύκολα. Εμπειρίες που τις έχουν στιγματίσει και της κουβαλούν με πόνο ψυχής και δάκρυα στα μάτια μαζί τους. Η μουσική έρχεται και ντύνει το μήνυμα. Το περιεχόμενο δεν προκαλεί σε σημείο που δικαιολογεί τον πανικό των προηγούμενων ημέρων. Όλοι έμειναν στην αφίσα. Στην επιφάνεια τον πραγμάτων κι όχι στην ουσία μίας επαναστατικής προσπάθειας που έχει στόχο να υμνήσει το γυναικείο κορμί σε όλες του τις εκφάνσεις και το εύρος των ηλικιών.

Δεν είναι μία ευχάριστη προβολή. Προκαλεί προβληματισμό και συναισθήματα θλίψης. Κεκτημένα ετών δοκιμάζονται και απαιτείται διαρκής επαγρύπνηση από την κοινωνία. Το μήνυμα γίνεται και πολιτικό και επεκτείνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Όπως ακριβώς το σύννεφο συντηρητικοποίησης που απλώνεται. Η Ψύκου είχε στόχο να ενοχλήσει, αλλά σε μία άλλη κλίμακα και να ενεργοποιήσει ένα κοινό, καταδεικνύοντας με εμφατικό τρόπο πως τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο.

Εμφανώς συγκινημένη ευχαρίστησε τον κόσμο που αψήφισε τις απειλές, τους προπηλακισμούς και γέμισε το Ολύμπιον στηρίζοντας τον αγώνα για ελευθερία στην καλλιτεχνική δημιουργία. Νωρίτερα είχε προηγηθεί η ιστορική ανακοίνωση της διευθύντριας του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, απάντηση στον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Φιλόθεο:

Παναγιώτατε,

Διάβασα με προσοχή την επιστολή που μου αποστείλατε, η οποία καθόλου δεν με υπέβαλε σε ταλαιπωρία- όπως πολύ ευγενικά αναφέρετε. Εν αντιθέσει, χάρηκα που μου κοινοποιήσατε τις εξόχως ενδιαφέρουσες απόψεις σας.

Καταρχάς, σας ευχαριστώ για τις θερμές ευχές σας για την επιτυχία του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, καθώς και για το γεγονός ότι «σας γεμίζουν χαρά και ελπίδα οι καλλιτεχνικές μας δραστηριότητες, οι πρωτοβουλίες μας για ενίσχυση της κινηματογραφικής κοινότητας, οι συναντήσεις δημιουργών και καλλιτεχνών – ιδίως νέων».

Το κεντρικό θέμα της επιστολής σας είναι το ντοκιμαντέρ της κ. Ελίνας Ψύκου Αδέσποτα κορμιά που συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό του φετινού μας Φεστιβάλ. Θα χαρώ να συναντηθούμε μετά το τέλος του Φεστιβάλ μας και να συζητήσουμε από κοντά αυτό το θέμα. Μέχρι τότε επιτρέψτε μου να σας εκφράσω κι εγώ, με φιλόκαλη και ειλικρινή διάθεση, μερικές σκέψεις που έκανα κατά την ανάγνωση της επιστολής σας.

Στην πραγματικότητα οι σκέψεις μου εδράζονται σε δύο άξονες. Ο πρώτος είναι καθαρά νομικός και δικαιοκρατικός.

Όπως πολύ σωστά αναφέρετε, το ντοκιμαντέρ της κ. Ψύκου «εξερευνά τη σωματική αυτονομία στην Ευρώπη των πολλών ελευθεριών». Σας προσκαλούμε στην προβολή για να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι ότι το ντοκιμαντέρ αυτό διατρέχεται από την επιθυμία της δημιουργού να καταγράψει τις αγωνίες ανθρώπων που υποφέρουν διότι περιορίζεται η ελευθερία τους.

Ως γυναίκα, μητέρα και εργαζόμενη, βλέπω κι εγώ με ανησυχία ότι ο κόσμος, εν έτει 2024, μοιάζει να πηγαίνει πίσω. Η βία, οι επιθέσεις κατά των γυναικών, οι γυναικοκτονίες αυξάνονται συνεχώς. Αυξάνονται και οι επιθέσεις κατά αδυνάτων και διαφορετικών. Μόλις χθες στην πλατεία Αριστοτέλους, μια ανάσα από την έδρα του Φεστιβάλ μας, είδαμε με φρίκη και αγανάκτηση μια αήθη και βίαιη επίθεση εναντίον δυο διεμφυλικών ατόμων, τα οποία διασώθηκαν καθαρά από τύχη. Αυξάνονται επίσης τα απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν την ελευθερία, καταπατούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αμφισβητούν την έννοια της Δημοκρατίας.

Η Δημοκρατία είναι ένας θεσμός υπέροχος που μας καλεί να συμβιώνουμε με άτομα, τα οποία ενδεχομένως έχουν διαφορετικές απόψεις από τις δικές μας. Αν αυτές οι απόψεις δεν κηρύσσουν το μίσος και δεν καλούν σε παράνομες πράξεις, αν δεν απειλούν τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας και της Δημοκρατίας κι αν δεν παραβαίνουν τους υπάρχοντες νόμους, τότε οφείλουμε να τις ακούμε μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας αποδοχής και αγάπης.

Κατανοώ ότι η διαφημιστική αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά εκφράζει ίσως απόψεις αντίθετες από τις δικές σας. Το ίδιο είμαι σίγουρη ότι συμβαίνει και με άλλα καλλιτεχνικά έργα που παρουσιάζονται σε κινηματογραφικές αίθουσες, τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες τέχνης και μουσεία. Μα κι εγώ όμως βλέπω έργα που δεν μου αρέσουν και ακούω απόψεις που είναι αντίθετες στις δικές μου. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσα να ζητήσω την απαγόρευσή τους, ή την απόσυρσή τους, διότι αυτό αντίκειται στο Κράτος Δικαίου.

Το ίδιο συμβαίνει και με την αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά. Ως καλλιτεχνικό έργο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Χωρίς να έχουμε καμία σχέση με τη δημιουργία της, έχουμε ακούσει στο Φεστιβάλ πολλές διαφορετικές απόψεις: από θετικές και εγκωμιαστικές, έως προσβλητικές και απειλητικές.

Όμως ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος επίσημος φορέας μπορεί να την απαγορεύσει από τη στιγμή που δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τους νόμους.

Αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον προβληματισμό σας για τη συγκεκριμένη αφίσα. Σας παρακαλώ, όμως, να κατανοήσετε κι εσείς ότι οι πράξεις απαγόρευσης ή λογοκρισίας είναι αντίθετες όχι μόνο στις αξίες μου αλλά και αντίθετες στους νόμους του κράτους μας.

Υπάρχει όμως κι ένας δεύτερος άξονας πάνω στον οποίο εδράζονται οι σκέψεις μου, κι αυτός είναι περισσότερο θεωρητικός.

Μου γράφετε ότι τα τελευταία χρόνια διάφοροι καλλιτέχνες «χρησιμοποιούν τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης για να διαφημίσουν εκδηλώσεις και δημιουργήματα τέχνης, υπερβαίνοντας τα όρια της κακόβουλης πρόκλησης και της κακοποιητικής πρόθεσης». Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνει και αυτό, όχι όμως με την αφίσα της κ. Ψύκου, η οποία δεν πιστεύω ότι προσβάλλει «την ελεύθερη διάθεση της αγάπης μας για τον Χριστό, την Εκκλησία Του και τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης μας». Δεν υπάρχει κάτι προσβλητικό ή χλευαστικό σε αυτή την αφίσα. Δεν ακολουθεί βεβαίως τη γνωστή εκκλησιαστική τεχνοτροπία, όμως εκατοντάδες καλλιτέχνες από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας χρησιμοποίησαν διαφορετικές τεχνοτροπίες για να απεικονίσουν τα Πάθη του Χριστού και να τα ταυτίσουν αλληγορικά με τις αγωνίες των αενάως πασχόντων ανθρώπων. Πιστεύω δηλαδή ότι η συγκεκριμένη αφίσα, όπως μου γράφετε κι εσείς, επιδιώκει «την ψυχική ανάταση και Ανάσταση, την αποκατάσταση του ανθρώπου στο πρωτόκτιστο κάλλος της Θεότητος.»

Επιτρέψτε μου τέλος, Παναγιώτατε, να εκφράσω την άποψη ότι ο Σταυρός του Κυρίου δεν είναι μόνον ένα σύμβολο πίστης, μια απλή εικόνα που αναπαράγεται στατικά ανά τους αιώνες, αλλά και ένας συμπεριληπτικός τόπος και ένας εν κινήσει τρόπος που αγκαλιάζει τον πεπτοκώτα άνθρωπο, τον πάσχοντα άνθρωπο, τον εσαεί ξένο, τον οποίο οφείλουμε να υποδεχόμαστε με ταπεινότητα, κατανόηση και αγάπη. Με τον ίδιο τρόπο που υποδεχθήκαμε τον Ιησού με τα παρακάτω λόγια του Ύμνου:

«δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ἵνα κρύψω ἐν τάφῳ, ὃς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τὴν κεφαλὴν ποῦ κλίνῃ»