Ο φόβος είναι ίσως το πιο ειλικρινές ανθρώπινο συναίσθημα. Δεν κρύβεται, δεν προσποιείται, δεν υπακούει στη λογική. Έρχεται απροειδοποίητα μέσα από ένα βλέμμα, έναν ήχος, ένα φως που τρεμοπαίζει και καταλαμβάνει τα πάντα. Ο κινηματογράφος από τότε που γεννήθηκε προσπαθεί να τον “μετρήσει”, να τον πειράξει, να τον μετατρέψει σε τέχνη. Οι ταινίες που πραγματικά τρομάζουν δεν είναι αυτές με τα τέρατα ή το αίμα, είναι εκείνες που μας αναγκάζουν να κοιτάξουμε τον εαυτό μας.
Παρακάτω, έξι ταινίες που δεν “παίζουν” με τον φόβο, αλλά τον αποδομούν. Τον ξεγυμνώνουν από τα εύκολα κόλπα και τον μετατρέπουν σε κάτι βαθύτερο, υπαρξιακό, ψυχολογικό, σχεδόν φιλοσοφικό.
1. Batman (1989, σκηνοθεσία Τιμ Μπέρτον)
Ο Batman του Τιμ Μπέρτον δεν είναι μια απλή υπερηρωική ιστορία είναι μια σκοτεινή παραβολή για το χάος. Ο Τζόκερ του Τζακ Νίκολσον σαδιστικός, απρόβλεπτος, δεν είναι απλώς “ο κακός”. Είναι η προσωποποίηση του απρόβλεπτου. Το αληθινά τρομακτικό δεν είναι το μακιγιάζ ή το χαμόγελο, αλλά η αίσθηση ότι μπορεί να κάνει οτιδήποτε ανά πάσα στιγμή. Ο φόβος προέρχεται από την αδυναμία ελέγχου. Ο Μπέρτον μας δείχνει πως το πραγματικό τέρας είναι το χάος που φωλιάζει μέσα στην ανθρώπινη φύση.
2. The Blair Witch Project (1999, σκηνοθεσία Ντάνιελ Μάιρικ & Εντουάρντο Σάντσες)
Τρεις φοιτητές, ένα δάσος, μια κάμερα που τρέμει. Το The Blair Witch Project δεν χρειάζεται φαντάσματα για να σε στοιχειώσει. Ενεργοποιεί τη φαντασία σου κι αυτό αρκεί. Η “μάγισσα” ποτέ δεν φαίνεται. Το αληθινό τέρας είναι η ιδέα της, το άγνωστο που καραδοκεί πίσω από κάθε κίνηση. Η ταινία έγινε μύθος. Σήμερα μοιάζει με προφητεία: μια εποχή όπου οι οθόνες είναι γεμάτες “αληθινά” ίχνη του τρόμου, βίντεο, livestreams, αναρτήσεις ανθρώπων που δεν γύρισαν ποτέ σπίτι. Ο φόβος του Blair Witch είναι ο φόβος της ίδιας της ματιάς: η αδυναμία να αποστρέψεις το βλέμμα, ακόμα κι όταν ξέρεις πως το τέλος είναι σίγουρο.
3. Saw (2004, σκηνοθεσία Τζέιμς Γουάν)
Το Saw δεν είναι απλώς σπλάτερ. Είναι μια σπουδή πάνω στο ένστικτο της επιβίωσης. Δύο άντρες ξυπνούν δεμένοι σε ένα υπόγειο. Ο μόνος τρόπος διαφυγής κόβει την ανάσα. Η παράνοια δε βρίσκεται στις μηχανές του “Jigsaw”, αλλά στο ερώτημα: μέχρι πού θα φτάσεις για να σωθείς; Η ταινία ξεδιπλώνει τον τρόμο αργά, σχεδόν φιλοσοφικά, σαν πείραμα πάνω στα όρια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Το αίσθημα είναι εσωτερικό. Είναι η στιγμή που αντιλαμβάνεσαι ότι ο χειρότερος εχθρός μπορεί να είσαι εσύ.
4. Pet Sematary (1989, σκηνοθεσία Μέρι Λάμπερτ)
Από όλα τα έργα του Στίβεν Κινγκ, το Pet Sematary είναι ίσως το πιο σπαρακτικό. Ένα νεκροταφείο ζώων που “φέρνει πίσω” τους νεκρούς, ένα παιδί που πεθαίνει και ένας πατέρας που δεν αντέχει την απώλεια. Η ταινία μετατρέπει την πιο ανθρώπινη επιθυμία να δεις ξανά τον αγαπημένο σου, ακόμα κι αν αυτό συμβεί σε έναν εφιάλτη. Όταν ο θάνατος παραβιάζεται, η ζωή παύει να έχει νόημα. Ο τρόμος εδώ δεν είναι υπερφυσικός, είναι συναισθηματικός. Είναι η επίγνωση ότι πίσω από κάθε φάντασμα, υπάρχει μια αγάπη που αρνήθηκε να αποχαιρετήσει.
5. Akira (1988, σκηνοθεσία Κατσουχίρο Οτόμο)
Στο Akira ο φόβος σε κάνει να ανατριχιάζεις. Στο δυστοπικό Τόκιο του 2019 ένα αγόρι αποκτά ψυχικές δυνάμεις που καταστρέφουν τον ίδιο του τον εαυτό. Το σώμα του μεταμορφώνεται σε μια άμορφη, πρησμένη μάζα σάρκας. Μια κραυγή εναντίον της τεχνολογικής ύβρεως και της ανθρώπινης απληστίας. Η ταινία σοκάρει με την αίσθηση του ανεξέλεγκτου: το σώμα, ο νους, η εξουσία, όλα ξεφεύγουν. Το Akira είναι ένα εξαιρετικό anime κι αποτελεί μία αλληγορία για τη διάλυση της ταυτότητας μέσα στην ίδια την πρόοδο.
6. Battle Royale (2000, σκηνοθεσία Κίντζι Φουκασάκου)
Πριν από το Squid Game, υπήρξε το Battle Royale. Ένα παιχνίδι επιβίωσης όπου μαθητές γυμνασίου αναγκάζονται να σκοτωθούν μεταξύ τους. Το πιο ανατριχιαστικό δεν είναι η βία, αλλά η λειτουργία της ανθρωπότητας μέσα στον φαύλο κύκλο της. Οι φιλίες που διαλύονται, η προδοσία, ο φόβος του αποκλεισμού. Ο Φουκασάκου αποδομεί την αθωότητα της εφηβείας και τη μετατρέπει σε πεδίο μάχης. Κάθε βλέμμα, κάθε φράση, κάθε παρεξήγηση είναι δυνητικά φονική. Το Battle Royale είναι μια σκληρή παραβολή για την κοινωνία του ανταγωνισμού, για την ανάγκη να “επιβιώσεις”.
Τόσο διαφορετικές μεταξύ τους οι ταινίες,έχουν ένα κοινό στοιχείο: Ο φόβος κι ο τρόμος δεν έρχεται ως αντανακλαστικό, αλλά μετά την επεξεργασία του μηνύνατος. Από το υπόγειο του Saw μέχρι το δάσος του Blair Witch, από την παιδική αθωότητα του Battle Royale μέχρι την τεχνολογική παρακμή του Akira κάθε ιστορία φωτίζει ένα διαφορετικό πρόσωπο του ίδιου τέρατος: του ανθρώπου που φοβάται να χάσει τον έλεγχο, τον χρόνο, το σώμα, τον άλλον, τον εαυτό του. Ο κινηματογράφος μπορεί να μας κάνει να ουρλιάξουμε, αλλά οι σπουδαιότερες ταινίες είναι εκείνες που μας κάνουν να σκεφτούμε γιατί ουρλιάξαμε.
