Το καλό σινεμά τρόμου δεν σου ουρλιάζει κατά πρόσωπο. Δεν χτυπά τις πόρτες της ψυχής με κασκαντέρ και ξεσκισμένα μέλη. Σου ψιθυρίζει, σαν εφιάλτης που δεν σε ξυπνά αλλά σε κρατά ανάμεσα στο όνειρο και στην άγρυπνη αναμονή του πρωινού. Σου δείχνει τον φόβο όπως είναι: ένα παιδί που τραυλίζει μέσα σε μια ντουλάπα γεμάτη σκιές. Έναν καθρέφτη που δεν αντανακλά, μα θυμάται. Μια ανάσα πίσω από την πλάτη σου όταν δεν υπάρχει κανείς.
Το καλό σινεμά τρόμου δεν θέλει να σε τρομάξει∙ θέλει να σε ξεκλειδώσει. Δεν στήνεται μπροστά σου με κουρτίνες αίματος, αλλά σου βγάζει διακριτικά το δέρμα για να φανεί τι έχεις κρύψει από τον ίδιο σου τον εαυτό. Είναι ποίηση μέσα στο σκοτάδι. Όραμα, ειλικρίνεια και ναι, λίγη αγάπη για εκείνο το τέρας που ζει μέσα σου. Για εκείνη τη φωνή που σε φοβίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, γιατί είναι δική σου.
Υπάρχουν πέντε έργα που δεν φτιάχτηκαν για να προκαλέσουν ουρλιαχτά ή να μετρήσουν πόσοι θεατές πετάχτηκαν από τις θέσεις τους. Είναι πέντε τελετουργίες τρόμου που δεν παίζονται, αλλά βιώνονται. Που δεν τελειώνουν με τους τίτλους τέλους, αλλά σου χαράζουν μέσα σου μια ανάμνηση. Όχι μόνο του φόβου, αλλά της συνάντησης με το ανοίκειο. Με αυτό που καραδοκεί στο πλάι σου, σιωπηλό, κάθε φορά που το φως χαμηλώνει…
“The Shining” (1980) – Stanley Kubrick
Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα, πάνω από τέσσερις δεκαετίες μετά, το «The Shining» στοιχειώνει τις συζητήσεις για τον κινηματογραφικό τρόμο. Ο Kubrick δεν γύρισε απλώς ένα θρίλερ με φαντάσματα. Γύρισε μια συμφωνία για την αποσάθρωση της ανθρώπινης ψυχής. Το ξενοδοχείο Overlook δεν είναι απλώς ένας καταραμένος τόπος. Είναι ο εσωτερικός λαβύρινθος του Τζακ Τόρανς, είναι η πλάνη του καλλιτέχνη που απομονώνεται μέχρι να κατασπαράξει τα πάντα – τη δουλειά του, την οικογένειά του, τον ίδιο του τον νου. Κάθε πλάνο είναι αρχιτεκτονική του τρόμου. Κάθε σιωπή πιο διαπεραστική από κραυγή. Ο Kubrick δεν σκηνοθετεί τον φόβο – τον επιβάλλει με ένανν τρόπο που δεν αφήνει διαφυγή.
“Psycho” (1960) – Alfred Hitchcock
Ο Χίτσκοκ είχε πει πως ο τρόμος βρίσκεται όχι στην πράξη, αλλά στην αναμονή της πράξης. Στο «Psycho» όμως, ξεπερνά ακόμη και τον εαυτό του. Η εμβληματική σκηνή του ντους – τόσο αναγνωρίσιμη που μοιάζει σχεδόν κλισέ πια – στην εποχή της ήταν καθαρή ιεροσυλία. Δεν ήταν απλώς ένας φόνος. Ήταν η διάρρηξη της κινηματογραφικής ηθικής: Και μετά, άρχισε το αληθινό έργο. Ο Norman Bates, ένας από τους πιο τρομακτικούς και πιο τραγικούς χαρακτήρες στην ιστορία του σινεμά, δεν είναι τέρας. Είναι άνθρωπος. Και αυτό είναι το πιο τρομακτικό.
“The Exorcist” (1973) – William Friedkin
Η ταινία που μεταμόρφωσε τον τρόμο από σινεφιλική απόλαυση σε λαϊκό πανικό. Στο «The Exorcist», ο φόβος δεν είναι διακοσμητικός – είναι υπαρξιακός, βλάσφημος. Η Regan, το μικρό κορίτσι που γίνεται όχημα του Κακού, δεν είναι απλώς θύμα. Είναι καθρέφτης ενός κόσμου που έχει χάσει τον Θεό – ή τον έχει αντικαταστήσει με τηλεοράσεις, χάπια και ψυχολογικές ερμηνείες. Ο Friedkin δεν σκηνοθετεί μια μάχη Καλού και Κακού, αλλά μια κρίση πίστης. Και αυτό είναι που κάνει την ταινία να στοιχειώνει όχι μόνο τις νύχτες μας, αλλά και τις βεβαιότητές μας.
“Hereditary” (2018) – Ari Aster
Το σύγχρονο αμερικανικό σινεμά τρόμου έχει βρει στη μορφή του Ari Aster ενός σκηνοθέτη που γράφει με αίμα. Το «Hereditary» είναι το πορτρέτο ενός οικογενειακού πένθους που μετατρέπεται σε απόλυτη κόλαση. Μια ταινία που θυμίζει περισσότερο Καζαντζάκη παρά Στίβεν Κινγκ: εδώ οι ήρωες δε φοβούνται τους δαίμονες – φοβούνται πως εκείνοι τους γέννησαν. Η Toni Collette παραδίδει μια ερμηνεία που διαλύει τα όρια του ρεαλισμού και του τρόμου. Η κάμερα στέκεται ακίνητη, αλλά εμείς ιδρώνουμε. Ο Aster καταλαβαίνει πως ο πραγματικός φόβος δεν είναι αυτό που βλέπεις. Είναι αυτό που δεν μπορείς να δεις, αλλά ξέρεις ότι είναι εκεί.
“Let the Right One In” (2008) – Tomas Alfredson
Και από τον τρόμο της οικογένειας περνάμε στον πιο αθώο – και πιο δηλητηριώδη – φόβο: τον έρωτα. Το «Let the Right One In» είναι ένα βαμπιρικό φιλμ που δεν έχει καμία σχέση με το είδος όπως το ξέρουμε. Είναι μια ιστορία παιδικής φιλίας που γίνεται συνεξάρτηση, ένα ρομάντζο που μυρίζει αίμα και χιόνι. Ο Alfredson σκηνοθετεί με ψυχρότητα, λυρισμό και ανελέητη τρυφερότητα. Το τέρας είναι πάντα εκεί, αλλά σχεδόν … το αγαπάμε. Ίσως γιατί ξέρουμε πως μέσα του κρύβεται ο πιο βαθύς μας φόβος: να μείνουμε μόνοι.
Ο τρόμος, αν είναι καλός, δεν μας κάνει απλώς να τρομάξουμε. Μας κάνει να σκεφτούμε. Να στραφούμε προς τα μέσα. Οι πέντε παραπάνω ταινίες δεν ανήκουν απλώς στο είδος του τρόμου. Ανήκουν σε εκείνες τις σπάνιες στιγμές του σινεμά που το είδος παύει να είναι φόρμα – και γίνεται όραμα. Ένα όραμα σκοτεινό, ναι. Αλλά, καμιά φορά, μέσα στο σκοτάδι είναι που βλέπουμε καλύτερα.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Το καλό σινεμά τρόμου δεν σου ουρλιάζει κατά πρόσωπο. Δεν χτυπά τις πόρτες της ψυχής με κασκαντέρ και ξεσκισμένα μέλη. Σου ψιθυρίζει, σαν εφιάλτης που δεν σε ξυπνά αλλά σε κρατά ανάμεσα στο όνειρο και στην άγρυπνη αναμονή του πρωινού. Σου δείχνει τον φόβο όπως είναι: ένα παιδί που τραυλίζει μέσα σε μια ντουλάπα γεμάτη σκιές. Έναν καθρέφτη που δεν αντανακλά, μα θυμάται. Μια ανάσα πίσω από την πλάτη σου όταν δεν υπάρχει κανείς.
Το καλό σινεμά τρόμου δεν θέλει να σε τρομάξει∙ θέλει να σε ξεκλειδώσει. Δεν στήνεται μπροστά σου με κουρτίνες αίματος, αλλά σου βγάζει διακριτικά το δέρμα για να φανεί τι έχεις κρύψει από τον ίδιο σου τον εαυτό. Είναι ποίηση μέσα στο σκοτάδι. Όραμα, ειλικρίνεια και ναι, λίγη αγάπη για εκείνο το τέρας που ζει μέσα σου. Για εκείνη τη φωνή που σε φοβίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, γιατί είναι δική σου.
Υπάρχουν πέντε έργα που δεν φτιάχτηκαν για να προκαλέσουν ουρλιαχτά ή να μετρήσουν πόσοι θεατές πετάχτηκαν από τις θέσεις τους. Είναι πέντε τελετουργίες τρόμου που δεν παίζονται, αλλά βιώνονται. Που δεν τελειώνουν με τους τίτλους τέλους, αλλά σου χαράζουν μέσα σου μια ανάμνηση. Όχι μόνο του φόβου, αλλά της συνάντησης με το ανοίκειο. Με αυτό που καραδοκεί στο πλάι σου, σιωπηλό, κάθε φορά που το φως χαμηλώνει…
“The Shining” (1980) – Stanley Kubrick
Δεν είναι τυχαίο που ακόμη και σήμερα, πάνω από τέσσερις δεκαετίες μετά, το «The Shining» στοιχειώνει τις συζητήσεις για τον κινηματογραφικό τρόμο. Ο Kubrick δεν γύρισε απλώς ένα θρίλερ με φαντάσματα. Γύρισε μια συμφωνία για την αποσάθρωση της ανθρώπινης ψυχής. Το ξενοδοχείο Overlook δεν είναι απλώς ένας καταραμένος τόπος. Είναι ο εσωτερικός λαβύρινθος του Τζακ Τόρανς, είναι η πλάνη του καλλιτέχνη που απομονώνεται μέχρι να κατασπαράξει τα πάντα – τη δουλειά του, την οικογένειά του, τον ίδιο του τον νου. Κάθε πλάνο είναι αρχιτεκτονική του τρόμου. Κάθε σιωπή πιο διαπεραστική από κραυγή. Ο Kubrick δεν σκηνοθετεί τον φόβο – τον επιβάλλει με ένανν τρόπο που δεν αφήνει διαφυγή.
“Psycho” (1960) – Alfred Hitchcock
Ο Χίτσκοκ είχε πει πως ο τρόμος βρίσκεται όχι στην πράξη, αλλά στην αναμονή της πράξης. Στο «Psycho» όμως, ξεπερνά ακόμη και τον εαυτό του. Η εμβληματική σκηνή του ντους – τόσο αναγνωρίσιμη που μοιάζει σχεδόν κλισέ πια – στην εποχή της ήταν καθαρή ιεροσυλία. Δεν ήταν απλώς ένας φόνος. Ήταν η διάρρηξη της κινηματογραφικής ηθικής: Και μετά, άρχισε το αληθινό έργο. Ο Norman Bates, ένας από τους πιο τρομακτικούς και πιο τραγικούς χαρακτήρες στην ιστορία του σινεμά, δεν είναι τέρας. Είναι άνθρωπος. Και αυτό είναι το πιο τρομακτικό.
“The Exorcist” (1973) – William Friedkin
Η ταινία που μεταμόρφωσε τον τρόμο από σινεφιλική απόλαυση σε λαϊκό πανικό. Στο «The Exorcist», ο φόβος δεν είναι διακοσμητικός – είναι υπαρξιακός, βλάσφημος. Η Regan, το μικρό κορίτσι που γίνεται όχημα του Κακού, δεν είναι απλώς θύμα. Είναι καθρέφτης ενός κόσμου που έχει χάσει τον Θεό – ή τον έχει αντικαταστήσει με τηλεοράσεις, χάπια και ψυχολογικές ερμηνείες. Ο Friedkin δεν σκηνοθετεί μια μάχη Καλού και Κακού, αλλά μια κρίση πίστης. Και αυτό είναι που κάνει την ταινία να στοιχειώνει όχι μόνο τις νύχτες μας, αλλά και τις βεβαιότητές μας.
“Hereditary” (2018) – Ari Aster
Το σύγχρονο αμερικανικό σινεμά τρόμου έχει βρει στη μορφή του Ari Aster ενός σκηνοθέτη που γράφει με αίμα. Το «Hereditary» είναι το πορτρέτο ενός οικογενειακού πένθους που μετατρέπεται σε απόλυτη κόλαση. Μια ταινία που θυμίζει περισσότερο Καζαντζάκη παρά Στίβεν Κινγκ: εδώ οι ήρωες δε φοβούνται τους δαίμονες – φοβούνται πως εκείνοι τους γέννησαν. Η Toni Collette παραδίδει μια ερμηνεία που διαλύει τα όρια του ρεαλισμού και του τρόμου. Η κάμερα στέκεται ακίνητη, αλλά εμείς ιδρώνουμε. Ο Aster καταλαβαίνει πως ο πραγματικός φόβος δεν είναι αυτό που βλέπεις. Είναι αυτό που δεν μπορείς να δεις, αλλά ξέρεις ότι είναι εκεί.
“Let the Right One In” (2008) – Tomas Alfredson
Και από τον τρόμο της οικογένειας περνάμε στον πιο αθώο – και πιο δηλητηριώδη – φόβο: τον έρωτα. Το «Let the Right One In» είναι ένα βαμπιρικό φιλμ που δεν έχει καμία σχέση με το είδος όπως το ξέρουμε. Είναι μια ιστορία παιδικής φιλίας που γίνεται συνεξάρτηση, ένα ρομάντζο που μυρίζει αίμα και χιόνι. Ο Alfredson σκηνοθετεί με ψυχρότητα, λυρισμό και ανελέητη τρυφερότητα. Το τέρας είναι πάντα εκεί, αλλά σχεδόν … το αγαπάμε. Ίσως γιατί ξέρουμε πως μέσα του κρύβεται ο πιο βαθύς μας φόβος: να μείνουμε μόνοι.
Ο τρόμος, αν είναι καλός, δεν μας κάνει απλώς να τρομάξουμε. Μας κάνει να σκεφτούμε. Να στραφούμε προς τα μέσα. Οι πέντε παραπάνω ταινίες δεν ανήκουν απλώς στο είδος του τρόμου. Ανήκουν σε εκείνες τις σπάνιες στιγμές του σινεμά που το είδος παύει να είναι φόρμα – και γίνεται όραμα. Ένα όραμα σκοτεινό, ναι. Αλλά, καμιά φορά, μέσα στο σκοτάδι είναι που βλέπουμε καλύτερα.
