Υπάρχουν κάποιοι σκηνοθέτες που δεν χρειάζονται εισαγωγές, μονάχα ένα βλέμμα πίσω από τον φακό τους. Και έπειτα υπάρχουν και κάποιοι άλλοι, λιγότεροι που δεν κοιτούν μόνο τον κόσμο· τον αναπλάθουν. Τον κάνουν προσωπική υπόθεση κι αν υπάρχει κάποιος που στέκεται σε αυτή την κατηγορία, είναι ο Στίβεν Σπίλμπεργκ. Όχι γιατί έφτιαξε τα πιο εμπορικά blockbusters, ούτε επειδή μάζεψε Όσκαρ και διθυράμβους, αλλά γιατί είχε το θάρρος να κοιτάξει το τραύμα κατάματα και να το μετατρέψει σε τέχνη που μας αφορά.
Κάθε του ταινία είναι σαν καθρέφτης που δεν σου δείχνει μονάχα το πρόσωπό σου — σου υπενθυμίζει όλα όσα έχεις θάψει. Την αθωότητα που έχασες, τον φόβο που έμαθες, τις απώλειες που δεν έκλαψες και γι’ αυτό, όταν σβήνουν τα φώτα στην αίθουσα ή στο σαλόνι, δεν βλέπεις απλώς μια ιστορία, βλέπεις τον εαυτό σου, την οικογένειά σου, τη χώρα σου, τη βία που μας κληροδοτήθηκε και εκείνη που επιλέξαμε να ξεχάσουμε.
Ο Σπίλμπεργκ δεν γυρίζει μονάχα ταινίες. Μας προκαλεί να κοιτάξουμε πίσω – μέσα – μπροστά. Από τους καρχαρίες της Αμερικανικής υστερίας μέχρι την κόκκινη καμπαρντίνα ενός παιδιού στη μέση του Ολοκαυτώματος, από τη δική του παιδική ηλικία μέχρι τον ψυχρό παραλογισμό της πολιτικής εξουσίας, ο Σπίλμπεργκ μας δίνει πέντε ταινίες που δεν τις βλέπεις απλά, τις αφουγκράζεσαι βαθιά.
Αυτές είναι οι πέντε ταινίες του που, όταν σβήνεις τα φώτα, σε κοιτούν πίσω. Και σε ρωτούν: εσύ τι έμαθες από το τραύμα σου;
Jaws (1975)
Το θρυλικό θηρίο των 80 λεπτών που ποτέ δεν αποκαλύφθηκε πλήρως, έγινε ο τρόμος που γεννήθηκε από την ανθρώπινη ψυχή. Σκηνοθετημένο από έναν νεαρό Spielberg, το Jaws σηματοδότησε την πρωτοκαθεδρία του blockbuster και ταυτόχρονα την αρχή μιας διαδρομής για τον καλλιτέχνη της 7ης Τέχνης. Η παραγωγή ήταν εφιάλτης. Ο Spielberg υπέστη κρίσεις πανικού και νύχτες τρόμου, που πλέον θα θεωρούνταν PTSD (διαταραχή μετατραυματικού στρες). Καθόταν μόνος στη βάρκα “Orca” και οι χέρες του έτρεμαν, ακόμη και μετά την πρεμιέρα . Το ψυχικό τραύμα από έναν μηχανικό ψευδοκαρχαρία και ένα πληγωμένο πλήρωμα έγινε ένας ατόφιος καθρέφτης του ανθρώπινου φόβου και της αδυναμίας μας.
Empire of the Sun (1987)
Μεταφορά του ημι-αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος του J. G. Ballard, το Empire of the Sun αφηγείται την απώλεια αθωότητας μέσα από τα μάτια του νεαρού Christian Bale, εγκλωβισμένου σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ταινία είναι ένας εφιάλτης οπτικά καθηλωτικός: ο μικρός Jim χάνει την ασφάλεια, τη χώρα και τον εαυτό του. Το άτομο και το έθνος γκρεμίζονται μαζί μπροστά μας· η αμερικανική παιδική αθωότητα πεθαίνει με τη λάμψη της πυρηνικής έκρηξης. Ο Spielberg χρησιμοποιεί τον πόλεμο ως καθρέφτη για να αντικρίσουμε θεμελιακές αλήθειες: ο φόβος, η σιωπή, η απώλεια, χωρίς καμία τυπική λύτρωση.
Schindler΄s List (1993)
Όταν το τραύμα γίνεται συλλογική ευθύνη, ο Spielberg απλώνει το βλέμμα του στην πιο σκοτεινή στιγμή του ανθρώπινου πολιτισμού ‑ τη γενοκτονία. Στο Schindler’s List, επιβλητικά ασπρόμαυρο, κάθε καρέ είναι μια πληγή, κάθε πρόσωπο ένας αγώνας επιβίωσης. Η αθώωση μέσα από τη φρίκη, η ελπίδα μέσα από την απελπισία, η συλλογική συνείδηση που αρνείται να δεχτεί ότι “δεν θα μπορούσε να γίνει”. Αυτή η τομή στο παρελθόν δείχνει πως όχι μόνο “έγινε”, αλλά μπορεί να ξανασυμβεί. Η ταινία δεν σε αφήνει να ξεχάσεις. Τσουρουφλίζει τη συνείδησή σου με την ίδια αναγκαστικότητα που αναγκάζει τους επιζώντες να μνημονεύουν.
The Fabelmans (2022)
Ίσως η πιο προσωπική του: ένας σκηνοθέτης περνά στο φακό τις δικές του μνήμες, τα συναισθήματα, τις πληγές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Ο Spielberg φτιάχνει ένα «θεραπευτικό» κινηματογραφικό ημερολόγιο, όπου η οικογενειακή διάλυση, ο αντισημιτισμός, η τραυματική δημιουργία και η αναζήτηση ταυτότητας συναντώνται στην καθημερινότητα ενός νεαρού Sammy . Δεν είναι απλά η τραγωδία του καλλιτέχνη, αλλά η τραγωδία του ανθρώπου και εκεί, όταν οι ρόδες του τρένου συνθλίβουν τα παιδικά του όνειρα, νιώθεις πως και η δική σου αθωότητα ενδεχομένως συντρίφτηκε.
Bridge of Spies (2015)
Κρύβεται στις σκιές του Ψυχρού Πολέμου, αλλά είναι ένας άμεσος διάλογος με τις βάσεις της δημοκρατίας και της συλλογικής ευθύνης. Ο Spielberg μιλά για το πέπλο της Αμερικής, πίσω από το οποίο οι ηρωϊσμοί γίνονται εργαλείο εξουσίας. Στον Bridge of Spies, μέσα από τη δίψα του μεγαλοστελέχους Donovan (Tom Hanks), βλέπουμε πως η ελευθερία απαιτεί θάρρος – αλλά το θάρρος λαμβάνει αξία μόνο όταν αναγνωρίζει τη θεμελιακή ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ακόμη και προς τον “εχθρό” . Η ταινία φωτίζει τον καθρέφτη της Αμερικανικής συνείδησης και τρέμεις όταν αντικρίζεις την αμφιθυμία σου.
Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει παραδεχτεί ότι η παιδική του τραυματική εμπειρία, η οικογενειακή διάλυση και το bullying διαμόρφωσαν τον τρόπο που βλέπει την Αμερική και τον κινηματογράφο . Επίσης η συνεργασία με τον Tony Kushner έφερε στο προσκήνιο τις αναγκαιότητες της ανάλυσης και της σύγκρουσης με τις δικές του σκιές σε ταινίες όπως το Munich, το Lincoln και το ίδιο το Fabelmans
Εκεί που νομίζεις ότι βλέπεις ένα σινεμά τρόμου, ξαφνικά βρίσκεσαι σε μια χώρα όπου το θηρίο είναι μέσα σου. Όταν νομίζεις ότι βλέπεις ιστορικά δράματα, ανακαλύπτεις πως η ίδια η ιστορία είναι μια πληγή που συνεχίζει να αιμορραγεί· όταν σκηνογραφεί την προσωπική του καταγωγή, την οικογένειά του, ανοίγει τους δικούς σου λογισμούς – για τη δική σου ζωή, τη δική σου Ελλάδα, το δικό σου σήμερα. Ο Spielberg παίρνει το παρελθόν και το παρουσιάζει σαν δοκιμασία, ώστε να δεις τη ζωή σου αλλιώς.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Υπάρχουν κάποιοι σκηνοθέτες που δεν χρειάζονται εισαγωγές, μονάχα ένα βλέμμα πίσω από τον φακό τους. Και έπειτα υπάρχουν και κάποιοι άλλοι, λιγότεροι που δεν κοιτούν μόνο τον κόσμο· τον αναπλάθουν. Τον κάνουν προσωπική υπόθεση κι αν υπάρχει κάποιος που στέκεται σε αυτή την κατηγορία, είναι ο Στίβεν Σπίλμπεργκ. Όχι γιατί έφτιαξε τα πιο εμπορικά blockbusters, ούτε επειδή μάζεψε Όσκαρ και διθυράμβους, αλλά γιατί είχε το θάρρος να κοιτάξει το τραύμα κατάματα και να το μετατρέψει σε τέχνη που μας αφορά.
Κάθε του ταινία είναι σαν καθρέφτης που δεν σου δείχνει μονάχα το πρόσωπό σου — σου υπενθυμίζει όλα όσα έχεις θάψει. Την αθωότητα που έχασες, τον φόβο που έμαθες, τις απώλειες που δεν έκλαψες και γι’ αυτό, όταν σβήνουν τα φώτα στην αίθουσα ή στο σαλόνι, δεν βλέπεις απλώς μια ιστορία, βλέπεις τον εαυτό σου, την οικογένειά σου, τη χώρα σου, τη βία που μας κληροδοτήθηκε και εκείνη που επιλέξαμε να ξεχάσουμε.
Ο Σπίλμπεργκ δεν γυρίζει μονάχα ταινίες. Μας προκαλεί να κοιτάξουμε πίσω – μέσα – μπροστά. Από τους καρχαρίες της Αμερικανικής υστερίας μέχρι την κόκκινη καμπαρντίνα ενός παιδιού στη μέση του Ολοκαυτώματος, από τη δική του παιδική ηλικία μέχρι τον ψυχρό παραλογισμό της πολιτικής εξουσίας, ο Σπίλμπεργκ μας δίνει πέντε ταινίες που δεν τις βλέπεις απλά, τις αφουγκράζεσαι βαθιά.
Αυτές είναι οι πέντε ταινίες του που, όταν σβήνεις τα φώτα, σε κοιτούν πίσω. Και σε ρωτούν: εσύ τι έμαθες από το τραύμα σου;
Jaws (1975)
Το θρυλικό θηρίο των 80 λεπτών που ποτέ δεν αποκαλύφθηκε πλήρως, έγινε ο τρόμος που γεννήθηκε από την ανθρώπινη ψυχή. Σκηνοθετημένο από έναν νεαρό Spielberg, το Jaws σηματοδότησε την πρωτοκαθεδρία του blockbuster και ταυτόχρονα την αρχή μιας διαδρομής για τον καλλιτέχνη της 7ης Τέχνης. Η παραγωγή ήταν εφιάλτης. Ο Spielberg υπέστη κρίσεις πανικού και νύχτες τρόμου, που πλέον θα θεωρούνταν PTSD (διαταραχή μετατραυματικού στρες). Καθόταν μόνος στη βάρκα “Orca” και οι χέρες του έτρεμαν, ακόμη και μετά την πρεμιέρα . Το ψυχικό τραύμα από έναν μηχανικό ψευδοκαρχαρία και ένα πληγωμένο πλήρωμα έγινε ένας ατόφιος καθρέφτης του ανθρώπινου φόβου και της αδυναμίας μας.
Empire of the Sun (1987)
Μεταφορά του ημι-αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος του J. G. Ballard, το Empire of the Sun αφηγείται την απώλεια αθωότητας μέσα από τα μάτια του νεαρού Christian Bale, εγκλωβισμένου σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ταινία είναι ένας εφιάλτης οπτικά καθηλωτικός: ο μικρός Jim χάνει την ασφάλεια, τη χώρα και τον εαυτό του. Το άτομο και το έθνος γκρεμίζονται μαζί μπροστά μας· η αμερικανική παιδική αθωότητα πεθαίνει με τη λάμψη της πυρηνικής έκρηξης. Ο Spielberg χρησιμοποιεί τον πόλεμο ως καθρέφτη για να αντικρίσουμε θεμελιακές αλήθειες: ο φόβος, η σιωπή, η απώλεια, χωρίς καμία τυπική λύτρωση.
Schindler΄s List (1993)
Όταν το τραύμα γίνεται συλλογική ευθύνη, ο Spielberg απλώνει το βλέμμα του στην πιο σκοτεινή στιγμή του ανθρώπινου πολιτισμού ‑ τη γενοκτονία. Στο Schindler’s List, επιβλητικά ασπρόμαυρο, κάθε καρέ είναι μια πληγή, κάθε πρόσωπο ένας αγώνας επιβίωσης. Η αθώωση μέσα από τη φρίκη, η ελπίδα μέσα από την απελπισία, η συλλογική συνείδηση που αρνείται να δεχτεί ότι “δεν θα μπορούσε να γίνει”. Αυτή η τομή στο παρελθόν δείχνει πως όχι μόνο “έγινε”, αλλά μπορεί να ξανασυμβεί. Η ταινία δεν σε αφήνει να ξεχάσεις. Τσουρουφλίζει τη συνείδησή σου με την ίδια αναγκαστικότητα που αναγκάζει τους επιζώντες να μνημονεύουν.
The Fabelmans (2022)
Ίσως η πιο προσωπική του: ένας σκηνοθέτης περνά στο φακό τις δικές του μνήμες, τα συναισθήματα, τις πληγές της παιδικής και εφηβικής ηλικίας. Ο Spielberg φτιάχνει ένα «θεραπευτικό» κινηματογραφικό ημερολόγιο, όπου η οικογενειακή διάλυση, ο αντισημιτισμός, η τραυματική δημιουργία και η αναζήτηση ταυτότητας συναντώνται στην καθημερινότητα ενός νεαρού Sammy . Δεν είναι απλά η τραγωδία του καλλιτέχνη, αλλά η τραγωδία του ανθρώπου και εκεί, όταν οι ρόδες του τρένου συνθλίβουν τα παιδικά του όνειρα, νιώθεις πως και η δική σου αθωότητα ενδεχομένως συντρίφτηκε.
Bridge of Spies (2015)
Κρύβεται στις σκιές του Ψυχρού Πολέμου, αλλά είναι ένας άμεσος διάλογος με τις βάσεις της δημοκρατίας και της συλλογικής ευθύνης. Ο Spielberg μιλά για το πέπλο της Αμερικής, πίσω από το οποίο οι ηρωϊσμοί γίνονται εργαλείο εξουσίας. Στον Bridge of Spies, μέσα από τη δίψα του μεγαλοστελέχους Donovan (Tom Hanks), βλέπουμε πως η ελευθερία απαιτεί θάρρος – αλλά το θάρρος λαμβάνει αξία μόνο όταν αναγνωρίζει τη θεμελιακή ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ακόμη και προς τον “εχθρό” . Η ταινία φωτίζει τον καθρέφτη της Αμερικανικής συνείδησης και τρέμεις όταν αντικρίζεις την αμφιθυμία σου.
Είναι χαρακτηριστικό πως ο ίδιος ο σκηνοθέτης έχει παραδεχτεί ότι η παιδική του τραυματική εμπειρία, η οικογενειακή διάλυση και το bullying διαμόρφωσαν τον τρόπο που βλέπει την Αμερική και τον κινηματογράφο . Επίσης η συνεργασία με τον Tony Kushner έφερε στο προσκήνιο τις αναγκαιότητες της ανάλυσης και της σύγκρουσης με τις δικές του σκιές σε ταινίες όπως το Munich, το Lincoln και το ίδιο το Fabelmans
Εκεί που νομίζεις ότι βλέπεις ένα σινεμά τρόμου, ξαφνικά βρίσκεσαι σε μια χώρα όπου το θηρίο είναι μέσα σου. Όταν νομίζεις ότι βλέπεις ιστορικά δράματα, ανακαλύπτεις πως η ίδια η ιστορία είναι μια πληγή που συνεχίζει να αιμορραγεί· όταν σκηνογραφεί την προσωπική του καταγωγή, την οικογένειά του, ανοίγει τους δικούς σου λογισμούς – για τη δική σου ζωή, τη δική σου Ελλάδα, το δικό σου σήμερα. Ο Spielberg παίρνει το παρελθόν και το παρουσιάζει σαν δοκιμασία, ώστε να δεις τη ζωή σου αλλιώς.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
