Η Μαριάμ Τουζανί είναι μια αφηγηματική δύναμη που σκάβει στις πιο βαθιές στρώσεις της γυναικείας εμπειρίας, αναδεικνύοντας φωνές που συχνά παραμένουν αθέατες και ακούσια σιωπηλές. Η καταγωγή της από την Τυνησία δεν καθορίζει μόνο τη θεματολογία της, αλλά και την αισθητική της: μια κινηματογραφική γλώσσα που συνδυάζει την ακαριαία παρατήρηση με την ποιητική σιγή, τον ρεαλισμό με την αίσθηση του μυστηρίου.
Από την πρώτη της εμφάνιση στον κινηματογράφο, η Τουζανί φάνηκε αποφασισμένη να αμφισβητήσει τα στερεότυπα. Η κοινωνία που περιγράφει δεν είναι αφηρημένη, αλλά η κοινωνία που ζει η ίδια, γεμάτη κοινωνικούς περιορισμούς, οικογενειακές πιέσεις και θρησκευτικούς κανόνες. Όμως η κινηματογραφική της ματιά δεν εγκλωβίζεται μόνο στην καταγγελία ή τη διδαχή. Αντίθετα παρατηρεί με ενσυναίσθηση, αφήνοντας τους ήρωες να μιλήσουν με τις σιωπές τους, τα βλέμματα, τις χειρονομίες που μοιάζουν να αιωρούνται ανάμεσα στη δύναμη και την αδυναμία.
Το πρώτο μεγάλο της βήμα ήταν η ταινία Αδάμ (2019), στην οποία η Τουζανί εξερευνά τις ανθρώπινες σχέσεις κάτω από συνθήκες ακραίας πίεσης. Η ιστορία είναι ένα ψυχολογικό πορτρέτο οικογένειας (κυρίως των γυναικών αυτής) που δοκιμάζεται από μυστικά και τραύματα. Η σκηνοθεσία της είναι υποδειγματική: τα πλάνα μένουν στα πρόσωπα, στα αντικείμενα, στα δάκρυα και στις εκφράσεις που λένε περισσότερα από χίλιες λέξεις. Με το Αδάμ, η Τουζανί απέδειξε πως μπορεί να μετατρέψει την ένταση και τον προσωπικό πόνο σε παγκόσμια κινηματογραφική γλώσσα, προσιτή σε κάθε θεατή ανεξαρτήτως πολιτισμικού υπόβαθρου.
Η συνέχεια ήρθε με το Μπλε Καφτάνι (2022), μια ταινία που αγαπήθηκε πολύ στην Ελλάδα και κέρδισε το Βραβείο Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου στις Νύχτες Πρεμιέρας της Αθήνας. Η Τουζανί δεν επιλέγει εύκολες απεικονίσεις. Οι ήρωές της δεν είναι ούτε αγιοποιημένοι ούτε μονοδιάστατοι. Είναι άνθρωποι με αντιφάσεις, φόβους, πάθη και όνειρα που συγκρούονται με μια κοινωνία που συχνά δεν επιτρέπει την πλήρη έκφραση της προσωπικότητας. Κάθε σκηνή μοιάζει με μικρό έργο ζωγραφικής, με το φως, τη σκιά και την κίνηση να αποκτούν συμβολική βαρύτητα. Το κοινό δεν παρακολουθεί απλώς μια ιστορία, συμμετέχει σε μια εμπειρία που αγγίζει συναισθηματικά και πνευματικά.
Ένα από τα πιο ισχυρά χαρακτηριστικά της Τουζανί είναι η ικανότητά της να συνδέει το προσωπικό με το πολιτικό. Σε όλες τις ταινίες της η ατομική μοίρα της γυναίκας αντανακλά κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες: η καταπίεση, οι προσδοκίες, οι παραδοσιακές νόρμες, αλλά και οι μικρές νίκες και οι προσωπικές εξεγέρσεις. Δεν πρόκειται για απλή καταγραφή, αλλά για μία βαθιά, διακριτική και συνάμα αδιάκοπη κριτική, που δεν εξαντλείται στη διαμαρτυρία, αλλά αναδεικνύει τη δύναμη της ανθρώπινης θέλησης.
Η αισθητική της Τουζανί είναι επίσης μοναδική. Τα χρώματα, οι σκιάσεις και οι συνθέσεις δημιουργούν μια κινηματογραφική ατμόσφαιρα που μοιάζει να αιωρείται ανάμεσα στον ονειρικό και τον ρεαλιστικό κόσμο. Η κάμερα δεν κυνηγά τη δράση. Επιτρέπει στη ζωή να ξεδιπλωθεί με τους δικούς της ρυθμούς. Οι ήρωες δεν είναι αντικείμενα παρατήρησης, γίνονται σύντροφοί μας σε ένα ταξίδι που απαιτεί υπομονή, προσοχή και ενσυναίσθηση.
Η Τουζανί δεν φοβάται να αντιμετωπίσει τα ταμπού. Θέματα όπως η θρησκευτική πίεση, η οικογενειακή βία, η σεξουαλική απελευθέρωση και η κοινωνική ανισότητα εμφανίζονται στις ταινίες της με αμεσότητα και ευαισθησία. Ο τρόπος που χειρίζεται τη γλώσσα, το βλέμμα, ακόμη και τη σιωπή, επιτρέπει στο κοινό να βιώσει την ένταση χωρίς να καταφύγει σε εύκολη συναισθηματική εκμετάλλευση.
Η Μαριάμ Τουζανί δημιουργεί έναν χώρο προβληματισμού, έναν καθρέφτη μέσα στον οποίο ο θεατής βλέπει όχι μόνο την κοινωνία αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό. Μέσα από τις ταινίες της η γυναικεία εμπειρία δεν είναι απλώς αντικείμενο κινηματογραφικής απεικόνισης, γίνεται καθολική, διαχρονική και βαθιά ανθρώπινη.
Στο σύνολό τους οι ταινίες της επιβεβαιώνουν τη δύναμη του κινηματογράφου να συνδυάζει τέχνη και κοινωνική συνείδηση. Δεν είναι έργα για εύκολη κατανάλωση, ούτε απλή ψυχαγωγία. Απαιτούν από τον θεατή να σταθεί απέναντι στη ζωή, να παρατηρήσει, να νιώσει και να σκεφτεί. Η κινηματογραφική της φωνή είναι ήρεμη, αλλά ασταμάτητα ισχυρή, ικανή να μεταμορφώσει την παρατήρηση σε κατανόηση, και την κατανόηση σε εμπειρία που μένει για πάντα. Μία δημιουργός που μας διδάσκει να βλέπουμε τη ζωή μέσα από τα μάτια της γυναίκας, της κοινωνίας, της αλήθειας. Κάθε ταινία της είναι μια μικρή επανάσταση, μια υπενθύμιση ότι η τέχνη μπορεί να είναι το μέσο με το οποίο η ανθρώπινη εμπειρία αποκτά φωνή, νόημα και διάρκεια.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
