Οι Βέλγοι αδελφοί που από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 επιμένουν να κοιτούν στα μάτια τους χαρακτήρες τους με έναν σχεδόν ηθικό ρεαλισμό, δεν χρειάζονται φανφάρες για να σε συγκλονίσουν. Με κάμερα χειρός, ηχηρή απουσία μουσικής και βλέμμα κοφτερό σαν νυστέρι, αποκαλύπτουν τις ρωγμές μιας Ευρώπης που προσπαθεί να σταθεί όρθια στα χαλάσματα του κοινωνικού της συμβολαίου.
Ακολουθούν πέντε ταινίες-σταθμοί που όχι μόνο σκιαγραφούν τη φιλοσοφία τους, αλλά και επαναπροσδιορίζουν το τι σημαίνει «κοινωνικός ρεαλισμός» στο σινεμά του 21ου αιώνα.
Rosetta (1999)
Η ταινία που τους χάρισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και άλλαξε τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Η Rosetta είναι μια έφηβη που παλεύει με νύχια και με δόντια για μια δουλειά – οποιαδήποτε δουλειά – σ’ έναν κόσμο που της κλείνει συνεχώς την πόρτα. Οι Νταρντέν κινηματογραφούν το κορμί της Émilie Dequenne σαν να ήταν μαχόμενο τοπίο. Kάθε της κίνηση, μια κραυγή επιβίωσης. Το μοντάζ δεν αφήνει κανένα περιθώριο ανάσας και το δράμα γίνεται σχεδόν σωματικό. Δεν είναι απλώς μια ταινία για την ανεργία, αποτελεί έναν ύμνο στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Ο Γιος (2002)
Με ελάχιστο διάλογο και απροσδιόριστη χρονικότητα οι Νταρντέν αφηγούνται την ιστορία ενός δασκάλου ξυλουργικής που δέχεται στο εργαστήρι του έναν νεαρό μαθητή με σκοτεινό παρελθόν. Η κάμερα γαντζωμένη πεισματικά στον αυχένα του Olivier Gourmet, λειτουργεί σαν ηθικό πρίσμα: παρακολουθούμε χωρίς να μας εξηγούν, νιώθουμε χωρίς καθοδήγηση. Το μυστικό αποκαλύπτεται αργά, αλλά αυτό που μετράει είναι η συνειδητοποίηση πως η συγχώρεση δεν είναι ποτέ αυτονόητη και η εκδίκηση είναι πάντα ένα εύκολο, δηλητηριώδες καταφύγιο.
Το Παιδί (2005)
Ο δεύτερος Χρυσόςς Φοίνικα των αδελφών Νταρντέν έρχεται με αυτή την ιστορία ενός νεαρού ζευγαριού που πασχίζει να επιβιώσει στα περιθώρια της κοινωνίας. Όταν ο Μπρυνό πουλά το μωρό του για μερικά χρήματα, η ηθική κατάρρευση δεν είναι στιγμιαία, αλλά χτίζεται σκηνή-σκηνή, βλέμμα-βλέμμα. Η κάμερα παραμένει κλειδωμένη στους πρωταγωνιστές, αναζητώντας όχι την κρίση, αλλά την κατανόηση. Το «Παιδί» μετατρέπεται σε μια τραγική μινιατούρα για την ανωριμότητα, τη μετάνοια και την εύθραυστη ελπίδα.
Η Σιωπή της Λόρνα (2008)
Στην πιο «αστυνομική» ίσως ταινία τους οι Νταρντέν εξερευνούν τη μετανάστευση, τη γραφειοκρατία και το εμπόριο σωμάτων μέσα από την ιστορία της Λόρνα, μιας Αλβανής που βρίσκεται μπλεγμένη σε έναν εφιαλτικό γάμο συμφέροντος. Χωρίς ποτέ να ηθικολογούν, οι δημιουργοί δείχνουν πως μια γυναίκα εγκλωβίζεται ανάμεσα στην ανάγκη για επιβίωση και στην επιθυμία για αγάπη. Η κάμερα αποστασιοποιείται ελαφρώς εδώ, αφήνοντας χώρο για την εσωτερικότητα της ηρωίδας κι η Ariane Labed ενσαρκώνει με πνιγμένο θυμό μια γυναίκα που δεν μπορεί να μιλήσει – αλλά όλα πάνω της φωνάζουν. Βραβείο σεναρίου στις Κάννες και LUX του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Δύο ημέρες, μία νύχτα (2014)
Ίσως η πιο οικεία σε μεγάλο κοινό, αλλά και πιο πολιτικά ηχηρή ταινία των Νταρντέν. Η Σαντρά της Marion Cotillard έχει δύο μέρες και μία νύχτα για να πείσει τους συναδέλφους της να παραιτηθούν από το μπόνους τους, ώστε να κρατήσει εκείνη τη δουλειά της. Ο χρόνος μετράει αντίστροφα και κάθε συνάντηση είναι ένα μικρό ηθικό δίλημμα. Είναι μια απλή ιστορία, αλλά στον πυρήνα της αναβλύζει μια ριζοσπαστική υπενθύμιση: ότι ο καπιταλισμός όχι μόνο μας αποξενώνει, αλλά και μας αναγκάζει να γινόμαστε δήμιοι των άλλων. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ακόμα χώρος για αλληλεγγύη.
Οι αδελφοί Νταρντέν είναι ταγμένοι στον κινηματογράφο του κοινωνικού ρεαλισμού απεικονίζοντας σκληρές εικόνες ενός κόσμου που βουλιάζει. Δεν επιδιώκουν να μας εντυπωσιάσουν με φόρμα, μουσική ή δραματουργικές κορυφώσεις. Αντίθετα μας καλούν να κοιτάξουμε στα μάτια την πραγματικότητα ακριβώς όπως είναι: αδέξια, αβέβαιη, αλλά γεμάτη από καθημερινές ηρωίδες και ήρωες που δεν ζητούν πολλά, παρά μόνο μια ευκαιρία να ακουστούν. Κι αυτό σε έναν κόσμο που βομβαρδίζεται καθημερινά από τόση πληροφορία που κάνει τη μνήμη να εξασθενεί, είναι ίσως η πιο επαναστατική πράξη.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Οι Βέλγοι αδελφοί που από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 επιμένουν να κοιτούν στα μάτια τους χαρακτήρες τους με έναν σχεδόν ηθικό ρεαλισμό, δεν χρειάζονται φανφάρες για να σε συγκλονίσουν. Με κάμερα χειρός, ηχηρή απουσία μουσικής και βλέμμα κοφτερό σαν νυστέρι, αποκαλύπτουν τις ρωγμές μιας Ευρώπης που προσπαθεί να σταθεί όρθια στα χαλάσματα του κοινωνικού της συμβολαίου.
Ακολουθούν πέντε ταινίες-σταθμοί που όχι μόνο σκιαγραφούν τη φιλοσοφία τους, αλλά και επαναπροσδιορίζουν το τι σημαίνει «κοινωνικός ρεαλισμός» στο σινεμά του 21ου αιώνα.
Rosetta (1999)
Η ταινία που τους χάρισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και άλλαξε τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Η Rosetta είναι μια έφηβη που παλεύει με νύχια και με δόντια για μια δουλειά – οποιαδήποτε δουλειά – σ’ έναν κόσμο που της κλείνει συνεχώς την πόρτα. Οι Νταρντέν κινηματογραφούν το κορμί της Émilie Dequenne σαν να ήταν μαχόμενο τοπίο. Kάθε της κίνηση, μια κραυγή επιβίωσης. Το μοντάζ δεν αφήνει κανένα περιθώριο ανάσας και το δράμα γίνεται σχεδόν σωματικό. Δεν είναι απλώς μια ταινία για την ανεργία, αποτελεί έναν ύμνο στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Ο Γιος (2002)
Με ελάχιστο διάλογο και απροσδιόριστη χρονικότητα οι Νταρντέν αφηγούνται την ιστορία ενός δασκάλου ξυλουργικής που δέχεται στο εργαστήρι του έναν νεαρό μαθητή με σκοτεινό παρελθόν. Η κάμερα γαντζωμένη πεισματικά στον αυχένα του Olivier Gourmet, λειτουργεί σαν ηθικό πρίσμα: παρακολουθούμε χωρίς να μας εξηγούν, νιώθουμε χωρίς καθοδήγηση. Το μυστικό αποκαλύπτεται αργά, αλλά αυτό που μετράει είναι η συνειδητοποίηση πως η συγχώρεση δεν είναι ποτέ αυτονόητη και η εκδίκηση είναι πάντα ένα εύκολο, δηλητηριώδες καταφύγιο.
Το Παιδί (2005)
Ο δεύτερος Χρυσόςς Φοίνικα των αδελφών Νταρντέν έρχεται με αυτή την ιστορία ενός νεαρού ζευγαριού που πασχίζει να επιβιώσει στα περιθώρια της κοινωνίας. Όταν ο Μπρυνό πουλά το μωρό του για μερικά χρήματα, η ηθική κατάρρευση δεν είναι στιγμιαία, αλλά χτίζεται σκηνή-σκηνή, βλέμμα-βλέμμα. Η κάμερα παραμένει κλειδωμένη στους πρωταγωνιστές, αναζητώντας όχι την κρίση, αλλά την κατανόηση. Το «Παιδί» μετατρέπεται σε μια τραγική μινιατούρα για την ανωριμότητα, τη μετάνοια και την εύθραυστη ελπίδα.
Η Σιωπή της Λόρνα (2008)
Στην πιο «αστυνομική» ίσως ταινία τους οι Νταρντέν εξερευνούν τη μετανάστευση, τη γραφειοκρατία και το εμπόριο σωμάτων μέσα από την ιστορία της Λόρνα, μιας Αλβανής που βρίσκεται μπλεγμένη σε έναν εφιαλτικό γάμο συμφέροντος. Χωρίς ποτέ να ηθικολογούν, οι δημιουργοί δείχνουν πως μια γυναίκα εγκλωβίζεται ανάμεσα στην ανάγκη για επιβίωση και στην επιθυμία για αγάπη. Η κάμερα αποστασιοποιείται ελαφρώς εδώ, αφήνοντας χώρο για την εσωτερικότητα της ηρωίδας κι η Ariane Labed ενσαρκώνει με πνιγμένο θυμό μια γυναίκα που δεν μπορεί να μιλήσει – αλλά όλα πάνω της φωνάζουν. Βραβείο σεναρίου στις Κάννες και LUX του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Δύο ημέρες, μία νύχτα (2014)
Ίσως η πιο οικεία σε μεγάλο κοινό, αλλά και πιο πολιτικά ηχηρή ταινία των Νταρντέν. Η Σαντρά της Marion Cotillard έχει δύο μέρες και μία νύχτα για να πείσει τους συναδέλφους της να παραιτηθούν από το μπόνους τους, ώστε να κρατήσει εκείνη τη δουλειά της. Ο χρόνος μετράει αντίστροφα και κάθε συνάντηση είναι ένα μικρό ηθικό δίλημμα. Είναι μια απλή ιστορία, αλλά στον πυρήνα της αναβλύζει μια ριζοσπαστική υπενθύμιση: ότι ο καπιταλισμός όχι μόνο μας αποξενώνει, αλλά και μας αναγκάζει να γινόμαστε δήμιοι των άλλων. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει ακόμα χώρος για αλληλεγγύη.
Οι αδελφοί Νταρντέν είναι ταγμένοι στον κινηματογράφο του κοινωνικού ρεαλισμού απεικονίζοντας σκληρές εικόνες ενός κόσμου που βουλιάζει. Δεν επιδιώκουν να μας εντυπωσιάσουν με φόρμα, μουσική ή δραματουργικές κορυφώσεις. Αντίθετα μας καλούν να κοιτάξουμε στα μάτια την πραγματικότητα ακριβώς όπως είναι: αδέξια, αβέβαιη, αλλά γεμάτη από καθημερινές ηρωίδες και ήρωες που δεν ζητούν πολλά, παρά μόνο μια ευκαιρία να ακουστούν. Κι αυτό σε έναν κόσμο που βομβαρδίζεται καθημερινά από τόση πληροφορία που κάνει τη μνήμη να εξασθενεί, είναι ίσως η πιο επαναστατική πράξη.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
