Οι ταινίες του Hayao Miyazaki εξυμνούν τον φυσικό κόσμο, αλλά με τρόπο οργανικό και βαθύ. Οι ταινίες του Studio Ghibli αντικατοπτρίζουν τη συγχώνευση των θρησκευτικών πρακτικών στην Ιαπωνία – ένας συνδυασμός Σίντο, Βουδισμού και Νταοϊσμού. Η παρακολούθηση μιας ταινίας του Miyazaki μπορεί να μας συγκινήσει με τρόπο που να μας βγάλει από την τρέχουσα πορεία μας. Οι ταινίες του φαντάζουν σωστές, αποκαλύπτοντας πώς τα πράγματα στην πραγματική ζωή πιθανότατα να είναι λάθος.

Πιθανότατα οι περισσότεροι άνθρωποι να διαβάζουν αυτό το κείμενο από ένα τηλέφωνο ή ένα tablet. Με τους ώμους σκυμμένους και τα μάτια στραμμένα προς τις μικροσκοπικές οθόνες με το μπλε φως, βρισκόμαστε σε μικρούς εσωτερικούς χώρους, αποξενωμένοι από το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού κόσμου.

Αλλά αυτό που βλέπουμε στις οθόνες δεν χρειάζεται απαραίτητα να μας αποξενώνει. Στα χέρια μιας ιδιοφυΐας, οι εικόνες που βλέπουμε μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεπεράσουμε τα τετριμμένα και να μεταμορφώσουμε τη σχέση μας με τον κόσμο. Ένα παράδειγμα, είναι ο καλλιτέχνης που βρίσκεται πίσω από το Studio Ghibli: ο Hayao Miyazaki.

Το μήνυμα του Miyazaki

Ο Miyazaki είναι ο animator, σκηνοθέτης, συγγραφέας και σεναριογράφος που συνίδρυσε το Studio Ghibli, το πιο διάσημο στούντιο κινουμένων σχεδίων της Ιαπωνίας, το οποίο έχει δημιουργήσει διεθνείς επιτυχίες όπως το Spirited Away και το Princess Mononoke.

Η ομορφιά και το θαύμα του φυσικού κόσμου είναι ένα επαναλαμβανόμενο θέμα στις ταινίες του Stubio Ghibli. Όμως ο Miyazaki δεν θέλει να τον αποκαλούν οικολόγο. Οι ταινίες του δεν είναι απλά όμορφες εικόνες που μεταφέρουν επεξεργασμένα μηνύματα για τον κόσμο. Αντίθετα, οι ταινίες του Miyazaki είναι οργανικές και τόσο ζωντανές όσο και οι κόσμοι που απεικονίζουν.

Οι ταινίες δεν κραυγάζουν, «κάντε αυτό για να σώσετε τον πλανήτη» ή, «ήρθαν οι έσχατοι καιροί!». Αντίθετα, προσφέρουν μια πνοή ανέμου ή ένα κλαδί που σε χαϊδεύει, γνέφοντας ευγενικά προς την εκτίμηση του φυσικού κόσμου γύρω μας. Στο Studio Ghibli, η ομορφιά βρίσκεται μέσα από την περιέργεια. Οι χαρακτήρες του Miyazaki (η Nausicaa είναι το αποκορύφωμα αυτού) χάνουν τον εαυτό τους στην εξερεύνηση, την εξέταση και την εκτίμηση του κόσμου γύρω τους. Έχουν μια περιέργεια και ένα άνοιγμα προς τον κόσμο που μας προκαλεί σε μια νοσταλγία, απλά και μόνο επειδή απηχεί τη δική μας, συχνά χαμένη, παιδική περιέργεια.

Η περιέργεια των χαρακτήρων του Miyazaki τους επιτρέπει να αποκαλύπτουν και να απολαμβάνουν μια βαθιά και numinous δύναμη – μια δύναμη που τους τους εξυψώνει. Εμείς, ως θεατές, οδηγούμαστε στον ήσυχο και προστατευτικό θόλο ενός δάσους (όπως στην Πριγκίπισσα Μονονόκε), ή καλούμαστε να απολαύσουμε την απλή και αναζωογονητική ηρεμία ενός αγαπημένου δέντρου (όπως στο Our Neighbor Totoro). Η φύση τιμάται, αλλά δεν είναι καθόλου υπερτιμημένη- είναι φιλικός προς το περιβάλλον χωρίς να διέπεται από οικολογικό φανατισμό.

Η μαγεία του Studio Ghibli

Σιντοϊστικά, βουδιστικά και νταοϊστικά ζητήματα αναδύονται σε πολλές από τις ταινίες του Miyazaki.

Το Σίντο είναι μια ανιμιστική θρησκεία, που πρεσβεύει ότι ο φυσικός κόσμος κατοικείται από πνεύματα. Αυτά τα πνεύματα – που ονομάζονται kami – μπορεί να βρίσκονται σε βράχους, πουλιά, δέντρα, ποτάμια, ψάρια και ούτω καθεξής. Στην παραδοσιακή μυθολογία του Σίντο γίνεται αναφορά στα «800 μυριάδες kami», που σημαίνει ότι υπάρχουν άπειρα. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας του Σίντο, και ακόμη και τώρα, ανακαλύπτονται και λατρεύονται νέα kami. Και ο Miyazaki χρησιμοποιεί αποτελεσματικά αυτές τις εικόνες του Σίντο.

Για παράδειγμα, στο τέλος του “Spirited Away”, η πρωταγωνίστρια Chihiro κοιτάζει ένα απέραντο πράσινο πεδίο κρατώντας από το χέρι το πνεύμα του ποταμού που τη βοήθησε να επιβιώσει. Στο Princess Mononoke, συναντάμε μια θεότητα του δάσους που τη νύχτα μεταμορφώνεται σε έναν τεράστιο τιτάνα και φτιάχνει λίμνες όπου πατάει. Την ημέρα, ωστόσο, το ίδιο πνεύμα μεταμορφώνεται σε ένα γλυκό και χαριτωμένο ελάφι. Η δύναμη γίνεται χάρη.

Αυτό το στοιχείο της νύχτας και της ημέρας, του φωτός και του σκότους, της δύναμης και της χάρης είναι ένα ζήτημα κοινό στον Νταοϊσμό (ειδικά το γιν και το γιανγκ). Αλλά ο Νταοϊσμός, όπως και οι περισσότερες ιδεολογίες που εξαπλώθηκαν στην Ιαπωνία, απέκτησαν μια έντονα ιαπωνική πινελιά. Η Ιαπωνία ήταν πάντα ένα μοναδικό αμάλγαμα διαφορετικών πεποιθήσεων και θρησκευτικών παραδόσεων. Το Σίντο δεν έχει κάποια οριστικά ή αποκλειστικά σιντοϊκά ιερά βιβλία, αλλά συνδέεται με παραδοσιακές τελετουργίες και συστήματα πεποιθήσεων. Ως εκ τούτου, οι διδασκαλίες του έχουν εισχωρήσει σε μεγάλο μέρος της ιαπωνικής κουλτούρας, ενώ έχουν επίσης αρωματίσει τον Βουδισμό και τον Νταοϊσμό.

Αυτό το βουδιστικό-σιντο-νταοϊστικό φίλτρο συνοδεύεται από μια ανησυχία για τη χαμένη μας σύνδεση με τη φυσική τάξη των πραγμάτων – πώς ο σύγχρονος κόσμος μας μάς απομακρύνει από το μονοπάτι (ή το Ντάο, αν θέλετε) στο οποίο θα έπρεπε να βρισκόμαστε. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι γεμάτος αγκάθια, εμπόδια, περισπασμούς, ψεύτικους φίλους και αδιέξοδα. Και το Studio Ghibli αναδεικνύει ακριβώς αυτά τα ζητήματα.

Επιστρέφοντας στη γλυκιά θαλπωρή του σπιτιού 

Ο Miyazaki είναι ιδιοφυΐα γιατί μας τραβάει σε έναν κόσμο που τον νιώθουμε και πάλι σωστό. Δεν είναι μόνο ο τρόπος που παρουσιάζονται οι χαρακτήρες του, αλλά και η ιδιαίτερη και χαρούμενη αισθητική των anime του. Χωρίς αμφιβολία, οι ταινίες του Studio Ghibli δεν είναι για όλους. Κάποιοι θα βρουν την αφήγησή του γλυκανάλατη, την “cottageware αισθητική” του ακόμα πιο γλυκανάλατη ή φανταχτερή. Αλλά, από πολλές απόψεις, αυτό είναι το ζητούμενο. Πρόκειται για ένα ειδύλλιο με τον φυσικό κόσμο, σχεδιασμένο να φωτίσει πόσο διαφορετική θα μπορούσε να είναι η σχέση μας με τη φύση. Βλέποντας τις ταινίες του Miyazaki αισθάνεσαι σαν να επιστρέφεις στη γλυκιά θαλπωρή του σπιτιού σου. Στο τέλος, επιστρέφουμε στον καθημερινό μας κόσμο με μια νέα προοπτική που αναγνωρίζει όχι μόνο την ανία και τα προβλήματα, αλλά και τις δυνατότητες που ανοίγονται μπροστά μας.