Κάποιοι σκηνοθέτες γράφουν ιστορία με κραυγές και εντυπωσιακές σκηνές δράσης και υπάρχουν και εκείνοι που τη γράφουν ψιθυρίζοντας. Η Ίλντικο Ενιέντι ανήκει σε αυτή τη δεύτερη, πιο σπάνια κατηγορία. Η δημιουργός με καταγωγή από την Ουγγαρία δεν φτιάχνει απλώς ταινίε, δημιουργεί εμπειρίες που απλώνονται μέσα μας αργά σχεδόν ανεπαίσθητα, όπως οι δυνατές βροχές που ξεκινούν με ψιχάλες. Το βλέμμα της είναι βαθιά ποιητικό, με μια σπάνια ικανότητα να πιάνει το ανθρώπινο παράδοξο, την ομορφιά μέσα στη μοναξιά, το αίσθημα της φθοράς μέσα στο όνειρο, το απλό μέσα στο θαυμαστό. 

Η Ενιέντι στήνει κόσμους. Είναι από τους λίγους σύγχρονους δημιουργούς που πιστεύουν ότι η κινηματογραφική εμπειρία δε χρειάζεται να είναι εκρηκτική για να είναι συγκλονιστική. Μέσα από τρεις ταινίες, “My Twentieth Century” (1989), “On Body and Soul” (2017) και “The Story of My Wife” (2021) ξετυλίγεται η διαδρομή μιας δημιουργού που δε διδάσκει, αλλά ψιθυρίζει ιστορίες για όσους είναι πρόθυμοι να ακούσουν.

1. Μy Twentieth Century (1989) – Το φως και η σκιά του μοντέρνου κόσμου
Η πρώτη της μεγάλου μήκους ταινία μοιάζει με ποιητικό άνοιγμα της αυλαίας. Το My Twentieth Century είναι μια ασπρόμαυρη, μεθυστική κινηματογραφική επιστολή στην αυγή του 20ού αιώνα. Δύο δίδυμες αδελφές χωρίζονται μικρές και μεγαλώνουν σε διαφορετικούς κόσμους. Η μία επαναστάτρια, η άλλη αστή. Η Ενιέντι δεν ενδιαφέρεται για το δράμα της πλοκής. Εξερευνά το δράμα της Ιστορίας, τον τρόπο που η τεχνολογική πρόοδος, ο ηλεκτρισμός, το φως, το τρένο αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που ο άνθρωπος βλέπει και αντιλαμβάνεται τον κόσμο.
Η ταινία είναι ένας κινηματογραφικός ύμνος στον ρομαντισμό της προόδου, αλλά και μια διακριτική κριτική στην αφέλειά της. Μέσα από εικονοπλαστικές σκηνές σχεδόν χορογραφίες η Ενιέντι φτιάχνει ένα φιλμ που βιώνεται έντονα. Στις Κάννες απέσπασε τη Χρυσή Κάμερα, καθιερώνοντας την 33χρονη τότε σκηνοθέτιδα ως νέα φωνή του ευρωπαϊκού κινηματογράφου. 

Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί την έχουν χαρακτηρίσει “ποιήτρια της εικόνας”. Το φιλμ δε φοβάται το μυστήριο, αντιθέτως το αγκαλιάζει επιμένοντας πως η Ιστορία δεν είναι μόνο γεγονότα αλλά και συναισθήματα, όνειρα, σιωπές.

2. On Body and Soul (2017) – Έρωτας σε μία ψιθυριστή γλώσσα
Ύστερα από σχεδόν δύο δεκαετίες σιωπής η Ενιέντι επιστρέφει θριαμβευτικά με μια ταινία που κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου και προτάθηκε για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Το On Body and Soul είναι μια ταινία τόσο ήσυχη που μοιάζει να αγγίζει απαλά την καρδιά. 

Δύο μοναχικοί άνθρωποι εργάζονται σε ένα σφαγείο βοοειδών. Μοιάζουν ξένοι μεταξύ τους, αλλά κάθε βράδυ βλέπουν το ίδιο όνειρο: ένα ζευγάρι ελαφιών σε ένα παγωμένο δάσος. Μέσα σε αυτή τη σχεδόν υπερρεαλιστική σύμπτωση γεννιέται ένας έρωτας σιωπηλός, αμήχανος, βαθιά ανθρώπινος. 

Η Ενιέντι τοποθετεί τον πιο τρυφερό της έρωτα μέσα σε ένα από τα πιο ωμά σκηνικά: ένα σφαγείο. Εκεί μέσα στην αντίθεση του θανάτου και της τρυφερότητας γεννιέται η δύναμη της ταινίας. Οι διάλογοι είναι ελάχιστοι, τα βλέμματα όμως αφηγούνται ολόκληρους κόσμους. Οι κινήσεις είναι προσεκτικές, οι ανάσες μετρημένες. Η αγάπη απλώνεται. Το On Body and Soul είναι μια υπενθύμιση ότι ο κινηματογράφος δεν χρειάζεται στόμφο για να συγκλονίσει. Αρκεί μια ιστορία για δύο ανθρώπους που κοιτάζονται σαν να βλέπουν για πρώτη φορά τον κόσμο.

3. The Story of my Wife (2021) – To πάθος ως κάτοπτρο
Η τρίτη κορυφαία στιγμή της Ενιέντι είναι μια φιλόδοξη διασκευή του ομώνυμου μυθιστορήματος. Μια ερωτική ιστορία με φόντο την Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Ο καπετάνιος Γιάκομπ Κάιζτερ (Γκις Νάμπερ) στοιχηματίζει ότι θα παντρευτεί την πρώτη γυναίκα που θα μπει σ’ ένα καφέ. Αυτή είναι η Λίζα (Λέα Σεϊντού). Ο έρωτάς τους ξεκινά ως παιχνίδι αλλά γρήγορα μετατρέπεται σε ένα υπόγειο πεδίο εξουσίας, καχυποψίας και πάθους. 

Η Ενιέντι εδώ αφήνει την ποίηση να πάρει μια πιο θεατρική μορφή. Τα πλάνα της είναι εκτενή, οι σκηνές επιμελώς στημένες, οι ερμηνείες σχεδόν κλασικές. Δεν την ενδιαφέρει η ταχύτητα της πλοκής αλλά η αργή ενεργοποίηση του συναισθήματος. Ο έρωτας δεν είναι ρομαντισμός, αλλά μια διαδικασία αποκάλυψης. Οι χαρακτήρες δεν εξιδανικεύονται, ξεγυμνώνονται από τις αυταπάτες τους.

Αν η πρώτη της ταινία μιλούσε για την αυγή του αιώνα και η δεύτερη για το άγγιγμα της ψυχής, η τρίτη είναι μια βαθιά ενήλικη ματιά πάνω στη φύση της επιθυμίας. Το πάθος εδώ δεν είναι ούτε σωτήριο ούτε καταστροφικό.  

Η Ίλντικο Ενιέντι δεν ανήκει στους δημιουργούς που κατακτούν το κοινό με εύκολες λύσεις. Ο κινηματογράφος της είναι απαιτητικός, σε καλεί να παρατηρήσεις, να αναπνεύσεις, να σταθείς λίγο παραπάνω μέσα στη σιωπή. Δεν είναι για όλους, αλλά για όσους αφεθούν σε αυτό το αργό, ποιητικό βλέμμα. 

Και στις τρεις ταινίες η θεματική της μοιάζει να περιστρέφεται γύρω από το ίδιο ερώτημα: πώς συναντιούνται οι άνθρωποι σε έναν κόσμο που αλλάζει πιο γρήγορα απ’ ό,τι μπορούμε να νιώσουμε; Είτε είναι η τεχνολογία που ανατέλλει, είτε η τυχαία σύμπτωση ενός ονείρου, είτε η απρόβλεπτη τροχιά ενός πάθους η Ενιέντι μιλά πάντα για την εύθραυστη στιγμή της ανθρώπινης επαφής. Ο κινηματογράφος της δεν έχει εκρήξεις. Έχει σιωπές που γίνονται ηχηρές κι αυτό είναι το σημάδι των σπουδαίων δημιουργών: δεν εντυπωσιάζουν, αλλά αφήνουν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.