Η Σκανδιναβία εδώ και χρόνια δεν περιορίζεται στην εικόνα των χιονισμένων τοπίων και των ψυχρών βόρειων ανέμων. Ο κινηματογράφος της είναι μια διαρκής αποστολή εξερεύνησης της ανθρώπινης ψυχής, ένα παράθυρο σε κόσμους που ενώ φαινομενικά αποστασιοποιημένοι στο βάθος είναι ανησυχητικά οικείοι. Την τελευταία δεκαετία οι σκανδιναβικές χώρες, από τη Νορβηγία και τη Σουηδία μέχρι τη Δανία και τη Φινλανδία έχουν προσφέρει ταινίες που όχι μόνο κερδίζουν διεθνή βραβεία, αλλά και αφήνουν αποτύπωμα στο συλλογικό συνειδητό θεατών και κριτικών. Η κινηματογραφική τους γλώσσα που συνδυάζει μινιμαλισμό, αυστηρό ρεαλισμό και συναισθηματική ένταση φανερώνει ότι η βόρεια ψυχή είναι βαθιά και πολύπλοκη.
Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες για το “Square” (2017) του Ρούμπεν Έστλουντ. Ένας επιμελητής μουσείου βλέπει τη ζωή του να ανατρέπεται όταν ένα προκλητικό έργο τέχνης αποκαλύπτει τα όρια της ηθικής και της κοινωνικής ευθύνης. Το “Squar” δεν είναι απλώς μια σάτιρα πάνω στην τέχνη και την ηθική της, αλλά μια ανατομία της ίδιας της σύγχρονης κοινωνίας: της αλληλεγγύης που συχνά εξαντλείται στη διαφήμιση, της ηθικής που κρέμεται από το φόβο της δημόσιας εικόνας. Ο Έστλουντ με την ψυχρή ακρίβεια του βορρά καταγράφει τη δυσφορία, το παράλογο και την κωμική ένταση με τρόπο που αφήνει τον θεατή να αμφιβάλλει για την ίδια την ανθρωπιά του.
“Another Round” (Druk, 2020) του Τόμας Βίντερμπεργκ. Μία ματιά που προτείνει μια εντελώς διαφορετική ανάγνωση της ζωής και της παρακμής. Τέσσερις καθηγητές αποφασίζουν να διερευνήσουν τη θεωρία ότι ένα μικρό ποσοστό αλκοόλ στο αίμα μπορεί να βελτιώσει την καθημερινή τους ζωή και την επαγγελματική τους απόδοση. Η ιστορία, ενώ ξεκινά ως πειραματική σάτιρα εξελίσσεται σε μια τραγική ωδή στη μελαγχολία, στην προσωπική απώλεια και στην αναζήτηση νοήματος της καθημερινότητας. Η Σκανδιναβία εδώ γίνεται σύμβολο των αντιφάσεων: της επιθυμίας για χαρά και της αδυναμίας να την συγκρατήσει κανείς. Η ερμηνεία του Μαντς Μίκελσεν είναι εκπληκτική και η σκηνοθετική προσέγγιση δημιουργεί μια αίσθηση που παραμένει στο σώμα και την ψυχή του θεατή πολύ μετά την αποχώρηση από τον κινηματογράφο.
“Τα πεσμένα φύλλα” (Fallen Leaves, 2023) του Άκι Καουρισμάκι αναδεικνύουν την χαρακτηριστική ικανότητα του σκηνοθέτη να συνδυάζει μαύρο χιούμορ, κοινωνικό σχολιασμό και τρυφερότητα. Η ιστορία ακολουθεί τη ζωή ενός νεαρού άνδρα στο Ελσίνκι, γεμάτη μικρές αποτυχίες, μοναξιά και την προσπάθεια να βρει νόημα μέσα σε μια καθημερινότητα που φαίνεται αδιάφορη. Μέσα από λιτές σκηνές, παγωμένο φωτισμό και αργό ρυθμό ο Καουρισμάκι δημιουργεί ένα πορτρέτο της ζωής όπως είναι. Εκεί η ανθρωπιά αναδύεται μέσα από την υπομονή, τη μελαγχολία και τις μικρές, σιωπηλές στιγμές σύνδεσης. Είναι μια ταινία που υπενθυμίζει ότι ο κινηματογράφος δεν χρειάζεται πάντα μεγαλειώδη γεγονότα για να αγγίξει την ψυχή.
Το “Force Majeure” (2014) του Ρούμπεν Έστλουντ είναι άλλη μια ταινία που αξίζει μνείας. Η ιστορία ενός οικογενειακού ταξιδιού στις Άλπεις παίρνει αναπάντεχη τροπή όταν μια χιονοστιβάδα αναγκάζει τον πατέρα να εγκαταλείψει την οικογένειά του για λίγα δευτερόλεπτα. Η ταινία διερευνά την ανθρώπινη φύση, την ατομική ευθύνη, την εικόνα που θέλουμε να προβάλλουμε και τη σύγκρουση με την πραγματικότητα. Είναι ένα αριστούργημα ψυχολογικού ρεαλισμού, όπου οι σιωπές μιλούν πιο δυνατά από τις λέξεις και η κάμερα παρακολουθεί χωρίς να επεμβαίνει αφήνοντας τον θεατή να βιώσει την αμηχανία των χαρακτήρων.
Το “Compartment No. 6” (2021) της Γιούχο Κούοσμανεν προσφέρει μια πιο ανθρώπινη, τρυφερή προσέγγιση. Η ιστορία μιας φοιτήτριας που ταξιδεύει με τρένο μέσα στη Ρωσία και καταλήγει να μοιράζεται το κουπέ με έναν απρόσμενο σύντροφο, είναι μια σπουδή στις ανθρώπινες σχέσεις, στην αίσθηση της μοναξιάς και της σύνδεσης. Η ταινία απέσπασε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου και αναδεικνύει την ικανότητα της σκανδιναβικής αφήγησης να συνδυάζει λιτότητα και συγκίνηση, ρεαλισμό και ποίηση.
Ανατρέχοντας στις πέντε αυτές ταινίες γίνεται φανερό ότι η Σκανδιναβία δεν μιλάει με μια φωνή. Οι δημιουργοί της εξερευνούν την κοινωνία, την ηθική, την ψυχή και τις ανθρώπινες σχέσεις με διαφορετικές προσεγγίσεις, αλλά πάντα με έναν κοινό παρονομαστή: την ειλικρίνεια απέναντι στον θεατή και την πίστη στην πολυπλοκότητα του ανθρώπινου βίου. Ο σκανδιναβικός κινηματογράφος της τελευταίας δεκαετίας προκαλεί, ανατρέπει και στέκεται ως καθρέφτης. Μέσα από χιονισμένα τοπία, μουσεία, οικογενειακές στιγμές ή τρένα που διασχίζουν την αχανή Ρωσία μας θυμίζει ότι το συναίσθημα, η ηθική και η αμφιβολία είναι καθολικές αξίες άσχετα με τη γεωγραφία.
Όποιος θελήσει να κατανοήσει τον βορειοευρωπαϊκό κινηματογράφο σήμερα πρέπει να παραδεχθεί ότι πίσω από την κρύα εξωτερική όψη κρύβεται ένας θερμός, ζωντανός, συχνά σπαρακτικός κόσμος. Οι πέντε αυτές ταινίες αποτελούν μόνο ένα μικρό δείγμα, αλλά αρκούν για να δείξουν την ποιητική δύναμη και το ηθικό βάθος που συνεχίζουν να γοητεύουν, να προβληματίζουν και να εμπνέουν.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
