Ο Ζία Ζανγκέ είναι από εκείνους τους σκηνοθέτες που δεν τους πιάνει εύκολα το μάτι σου στις αφίσες των blockbuster, αλλά όταν δεις μια ταινία του νιώθεις ότι σου έδειξε ένα κομμάτι της Κίνας που δεν χωράει στα τουριστικά φυλλάδια. Eίναι χρονoγράφος της σύγχρονης κινεζικής ψυχής με μάτια ανοιχτά στην αλλαγή, στην απώλεια, στην ελπίδα και στην ήσυχη τραγωδία της καθημερινότητας. Γεννημένος το 1970 στην επαρχία Σανσί, μεγάλωσε μέσα στην Κίνα που αλλάζει με ρυθμό πολυβόλου: εργοστάσια που σηκώνονται και γκρεμίζονται, πόλεις που καταπίνουν χωριά, άνθρωποι που τρέχουν να προλάβουν ένα μέλλον που δεν τους περιμένει. 

Ο Ζία Ζανγκέ δεν οικοδομεί παραμύθια, σου δείχνει την πραγματικότητα, αλλά με έναν τρόπο που μοιάζει ποιητικός σαν να κρατάει την κάμερα εκεί που η ζωή σκύβει το κεφάλι και μέσα στην πορεία του υπάρχουν πέντε ταινίες που φτιάχνουν έναν οδηγό για να καταλάβεις γιατί τον θεωρούν έναν από τους κορυφαίους κινηματογραφιστές του 21ου αιώνα. 

1. Platform (2000)
Αν υπάρχει ταινία που να κλείνει μέσα της το DNA του Ζία Ζανγκέ είναι αυτή. Μία ομάδα νεαρών καλλιτεχνών στην επαρχία τη δεκαετία του ’80, λίγο πριν και μετά τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ Σιαοπίνγκ. Στην αρχή παίζουν παραδοσιακή προπαγάνδα, σιγά σιγά πιάνουν κιθάρες, φορούν τζιν, μιλούν για αγάπη. Ο κόσμος γύρω τους αλλάζει και αυτοί μαζί του, αλλά όχι πάντα με χαμόγελο. Η ταινία απλώνεται σαν ποτάμι: αργή, σταθερή, γεμάτη μικρές στιγμές που σε καρφώνουν. Είναι η Κίνα που αφήνει πίσω το χτες χωρίς να ξέρει αν το αύριο είναι δικό της.

2. Still Life (2006)
Εδώ ο Ζία πιάνει την πιο εμβληματική εικόνα της σύγχρονης Κίνας: το φράγμα των Τριών Φαραγγιών. Μια πόλη βυθίζεται, οι κάτοικοί της ξεριζώνονται. Μέσα σε αυτό το σκηνικό δύο άνθρωποι ψάχνουν ο καθένας τον δικό του χαμένο σύντροφο. Η αφήγηση είναι σχεδόν μινιμαλιστική, αλλά η εικόνα σε πλημμυρίζει: ερείπια, εργάτες, κατεδαφίσεις, πλοιάρια που ταξιδεύουν σε έναν ποταμό που πνίγει το παρελθόν και ξαφνικά κάτι σουρεαλιστικό: ένας πύραυλος εκτοξεύεται στον ουρανό. Ο Ζία σου θυμίζει ότι ακόμα και μέσα στο ρεαλισμό, υπάρχει πάντα χώρος για το απρόσμενο.

3. A Touch of Sin (2013) 
Αν οι προηγούμενες ταινίες του είναι ήσυχες σαν αναστεναγμός, εδώ η οργή βγαίνει στην επιφάνεια. Τέσσερις ιστορίες βασισμένες σε αληθινά γεγονότα βίας στην Κίνα: ένας εργάτης που παίρνει εκδίκηση, μια υπάλληαλος ξενοδοχείου που αντιστέκεται βίαια σε παρενόχληση, ένας νεαρός που αυτοκτονεί. Ο Ζία δεν κάνει την Κίνα καρτ ποστάλ. Τη δείχνει με αίμα, ιδρώτα και απελπισία, αλλά και με την ειρωνεία ότι όλα αυτά συμβαίνουν στην “ισχυρότερη” εποχή της. Είναι ταινία-γροθιά που σε αφήνει με την αίσθηση ότι το κοινωνικό συμβόλαιο έχει ραγίσει ανεπανόρθωτα.

4. Mountains May Depart (2015)
Ένα έργο για τον χρόνο που περνά και για το πως τα όνειρα ξεθωριάζουν. Χωρισμένη σε τρία μέρη (1999, 2014, 2025) ακολουθεί μια γυναίκα και τις σχέσεις της, από τη νεότητα μέχρι τη μέση ηλικία και έπειτα στο μέλλον. Η πρώτη πράξη γεμάτη ελπίδα και τραγούδια, η δεύτερη σφιγμένη από διαζύγια και απόσταση, η τρίτη σχεδόν μελαγχολική επιστημονική φαντασία, σε μια Αυστραλία όπου οι χαρακτήρες μιλούν μισά αγγλικά, μισά κινέζικα και κανείς δεν μοιάζει να ανήκει πουθενά. Είναι ταινία για το πως οι ρίζες κόβονται σιγά σιγά και μένει μόνο η νοσταλγία.

5. Ash Is Purest White (2018)
Εδώ ο Ζία επιστρέφει στα αγαπημένα του θέματα: έρωτας, προδοσία και μια Κίνα που μεταμορφώνεται μπροστά στα μάτια μας. Μια γυναίκα ερωτευμένη με έναν μικρομαφιόζο θυσιάζεται για εκείνον, μένει φυλακή και όταν βγαίνει ανακαλύπτει ότι ο κόσμος και ο ίδιος έχουν αλλάξει. Ο Ζία συνδυάζει γκανγκστερικό δράμα με κοινωνικό χρονικό, δίνοντας στη Ζάο Ταο (συχνή πρωταγωνίστριά και σύζυγός του) έναν από τους πιο δυνατούς ρόλους της καριέρας της. Η ταινία είναι σαν ερωτική επιστολή σε μια Κίνα που δεν υπάρχει πια.

Ο Ζία Ζανγκέ δεν κάνει εύκολες επιλογές. Θέλουν υπομονή, θέλουν μάτια που ξέρουν να βλέπουν τις λεπτομέρειες: το βλέμμα ενός εργάτη την ώρα που κατεδαφίζουν το σπίτι του, το γέλιο μιας κοπέλας που παίζει κασέτες ποπ τραγουδιών σε ένα καφενείο, τη σκόνη που σκεπάζει μια ολόκληρη πλατεία. Οι ήρωές του συχνά σιωπούν, αλλά ο τρόπος που τους κοιτάζει η κάμερα τους δίνει φωνή. 

Πάντα όμως στο φόντο βλέπεις ένα πορτρέτο της Κίνας των τελευταίων δεκαετιών. Μια χώρα που χτίζει και γκρεμίζει, που τρέχει μπροστά αφήνοντας πίσω πρόσωπα, μνήμες, τόπους. Ο Ζία δεν σου λέει αν αυτό είναι καλό ή κακό, σου δείχνει απλά τον δρόμο να το κοιτάξεις καλά, πριν χαθεί. 

Γιατί το σινεμά του δεν είναι απλώς για την Κίνα. Είναι για όλους μας, για το πως αλλάζουμε χωρίς να το καταλάβουμε, για το πως κρατάμε ή χάνουμε τα κομμάτια μας μέσα στον χρόνο κι αν κάτι μένει σταθερό, είναι ότι στις ταινίες του Ζία Ζανγκέ ακόμα κι η σκόνη πάνω σε μια εγκαταλελειμμένη αυλή έχει κάτι να σου πει. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.