Ο Μικελάντζελο Αντονιόνι δεν ήταν ποτέ “εύκολος” σκηνοθέτης. Δεν χάιδεψε αυτιά, δεν πρόσφερε εύπεπτες ιστορίες, δεν έκανε σινεμά για να χαρίσει δύο ώρες διασκέδασης στο κοινό του. Αντιθέτως, βούτηξε στον λαβύρινθο της ανθρώπινης αποξένωσης, της σιωπής, της αδυναμίας επικοινωνίας. Ήταν ίσως ο κινηματογραφιστής που κατέγραψε καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον το υπαρξιακό κενό του 20ού αιώνα και το έκανε με εικόνες που έμειναν χαραγμένες σαν τοπίο εσωτερικής γεωγραφίας. 

Ακολουθούν πέντε από τις κορυφαίες στιγμές του, πέντε ταινίες που συνοψίζουν το βλέμμα του και εξηγούν γιατί το όνομά του παραμένει μέχρι σήμερα μύθος στο παγκόσμιο σινεμά.

1. L’Avventura (1960) 
Μια γυναίκα εξαφανίζεται κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής σε ένα νησί της Σικελίας. Οι φίλοι της αρχίζουν να την αναζητούν, όμως σύντομα η έρευνα μετατρέπεται σε κάτι άλλο: σε μια περιπλάνηση μέσα στη δική τους κενότητα, στα ανεκπλήρωτα πάθη, στις επιθυμίες που δεν οδηγούν πουθενά. Η “Περιπέτεια” ήταν η ταινία που έσπασε τα στερεότυπα της αφήγησης. Εκεί όπου θα περίμενε κανείς μια λύση, ένα μυστήριο που να ξεδιαλύνει ο Αντονιόνι επιλέγει τη σιωπή και την έλλειψη απαντήσεων. Η ουσία βρίσκεται όχι στο “τι έγινε”, αλλά στο “πως ζούμε”. Με το λιτό του βλέμμα και τη μαγνητική παρουσία της Μόνικα Βίτι, ο σκηνοθέτης έθεσε τα θεμέλια του μοντέρνου κινηματογράφου, αναγκάζοντας τους θεατές να συνειδητοποιήσουν πως η μεγαλύτερη περιπέτεια είναι η ίδια η μοναξιά μας.

2. La Notte (1961) 
Ένα ζευγάρι περιπλανιέται σε μια νύχτα στο Μιλάνο. Εκείνος επιτυχημένος συγγραφέας που νιώθει την έμπνευσή του να σβήνει. Εκείνη γυναίκα που βλέπει τον γάμο τους να “πεθαίνει” χωρίς κραυγές, μόνο με αργή αποξένωση. Η “Νύχτα” είναι ίσως το πιο άμεσο πορτρέτο της συναισθηματικής σιωπής. Στην καρδιά της ταινίας υπάρχει μια συγκλονιστική αίσθηση απουσίας. Οι χαρακτήρες συναντούν φίλους, μιλούν, κινούνται μέσα στην κοσμική νύχτα, αλλά η κάθε λέξη μοιάζει να πέφτει σε κενό. Ο Αντονιόνι σκηνοθετεί το αδιέξοδο της σχέσης χωρίς κορυφώσεις, σαν μια αργή διάβρωση που συμβαίνει μπροστά στα μάτια μας. Είναι το σινεμά της σιωπής, που λέει περισσότερα από χιλιάδες διάλογους.

3. L΄Εclisse (1962) 
Αν η “Νύχτα” ήταν η αποξένωση σε προσωπικό επίπεδο, η “Έκλειψη” είναι η αποξένωση μέσα στον σύγχρονο κόσμο, ανάμεσα σε τσιμεντένια κτίρια, χρηματιστήρια, λεωφόρους που πνίγουν την ανθρώπινη επαφή. Η Μόνικα Βίτι και ο Αλέν Ντελόν περιπλανιούνται σε έναν έρωτα που μοιάζει ήδη καταδικασμένος. Στο τέλος η ταινία μας χαρίζει μια από τις πιο διάσημες σεκάνς στην ιστορία του σινεμά: επτά λεπτά όπου οι ήρωες απουσιάζουν και η κάμερα καταγράφει απλώς τοπίο, δρόμους, φώτα, αντικείμενα. Είναι σαν να λέει ο Αντονιόνι: «Ακόμη κι αν εμείς χαθούμε, ο κόσμος θα συνεχίσει να υπάρχει». Η “Έκλειψη” βιώνεται ως εμπειρία που δείχνει το βάθος της ανθρώπινης μοναξιάς στην εποχή της κατανάλωσης.

4. Blow-Up (1966) 
Το Λονδίνο της δεκαετίας του ’60. Ένας φωτογράφος ανακαλύπτει τυχαία μέσα από τις μεγεθύνσεις μιας φωτογραφίας, ότι ίσως έγινε μάρτυρας ενός φόνου. Όμως όσο περισσότερο προσπαθεί να ερμηνεύσει τα ίχνη, τόσο περισσότερο η αλήθεια ξεγλιστρά. Η ταινία που χάρισε στον Αντονιόνι τη μεγαλύτερο εμπορική του επιτυχία είναι και η πιο παιγνιώδης. Στην ουσία δεν έχει σημασία αν το έγκλημα συνέβη ή όχι. Σημασία έχει το πως βλέπουμε, τι βλέπουμε, πως η εικόνα μπορεί να γίνει παγίδα. Το “Blow-Up” είναι η μεγάλη αλληγορία για τον κόσμο της εικόνας, για τη δυσπιστία απέναντι στο ίδιο μας το βλέμμα κι η τελευταία σκηνή είναι από τις πιο ισχυρές μεταφορές στον κινηματογράφου σχετικά με την αβεβαιότητα της πραγματικότητας.

5. Professione: reporter (1975) 
Ο Ντέιβιντ Λοκ, δημοσιογράφος κουρασμένος από τη ζωή του κλέβει την ταυτότητα ενός νεκρού άνδρα στην Αφρική και αποφασίζει να ζήσει ως εκείνος. Όμως η νέα του ταυτότητα τον οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο, καθώς ο νεκρός δεν ήταν τυχαίος. Με τον Τζακ Νίκολσον σε μια από τις πιο ώριμες ερμηνείες του, ο Αντονιόνι υπογράφει το μεγάλο του αριστούργημα για την ταυτότητα και την αδυναμία διαφυγής από τον εαυτό μας. Η τελευταία σεκάνς, το θρυλικό μονοπλάνο που βγαίνει αργά από το δωμάτιο του ξενοδοχείου για να καταλήξει στον θάνατο του ήρωα παραμένει μέχρι σήμερα ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της κινηματογραφικής τέχνης. Το “Επάγγελμα Ρεπόρτερ” είναι το σινεμά στην πιο καθαρή του μορφή: μια ιστορία για την επιθυμία να ξεφύγουμε, μόνο και μόνο για να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει διαφυγή.

Οι ταινίες του Αντονιόνι δεν είναι φτιαγμένες για να καταναλωθούν και να προσφέρουν ψυχαγωγία, αλλά για να σε ταράξουν. Δεν προσφέρουν λύσεις, μόνο ερωτήματα. Δεν χαρίζουν κάθαρση, αλλά μια παράξενη αίσθηση αναγνώρισης: ότι αυτό το κενό που βλέπουμε στην οθόνη το κουβαλάμε όλοι μέσα μας. Αν κάτι καθιστά τον Αντονιόνι διαχρονικό, είναι η ικανότητά του να αποτυπώνει τη σιωπή. Να την κινηματογραφεί σαν να ήταν η πιο δυνατή κραυγή. Από την Περιπέτεια μέχρι τον Επαγγελματία Ρεπόρτερ κάθε του ταινία είναι μια πρόσκληση να δούμε κατάματα το αόρατο βάρος της ύπαρξης. Και αν οι πέντε αυτές ταινίες είναι οι κορυφές, τότε το βουνό ολόκληρο είναι η πορεία ενός καλλιτέχνη που μας έμαθε ότι ο κινηματογράφος δεν είναι απλώς αφήγηση. Είναι το ίδιο το βλέμμα. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.