Ο κινηματογραφικός κόσμος του φιλμ νουάρ αποτελεί μια από τις πιο εμβληματικές και επιδραστικές εποχές της έβδομης τέχνης, αφήνοντας ανεξίτηλο το σημάδι του στις ταινίες θρίλερ και εγκλήματος που παρακολουθούμε σήμερα. Από την ατμοσφαιρική δυσφορία του Se7en μέχρι τον εφιαλτικό κόσμο του Mulholland Drive και τις σκοτεινές αλληγορίες του Blade Runner, η επιρροή του νουάρ παραμένει αναλλοίωτη στον σύγχρονο κινηματογράφο. Οι ταινίες αυτές, συχνά γυρισμένες σε ασπρόμαυρο φιλμ, απεικονίζουν έναν κοινωνικά διεφθαρμένο κόσμο και εξερευνούν ηθικά διλήμματα μέσα από χαρακτήρες που βρίσκονται στο επίκεντρο κοινωνικών αναταραχών.
Αυτό το αφιέρωμα αποτίει φόρο τιμής στις πιο σπουδαίες και σημαντικές ταινίες αυτού του είδους. Από τους σκληροτράχηλους ντετέκτιβ μέχρι τις φλογερές femme fatales και τις αποτυπώσεις της βίας, την επιθετικότητας και την κοινωνικής απομόνωσης, κάθε ταινία που περιλαμβάνεται εδώ αποτελεί μια μαρτυρία για την διαχρονικότητα και την επίδραση του Νουάρ κινηματογράφου. Είτε είστε παθιασμένοι γνώστες του είδους είτε νέοι θεατές που επιθυμούν να εισαχθούν στον κλασικό κινηματογράφο, αυτή η συλλογή υπόσχεται ένα καθηλωτικό ταξίδι μέσα από τους σκοτεινούς δρόμους και τις διαστρεβλωμένες αφηγήσεις που χαρακτηρίζουν το είδος.
Το Φιλμ Νουάρ, που στα ελληνικά σημαίνει «Μαύρη Ταινία», αναδύθηκε από τη συγχώνευση των αμερικανικών δραματικών ταινιών εγκλήματος και του γαλλικού ποιητικού ρεαλισμού, καθώς και του γερμανικού εξπρεσιονιστικού κινηματογράφου. Τα χαρακτηριστικά του παραδείγματα που γυρίστηκαν τη δεκαετία του 1940 έως το 1950, εισήγαγαν τους θεατές σε έναν νέο τρόπο αφήγησης, ασυνήθιστο και σκοτεινό, τόσο στην επλοκή όσο και στο οπτικό στυλ. Το όνομα αυτό έγινε ευρέως γνωστό μετά την ανάλυση του Νίνο Φρανκ το 1946 για τις αμερικανικές ταινίες που κυκλοφόρησαν στη Γαλλία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ταινίες όπως “Ο Τρίτος Άνθρωπος“, “Φίλησέ με Θανάσιμα” ή το “Άγγιγμα του Κακού“, υπήρξαν ορόσημα για τον ορισμό του είδους.
Η συζήτηση για το αν το Φιλμ Νουάρ αποτελεί ξεχωριστό είδος ή απλώς στυλιστική προσέγγιση συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας. Ωστόσο, τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του αφορούν την τεχνική χαμηλού φωτισμού που χαρακτηρίζει αυτές τις ταινίες, αλλά και τους σκοτεινούς χαρακτήρες και τη γενική αίσθηση απειλής, πεσιμισμού και μοιρολατρίας που διαπερνά το είδος. Οι πιο συνηθισμένες πτυχές που συναντά κανείς στα φιλμ νουάρ είναι ο αντιήρωας ντετέκτιβ, η μοιραία γυναίκα, η απογοήτευση από τη ζωή, ο προκλητικός διάλογος και η έντονη κινηματογράφηση, υποδεικνύουν ένα συγκεκριμένο, αν και ευέλικτο, πλαίσιο που επηρεάζει τόσο τις αφηγηματικές όσο και τις οπτικές πτυχές αυτών των ταινιών. Η εξέλιξη αυτή επιτρέπει στην παράδοση του Νουάρ να συνεχίσει να επηρεάζει τον σύγχρονο κινηματογράφο, σχηματίζοντας μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν καθώς συνεχίζουμε να εξερευνούμε τις σκοτεινότερες όψεις της ανθρωπότητας.
Σήμερα, υπάρχουν εκατοντάδες φιλμ νουάρ και νεο-νουάρ, μερικά από τα οποία είναι πλέον έγχρωμα. Ωστόσο, οι κλασικές ασπρόμαυρες ταινίες παραμένουν μοναδικές στου είδος τους. Παρακάτω συγκεντρώσαμε και σας παρουσιάζουμε 10 από τα πιο θρυλικά νουάρ που σίγουρα θα κρατήσουν σας κόψουν την ανάσα, χάρη στην ανατρεπτική πλοκή τους και τις εμβληματικές ερμηνείες των ηθοποιών.
1. Φίλησέ με Θανάσιμα (Κiss Me Deadly, 1955)
Μια τρομοκρατημένη γυναίκα που τρέχει σε μια σκοτεινή άσφαλτο μέσα στα μεσάνυχτα, κάνει ωτοστόπ στο κάμπριο του ιδιωτικού ντετέκτιβ Μάικ Χάμερ. Αυτός θα προσπαθήσει να καλύψει τη νεαρή φυγάδα από τους διώκτες της. Όταν ο Μάικ θα αναλάβει να συναρμολογήσει τα κομμάτια αυτού του παζλ, θα βρεθεί αντιμέτωπος με παρακυβερνητικά κυκλώματα και συμμορίες του υποκόσμου που δε θα διστάσουν να κάνουν οτιδήποτε για να ολοκληρώσουν το σχέδιό τους.
Ένα φιλμ αδιανόητο για την εποχή του και από τα κορυφαία του είδους, το οποίο έχει επηρεάσει από τον Γκοντάρ και το Γαλλικό Νέο Κύμα, μέχρι ταινίες όπως το “Repo Man” και το “Pulp Fiction”.
2. Οι Δολοφόνοι (Phantom Lady, 1946)
Με το “Phantom Lady” το 1944, ο Γερμανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Σιόντμακ είχε ήδη δημιουργήσει ένα νουάρ αριστούργημα. Ωστόσο, το 1946, με το “Οι Δολοφόνοι”, ανέβασε τον πήχη του είδους σε νέα ύψη. Η ταινία έχει χαρακτηριστεί ως ο “Πολίτης Κέιν” του νουάρ, και παρόλο που δεν έχει πολλές ομοιότητες με το αριστούργημα του Όρσον Γουέλς, η επιρροή της παραμένει αδιαμφισβήτητη. Ο Σιόντμακ καταργεί παραδοσιακές κινηματογραφικές συμβάσεις με τη χρήση σχεδόν αποκλειστικά φλασμπάκ και με τον πρωταγωνιστή Μπαρτ Λάνκαστερ να «πεθαίνει» από την αρχή της ταινίας.
Η ανατροπή των αναμενόμενων ρόλων και η παρουσία του ασφαλιστή, αντί για έναν ντετέκτιβ, προσθέτει μια νέα διάσταση στην πλοκή. Το φιλμ αναδεικνύει μια εικόνα της μεταπολεμικής Αμερικής, συνδυάζοντας κοινωνικό σχολιασμό με την αισθητική του νουάρ.
3. Ο Τρίτος Άνθρωπος (The Third Man, 1949)
Ο Χόλι Μάρτινς, αποτυχημένος Αμερικανός συγγραφέας, ταξιδεύει στη μεταπολεμική Βιέννη για να συναντήσει τον φίλο του Χάρι Λάιμ, που του έχει υποσχεθεί στέγη και δουλειά. Στη θέση του φίλου του, ωστόσο, βρίσκει μόνο ένα δυστύχημα που φαίνεται να κρύβει κάτι πιο σκοτεινό. Ο Μάρτιν, που γνωρίζει τη συντρόφου του Λάιμ, αρχίζει να υποπτεύεται ότι ο θάνατος του φίλου του δεν ήταν τυχαίος.
“Ο Τρίτος Ανθρωπος” είναι ένα κλασικό θρίλερ του 1949 που συνδυάζει μυστηριώδη πλοκή με υπαρξιακό δράμα. Στη διαλυμένη από τον πόλεμο Βιέννη, οι άνθρωποι αγωνίζονται για επιβίωση μέσα από προδοσία και καχυποψία, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις εκμεταλλεύονται την κατάσταση. Η ταινία, βασισμένη σε έργο του Γκρέιαμ Γκριν, είναι εξαιρετική για τη φωτογραφία της, που δημιουργεί ένα σκοτεινό και μυστηριώδες περιβάλλον, και τη μουσική του Αντον Κάρας, που υπογραμμίζει το παράλογο των πράξεων των ηρώων.
Η σκηνοθεσία του Κάρολ Ριντ δίνει στην ταινία μια μοναδική γοητεία, ενώ η ταινία αποδεικνύεται επίκαιρη και επίσημη, παρά τα χρόνια της. Κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και το Όσκαρ Καλύτερης Φωτογραφίας, και παραμένει ένα εξαιρετικό παράδειγμα του φιλμ νουάρ και του εξπρεσιονισμού.
4. Το Άγγιγμα του Κακού (Touch of Evil, 1958)
Στους σκοτεινούς δρόμους ενός παράνομου μεξικανικού σύνορου, ο επιθεωρητής Χανκ Κουίνλαν και ο Χάρλτον Χέστον εμπλέκονται σε μια επικίνδυνη υπόθεση. Η ιστορία ξεκινά με μια έκρηξη βόμβας που σκορπά χάος και προκαλεί ένταση στις σχέσεις μεταξύ των αστυνομικών και των πολιτών. Ο Κουίνλαν, γνωστός για την αμφιλεγόμενη ηθική του, είναι αποφασισμένος να λύσει την υπόθεση και να πιάσει τους ενόχους, αλλά οι μέθοδοι του φαίνονται ύποπτες. Η σύγκρουση εντείνεται καθώς ο Χέστον, ένας Αμερικανός αστυνομικός που εργάζεται στην περιοχή, αρχίζει να αμφισβητεί την ακεραιότητα του Κουίνλαν. Οι υποψίες για διαφθορά και αδικίες επιβεβαιώνονται, ενώ η έρευνα αποκτά ολοένα και πιο επικίνδυνες διαστάσεις. Μεταξύ καταιγιστικών ανατροπών και απρόβλεπτων εξελίξεων, η ταινία αποτυπώνει τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και την αδίστακτη εξουσία.
Όταν κυκλοφόρησε το “Άγγιγμα του Κακού”, η αρχική ανταπόκριση του κοινού δεν ήταν τόσο θετική. Ο Τσάρλτον Χέστον και η σκηνοθεσία του Όρσον Γουέλς προκαλούσαν αμφιβολίες, τόσο στους κριτικούς όσο και στον ίδιο τον Χέστον, για την εμπορική επιτυχία της ταινίας. Ο συνδυασμός της περίπλοκης πλοκής και του στυλ, που φαινόταν να υπερτερεί της ουσίας, δημιούργησε αμφιβολίες. Ωστόσο, το μοναδικό αυτό στυλ κέρδισε τελικά αναγνώριση, και οι κριτικοί αναγνώρισαν την αξία του φιλμ. Το 1993, η ταινία προστέθηκε στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και το 1998 στη Λίστα Μεγάλων Ταινιών του Ρότζερ Έμπερτ. Μέσα από βομβαρδισμούς, και τις φυλετικές εντάσεις στα μεξικανικά σύνορα και τους κουτσούς αστυνομικούς, το “Touch of Evil” αποδεικνύει την αξία του ως σημαντικό κομμάτι της κινηματογραφικής ιστορίας.
5. Η Λεωφόρος της Δύσης (Sunset Boulevard, 1950)
Η “Λεωφόρος της Δύσης” ακολουθεί τη ζωή μιας πρώην κινηματογραφικής ντίβας, η οποία ζει απομονωμένη σε μια βίλα, προσπαθώντας να διατηρήσει τη λάμψη της και την ομορφιά της, ενώ παράλληλα περιμένει τη μεγάλη της επιστροφή στο Χόλιγουντ. Η εμμονή της με το πέρασμα του χρόνου και την επιστροφή της στην κινηματογραφική σκηνή εξελίσσεται σε νεύρωση και τελικά σε παράνοια. Στην ιστορία μπαίνει ένας νέος άνεργος σεναριογράφος που αρχικά βρίσκει προστασία κοντά της, αλλά καταλήγει να βυθίζεται και εκείνος στα όνειρα του Χόλιγουντ.
Η ταινία ξεκινά με το πτώμα του ήρωα να επιπλέει σε μια πισίνα και καταλήγει με την ηρωίδα να προετοιμάζεται για την «τελευταία της εμφάνιση», προσφέροντας ένα συγκλονιστικό φινάλε που αποκαλύπτει τις πιο σκοτεινές αλήθειες της βιομηχανίας του σινεμά. Η “Λεωφόρος της Δύσης” συνδυάζει γκροτέσκο και συγκίνηση, δράμα και σατιρική κριτική, ενώ η αφήγηση του Μπίλι Γουάιλντερ και η ερμηνεία της Γκλόρια Σουάνσον αναδεικνύουν την ταινία ως ένα κινηματογραφικό αριστούργημα. Παραμένει τολμηρή ακόμη και σήμερα για την ανατρεπτική απεικόνιση του Χόλιγουντ και την αλήθεια που αποκαλύπτει.
6. Το Γεράκι της Μάλτας (Τhe Maltese Falcon, 1941)
“Το Γεράκι της Μάλτας” είναι το αριστούργημα του φιλμ νουάρ, βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο του Dashiell Hammett. Στο σκοτεινό και καπνισμένο γραφείο του ιδιωτικού ντετέκτιβ Σαμ Σπέιντ, ένας άντρας έρχεται με μια ενδιαφέρουσα υπόθεση: ένα ανεκτίμητο άγαλμα γερακιού, διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους, έχει κλαπεί. Ο Σπέιντ, γοητευμένος και ανήσυχος, αναλαμβάνει την υπόθεση, μπαίνοντας σε έναν κόσμο γεμάτο εξαπάτηση, προδοσία και βία. Ο δρόμος του τον οδηγεί σε μια σειρά ανατροπών, με ύποπτους χαρακτήρες που κυνηγούν το γεράκι για δικούς τους λόγους. Καθώς οι δολοπλοκίες αποκαλύπτονται, ο Σπέιντ πρέπει να αντιμετωπίσει την προδοσία και να ξεμπλέξει τον ιστό της αράχνης που έχει υφανθεί γύρω από το μυστηριώδες άγαλμα.
Η ταινία, γυρισμένη με σχολαστικότητα που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα, ήρθε σε σύγκρουση με τον αυστηρό κώδικα κινηματογραφικής δημιουργίας Hays, που καθόριζε την εποχή. Ο σκηνοθέτης υπερασπίστηκε την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του με την άφθονη κατανάλωση αλκοόλ, και το “Το Γεράκι της Μάλτας” παραμένει μια από τις πιο εμβληματικές ταινίες του είδους.
7. Λάουρα (Laura, 1944)
Στην ταινία “Λάουρα”, ο ντετέκτιβ Μαρκ ΜακΦέρσον ερευνά το θάνατο της Λόρα Χαντ, μιας πανέμορφης γυναίκας που βρέθηκε νεκρή στο διαμέρισμά της. Ανακρίνει τους πιθανούς υπόπτους: τον κοσμικογράφο Γουόλντο Λάιντεκερ, τον αρραβωνιαστικό της Σέλμπι Κάρπεντερ, τη θεία της Αν Τρέντγουελ και την οικονόμο της Μπέσι Κλέαρι. Καθώς συλλέγει μαρτυρίες, ο ΜακΦέρσον αναπτύσσει μια νοητική εικόνα της Λάουρα που τον γοητεύει και τον προδιαθέτει να αναθεωρήσει τα δεδομένα της υπόθεσης.
Η «Λάουρα» προέρχεται από θεατρικό έργο που δεν ανέβηκε ποτέ στο Μπρόντγουεϊ και μετατράπηκε σε μυθιστόρημα πριν αγοραστεί από τη 20th Century Fox. Αρχικά, η σκηνοθεσία της ταινίας ανατέθηκε σε άλλον σκηνοθέτη, αλλά τελικά ανατέθηκε στον Οτο Πρέμινγκερ, ο οποίος με τη δική του δημιουργική προσέγγιση μετέτρεψε την ταινία από ένα απλό b-movie σε μια αριστουργηματική παραγωγή. Η “Λάουρα” έγινε εμπορικά επιτυχημένη, ανέδειξε τις καριέρες των ηθοποιών Τζιν Τίρνεϊ και Ντάνα Αντριούς, και τιμήθηκε με Οσκαρ για τη φωτογραφία.
Η ταινία συνδυάζει στοιχεία φετιχισμού, ηδονοβλεψίας και υποβόσκουσας σεξουαλικότητας, δημιουργώντας ένα περίπλοκο μυστήριο γύρω από τον θάνατο της Λόρα. Ο Πρέμινγκερ, με την εξαιρετική του σκηνοθεσία, προσφέρει μια ενήλικη, εντυπωσιακή κινηματογραφική εμπειρία που παραμένει επίκαιρη και ανατρεπτική ακόμη και σήμερα.
8. Το Χρήμα της Οργής (The Killing, 1956)
Το 1956, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ήδη αναγνωρίσιμος σκηνοθέτης, συνεργάστηκε με τον παραγωγό Τζέιμς Μπ. Χάρις για να δημιουργήσουν την Harris-Kubrick Pictures Corporation. Αγοράζοντας τα δικαιώματα του μυθιστορήματος “Clean Break” του Λάιονελ Γουάιτ, ανέθεσαν στον Τζιμ Τόμσον να γράψει το σενάριο και επέλεξαν τον Στέρλινγκ Χέιντεν για πρωταγωνιστή. Το αποτέλεσμα ήταν το “The Killing”, η πρώτη σημαντική ταινία του Κιούμπρικ.
Το “The Killing” είναι ένα νουάρ που, αν και ακολουθεί τους κανόνες του είδους, προσφέρει καινοτόμες τεχνικές και αφηγηματικές προσεγγίσεις. Η ταινία εξιστορεί μια αποτυχημένη ληστεία σε ιππόδρομο, εξετάζοντας τα κίνητρα των χαρακτήρων, που επιθυμούν μια καλύτερη ζωή. Μέσω ενός ραδιοφωνικού voice-over και μια διαρκή ανατροπή, ο Κιούμπρικ πειραματίζεται με το ύφος και την δομή, προσφέροντας ένα μελαγχολικό πορτρέτο της ανθρώπινης αποτυχίας. Η επιρροή του “The Killing” είναι εμφανής και στο “Reservoir Dogs” του Κουέντιν Ταραντίνο, αναδεικνύοντας την κλασική του αξία και την καινοτόμο προσέγγιση του Κιούμπρικ.
9. Η Νύχτα και η Πόλη (Night and the City, 1950)
Πριν τα “Bad Lieutenant” και “Uncut Gems”, ο Ζιλ Ντασέν παρουσίασε το δικό του νουάρ της αυτοκαταστροφής με το “Η Νύχτα και η Πόλη”. Η ταινία, βασισμένη στο βιβλίο του Γκέραλντ Κερς, απομακρύνεται από τις παραδοσιακές τοποθεσίες του είδους, τοποθετώντας την πλοκή στο Λονδίνο λόγω των πολιτικών περιορισμών που αντιμετώπισε ο σκηνοθέτης στις ΗΠΑ. Το φιλμ ακολουθεί έναν μικροαπατεώνα, που προσπαθεί να καταστρέψει το μονοπώλιο αγώνων πάλης, ενώ η ταινία εξερευνά τη δική του αυτοκαταστροφική πορεία.
Η ταινία συνδυάζει εξπρεσιονισμό και φιλμ νουάρ, προσφέροντας ένα ευτυχές κράμα χαρακτηριστικών όπως ανελέητο κυνηγητό, εγκληματικές σπείρες, νύχτα και εσωτερική καταχνιά. Ο ήρωας, Χάρι Φέιμπιαν, είναι ένας σκληρός και βίαιος χαρακτήρας, ενώ οι υπόλοιποι χαρακτήρες περιλαμβάνουν μια αθώα γυναίκα και μια femme fatale. Εντύπωση προκαλεί η παρουσία ενός Έλληνα παλαιστή, του Γρηγόριου, που ενσαρκώνει τις αξίες της ηθικής και της αξιοπρέπειας σε έναν κόσμο γεμάτο προδοσία και διαφθορά.
Η ταινία εντυπωσιάζει με την εναλλαγή εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, την ανάπτυξη των χαρακτήρων και την τελική απονομή δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα αναδεικνύει την ελληνική κουλτούρα και την ευαισθησία του Ντασέν.
10. Διπλή Ταυτότητα (Double Indemnity, 1944)
Το 1938, ο έμπειρος ασφαλιστής Γουόλτερ Νεφ αναπτύσσει μια ερωτική σχέση με την Φίλις Ντίτριχσον, σύζυγο ενός πελάτη του. Η Φίλις του προτείνει να την βοηθήσει να σκοτώσει τον σύζυγό της ώστε να φανεί ότι ο θάνατος προήλθε από ατύχημα, επιδιώκοντας να πάρει την αποζημίωση από την ασφάλεια ζωής του. Ο Γουόλτερ σχεδιάζει να το κάνει με βάση μια δικλείδα του συμβολαίου για διπλή αποζημίωση. Όταν ο κύριος Ντίτριχσον βρίσκει το θάνατο στις ράγες ενός τρένου, η αστυνομία αποδέχεται το ατύχημα, αλλά ο φίλος και συνεργάτης του Γουόλτερ, Μπάρτον Κις, υποψιάζεται την Φίλις και ανακαλύπτει την αλήθεια.
Το “Double Indemnity”, σκηνοθετημένο από τον Μπίλι Γουάιλντερ, είναι ένα από τα πρώτα και πιο εμβληματικά νουάρ. Με βάση το ομότιτλο μυθιστόρημα του Τζέιμς Κέιν και σενάριο του Ρέιμοντ Τσάντλερ, η ταινία συνδυάζει ρεαλισμό με γερμανικό εξπρεσιονισμό και έχει κερδίσει αναγνώριση για τη σοφιστικέ προσέγγισή της στην απάτη και την ηθική αποτυχία. Ο Γουάιλντερ παρουσιάζει μια δυναμική ιστορία γεμάτη μελαγχολία, δείχνοντας πώς η επιθυμία, η απάτη και η ενοχή οδηγούν σε τραγικές εξελίξεις. Οι ερμηνείες του Φρεντ ΜακΜάρεϊ και της Μπάρμπαρα Στάνγουικ αναδεικνύουν την ένταση και την υποκρισία της εποχής, καθιστώντας τη “Διπλή Ταυτότητα” ένα διαχρονικό αριστούργημα του είδους.
➠ Διαβάστε επίσης: K-Crime: 9 νέο-νουάρ ταινίες του σύγχρονου κορεατικού σινεμά στον Θερινό Κινηματογράφο Λαΐς
Ο κινηματογραφικός κόσμος του φιλμ νουάρ αποτελεί μια από τις πιο εμβληματικές και επιδραστικές εποχές της έβδομης τέχνης, αφήνοντας ανεξίτηλο το σημάδι του στις ταινίες θρίλερ και εγκλήματος που παρακολουθούμε σήμερα. Από την ατμοσφαιρική δυσφορία του Se7en μέχρι τον εφιαλτικό κόσμο του Mulholland Drive και τις σκοτεινές αλληγορίες του Blade Runner, η επιρροή του νουάρ παραμένει αναλλοίωτη στον σύγχρονο κινηματογράφο. Οι ταινίες αυτές, συχνά γυρισμένες σε ασπρόμαυρο φιλμ, απεικονίζουν έναν κοινωνικά διεφθαρμένο κόσμο και εξερευνούν ηθικά διλήμματα μέσα από χαρακτήρες που βρίσκονται στο επίκεντρο κοινωνικών αναταραχών.
Αυτό το αφιέρωμα αποτίει φόρο τιμής στις πιο σπουδαίες και σημαντικές ταινίες αυτού του είδους. Από τους σκληροτράχηλους ντετέκτιβ μέχρι τις φλογερές femme fatales και τις αποτυπώσεις της βίας, την επιθετικότητας και την κοινωνικής απομόνωσης, κάθε ταινία που περιλαμβάνεται εδώ αποτελεί μια μαρτυρία για την διαχρονικότητα και την επίδραση του Νουάρ κινηματογράφου. Είτε είστε παθιασμένοι γνώστες του είδους είτε νέοι θεατές που επιθυμούν να εισαχθούν στον κλασικό κινηματογράφο, αυτή η συλλογή υπόσχεται ένα καθηλωτικό ταξίδι μέσα από τους σκοτεινούς δρόμους και τις διαστρεβλωμένες αφηγήσεις που χαρακτηρίζουν το είδος.
Το Φιλμ Νουάρ, που στα ελληνικά σημαίνει «Μαύρη Ταινία», αναδύθηκε από τη συγχώνευση των αμερικανικών δραματικών ταινιών εγκλήματος και του γαλλικού ποιητικού ρεαλισμού, καθώς και του γερμανικού εξπρεσιονιστικού κινηματογράφου. Τα χαρακτηριστικά του παραδείγματα που γυρίστηκαν τη δεκαετία του 1940 έως το 1950, εισήγαγαν τους θεατές σε έναν νέο τρόπο αφήγησης, ασυνήθιστο και σκοτεινό, τόσο στην επλοκή όσο και στο οπτικό στυλ. Το όνομα αυτό έγινε ευρέως γνωστό μετά την ανάλυση του Νίνο Φρανκ το 1946 για τις αμερικανικές ταινίες που κυκλοφόρησαν στη Γαλλία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ταινίες όπως “Ο Τρίτος Άνθρωπος“, “Φίλησέ με Θανάσιμα” ή το “Άγγιγμα του Κακού“, υπήρξαν ορόσημα για τον ορισμό του είδους.
Η συζήτηση για το αν το Φιλμ Νουάρ αποτελεί ξεχωριστό είδος ή απλώς στυλιστική προσέγγιση συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας. Ωστόσο, τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του αφορούν την τεχνική χαμηλού φωτισμού που χαρακτηρίζει αυτές τις ταινίες, αλλά και τους σκοτεινούς χαρακτήρες και τη γενική αίσθηση απειλής, πεσιμισμού και μοιρολατρίας που διαπερνά το είδος. Οι πιο συνηθισμένες πτυχές που συναντά κανείς στα φιλμ νουάρ είναι ο αντιήρωας ντετέκτιβ, η μοιραία γυναίκα, η απογοήτευση από τη ζωή, ο προκλητικός διάλογος και η έντονη κινηματογράφηση, υποδεικνύουν ένα συγκεκριμένο, αν και ευέλικτο, πλαίσιο που επηρεάζει τόσο τις αφηγηματικές όσο και τις οπτικές πτυχές αυτών των ταινιών. Η εξέλιξη αυτή επιτρέπει στην παράδοση του Νουάρ να συνεχίσει να επηρεάζει τον σύγχρονο κινηματογράφο, σχηματίζοντας μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν καθώς συνεχίζουμε να εξερευνούμε τις σκοτεινότερες όψεις της ανθρωπότητας.
Σήμερα, υπάρχουν εκατοντάδες φιλμ νουάρ και νεο-νουάρ, μερικά από τα οποία είναι πλέον έγχρωμα. Ωστόσο, οι κλασικές ασπρόμαυρες ταινίες παραμένουν μοναδικές στου είδος τους. Παρακάτω συγκεντρώσαμε και σας παρουσιάζουμε 10 από τα πιο θρυλικά νουάρ που σίγουρα θα κρατήσουν σας κόψουν την ανάσα, χάρη στην ανατρεπτική πλοκή τους και τις εμβληματικές ερμηνείες των ηθοποιών.
1. Φίλησέ με Θανάσιμα (Κiss Me Deadly, 1955)
Μια τρομοκρατημένη γυναίκα που τρέχει σε μια σκοτεινή άσφαλτο μέσα στα μεσάνυχτα, κάνει ωτοστόπ στο κάμπριο του ιδιωτικού ντετέκτιβ Μάικ Χάμερ. Αυτός θα προσπαθήσει να καλύψει τη νεαρή φυγάδα από τους διώκτες της. Όταν ο Μάικ θα αναλάβει να συναρμολογήσει τα κομμάτια αυτού του παζλ, θα βρεθεί αντιμέτωπος με παρακυβερνητικά κυκλώματα και συμμορίες του υποκόσμου που δε θα διστάσουν να κάνουν οτιδήποτε για να ολοκληρώσουν το σχέδιό τους.
Ένα φιλμ αδιανόητο για την εποχή του και από τα κορυφαία του είδους, το οποίο έχει επηρεάσει από τον Γκοντάρ και το Γαλλικό Νέο Κύμα, μέχρι ταινίες όπως το “Repo Man” και το “Pulp Fiction”.
2. Οι Δολοφόνοι (Phantom Lady, 1946)
Με το “Phantom Lady” το 1944, ο Γερμανός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Σιόντμακ είχε ήδη δημιουργήσει ένα νουάρ αριστούργημα. Ωστόσο, το 1946, με το “Οι Δολοφόνοι”, ανέβασε τον πήχη του είδους σε νέα ύψη. Η ταινία έχει χαρακτηριστεί ως ο “Πολίτης Κέιν” του νουάρ, και παρόλο που δεν έχει πολλές ομοιότητες με το αριστούργημα του Όρσον Γουέλς, η επιρροή της παραμένει αδιαμφισβήτητη. Ο Σιόντμακ καταργεί παραδοσιακές κινηματογραφικές συμβάσεις με τη χρήση σχεδόν αποκλειστικά φλασμπάκ και με τον πρωταγωνιστή Μπαρτ Λάνκαστερ να «πεθαίνει» από την αρχή της ταινίας.
Η ανατροπή των αναμενόμενων ρόλων και η παρουσία του ασφαλιστή, αντί για έναν ντετέκτιβ, προσθέτει μια νέα διάσταση στην πλοκή. Το φιλμ αναδεικνύει μια εικόνα της μεταπολεμικής Αμερικής, συνδυάζοντας κοινωνικό σχολιασμό με την αισθητική του νουάρ.
3. Ο Τρίτος Άνθρωπος (The Third Man, 1949)
Ο Χόλι Μάρτινς, αποτυχημένος Αμερικανός συγγραφέας, ταξιδεύει στη μεταπολεμική Βιέννη για να συναντήσει τον φίλο του Χάρι Λάιμ, που του έχει υποσχεθεί στέγη και δουλειά. Στη θέση του φίλου του, ωστόσο, βρίσκει μόνο ένα δυστύχημα που φαίνεται να κρύβει κάτι πιο σκοτεινό. Ο Μάρτιν, που γνωρίζει τη συντρόφου του Λάιμ, αρχίζει να υποπτεύεται ότι ο θάνατος του φίλου του δεν ήταν τυχαίος.
“Ο Τρίτος Ανθρωπος” είναι ένα κλασικό θρίλερ του 1949 που συνδυάζει μυστηριώδη πλοκή με υπαρξιακό δράμα. Στη διαλυμένη από τον πόλεμο Βιέννη, οι άνθρωποι αγωνίζονται για επιβίωση μέσα από προδοσία και καχυποψία, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις εκμεταλλεύονται την κατάσταση. Η ταινία, βασισμένη σε έργο του Γκρέιαμ Γκριν, είναι εξαιρετική για τη φωτογραφία της, που δημιουργεί ένα σκοτεινό και μυστηριώδες περιβάλλον, και τη μουσική του Αντον Κάρας, που υπογραμμίζει το παράλογο των πράξεων των ηρώων.
Η σκηνοθεσία του Κάρολ Ριντ δίνει στην ταινία μια μοναδική γοητεία, ενώ η ταινία αποδεικνύεται επίκαιρη και επίσημη, παρά τα χρόνια της. Κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες και το Όσκαρ Καλύτερης Φωτογραφίας, και παραμένει ένα εξαιρετικό παράδειγμα του φιλμ νουάρ και του εξπρεσιονισμού.
4. Το Άγγιγμα του Κακού (Touch of Evil, 1958)
Στους σκοτεινούς δρόμους ενός παράνομου μεξικανικού σύνορου, ο επιθεωρητής Χανκ Κουίνλαν και ο Χάρλτον Χέστον εμπλέκονται σε μια επικίνδυνη υπόθεση. Η ιστορία ξεκινά με μια έκρηξη βόμβας που σκορπά χάος και προκαλεί ένταση στις σχέσεις μεταξύ των αστυνομικών και των πολιτών. Ο Κουίνλαν, γνωστός για την αμφιλεγόμενη ηθική του, είναι αποφασισμένος να λύσει την υπόθεση και να πιάσει τους ενόχους, αλλά οι μέθοδοι του φαίνονται ύποπτες. Η σύγκρουση εντείνεται καθώς ο Χέστον, ένας Αμερικανός αστυνομικός που εργάζεται στην περιοχή, αρχίζει να αμφισβητεί την ακεραιότητα του Κουίνλαν. Οι υποψίες για διαφθορά και αδικίες επιβεβαιώνονται, ενώ η έρευνα αποκτά ολοένα και πιο επικίνδυνες διαστάσεις. Μεταξύ καταιγιστικών ανατροπών και απρόβλεπτων εξελίξεων, η ταινία αποτυπώνει τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης και την αδίστακτη εξουσία.
Όταν κυκλοφόρησε το “Άγγιγμα του Κακού”, η αρχική ανταπόκριση του κοινού δεν ήταν τόσο θετική. Ο Τσάρλτον Χέστον και η σκηνοθεσία του Όρσον Γουέλς προκαλούσαν αμφιβολίες, τόσο στους κριτικούς όσο και στον ίδιο τον Χέστον, για την εμπορική επιτυχία της ταινίας. Ο συνδυασμός της περίπλοκης πλοκής και του στυλ, που φαινόταν να υπερτερεί της ουσίας, δημιούργησε αμφιβολίες. Ωστόσο, το μοναδικό αυτό στυλ κέρδισε τελικά αναγνώριση, και οι κριτικοί αναγνώρισαν την αξία του φιλμ. Το 1993, η ταινία προστέθηκε στη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου και το 1998 στη Λίστα Μεγάλων Ταινιών του Ρότζερ Έμπερτ. Μέσα από βομβαρδισμούς, και τις φυλετικές εντάσεις στα μεξικανικά σύνορα και τους κουτσούς αστυνομικούς, το “Touch of Evil” αποδεικνύει την αξία του ως σημαντικό κομμάτι της κινηματογραφικής ιστορίας.
5. Η Λεωφόρος της Δύσης (Sunset Boulevard, 1950)
Η “Λεωφόρος της Δύσης” ακολουθεί τη ζωή μιας πρώην κινηματογραφικής ντίβας, η οποία ζει απομονωμένη σε μια βίλα, προσπαθώντας να διατηρήσει τη λάμψη της και την ομορφιά της, ενώ παράλληλα περιμένει τη μεγάλη της επιστροφή στο Χόλιγουντ. Η εμμονή της με το πέρασμα του χρόνου και την επιστροφή της στην κινηματογραφική σκηνή εξελίσσεται σε νεύρωση και τελικά σε παράνοια. Στην ιστορία μπαίνει ένας νέος άνεργος σεναριογράφος που αρχικά βρίσκει προστασία κοντά της, αλλά καταλήγει να βυθίζεται και εκείνος στα όνειρα του Χόλιγουντ.
Η ταινία ξεκινά με το πτώμα του ήρωα να επιπλέει σε μια πισίνα και καταλήγει με την ηρωίδα να προετοιμάζεται για την «τελευταία της εμφάνιση», προσφέροντας ένα συγκλονιστικό φινάλε που αποκαλύπτει τις πιο σκοτεινές αλήθειες της βιομηχανίας του σινεμά. Η “Λεωφόρος της Δύσης” συνδυάζει γκροτέσκο και συγκίνηση, δράμα και σατιρική κριτική, ενώ η αφήγηση του Μπίλι Γουάιλντερ και η ερμηνεία της Γκλόρια Σουάνσον αναδεικνύουν την ταινία ως ένα κινηματογραφικό αριστούργημα. Παραμένει τολμηρή ακόμη και σήμερα για την ανατρεπτική απεικόνιση του Χόλιγουντ και την αλήθεια που αποκαλύπτει.
6. Το Γεράκι της Μάλτας (Τhe Maltese Falcon, 1941)
“Το Γεράκι της Μάλτας” είναι το αριστούργημα του φιλμ νουάρ, βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο του Dashiell Hammett. Στο σκοτεινό και καπνισμένο γραφείο του ιδιωτικού ντετέκτιβ Σαμ Σπέιντ, ένας άντρας έρχεται με μια ενδιαφέρουσα υπόθεση: ένα ανεκτίμητο άγαλμα γερακιού, διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους, έχει κλαπεί. Ο Σπέιντ, γοητευμένος και ανήσυχος, αναλαμβάνει την υπόθεση, μπαίνοντας σε έναν κόσμο γεμάτο εξαπάτηση, προδοσία και βία. Ο δρόμος του τον οδηγεί σε μια σειρά ανατροπών, με ύποπτους χαρακτήρες που κυνηγούν το γεράκι για δικούς τους λόγους. Καθώς οι δολοπλοκίες αποκαλύπτονται, ο Σπέιντ πρέπει να αντιμετωπίσει την προδοσία και να ξεμπλέξει τον ιστό της αράχνης που έχει υφανθεί γύρω από το μυστηριώδες άγαλμα.
Η ταινία, γυρισμένη με σχολαστικότητα που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα, ήρθε σε σύγκρουση με τον αυστηρό κώδικα κινηματογραφικής δημιουργίας Hays, που καθόριζε την εποχή. Ο σκηνοθέτης υπερασπίστηκε την αυθεντικότητα του χαρακτήρα του με την άφθονη κατανάλωση αλκοόλ, και το “Το Γεράκι της Μάλτας” παραμένει μια από τις πιο εμβληματικές ταινίες του είδους.
7. Λάουρα (Laura, 1944)
Στην ταινία “Λάουρα”, ο ντετέκτιβ Μαρκ ΜακΦέρσον ερευνά το θάνατο της Λόρα Χαντ, μιας πανέμορφης γυναίκας που βρέθηκε νεκρή στο διαμέρισμά της. Ανακρίνει τους πιθανούς υπόπτους: τον κοσμικογράφο Γουόλντο Λάιντεκερ, τον αρραβωνιαστικό της Σέλμπι Κάρπεντερ, τη θεία της Αν Τρέντγουελ και την οικονόμο της Μπέσι Κλέαρι. Καθώς συλλέγει μαρτυρίες, ο ΜακΦέρσον αναπτύσσει μια νοητική εικόνα της Λάουρα που τον γοητεύει και τον προδιαθέτει να αναθεωρήσει τα δεδομένα της υπόθεσης.
Η «Λάουρα» προέρχεται από θεατρικό έργο που δεν ανέβηκε ποτέ στο Μπρόντγουεϊ και μετατράπηκε σε μυθιστόρημα πριν αγοραστεί από τη 20th Century Fox. Αρχικά, η σκηνοθεσία της ταινίας ανατέθηκε σε άλλον σκηνοθέτη, αλλά τελικά ανατέθηκε στον Οτο Πρέμινγκερ, ο οποίος με τη δική του δημιουργική προσέγγιση μετέτρεψε την ταινία από ένα απλό b-movie σε μια αριστουργηματική παραγωγή. Η “Λάουρα” έγινε εμπορικά επιτυχημένη, ανέδειξε τις καριέρες των ηθοποιών Τζιν Τίρνεϊ και Ντάνα Αντριούς, και τιμήθηκε με Οσκαρ για τη φωτογραφία.
Η ταινία συνδυάζει στοιχεία φετιχισμού, ηδονοβλεψίας και υποβόσκουσας σεξουαλικότητας, δημιουργώντας ένα περίπλοκο μυστήριο γύρω από τον θάνατο της Λόρα. Ο Πρέμινγκερ, με την εξαιρετική του σκηνοθεσία, προσφέρει μια ενήλικη, εντυπωσιακή κινηματογραφική εμπειρία που παραμένει επίκαιρη και ανατρεπτική ακόμη και σήμερα.
8. Το Χρήμα της Οργής (The Killing, 1956)
Το 1956, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ήδη αναγνωρίσιμος σκηνοθέτης, συνεργάστηκε με τον παραγωγό Τζέιμς Μπ. Χάρις για να δημιουργήσουν την Harris-Kubrick Pictures Corporation. Αγοράζοντας τα δικαιώματα του μυθιστορήματος “Clean Break” του Λάιονελ Γουάιτ, ανέθεσαν στον Τζιμ Τόμσον να γράψει το σενάριο και επέλεξαν τον Στέρλινγκ Χέιντεν για πρωταγωνιστή. Το αποτέλεσμα ήταν το “The Killing”, η πρώτη σημαντική ταινία του Κιούμπρικ.
Το “The Killing” είναι ένα νουάρ που, αν και ακολουθεί τους κανόνες του είδους, προσφέρει καινοτόμες τεχνικές και αφηγηματικές προσεγγίσεις. Η ταινία εξιστορεί μια αποτυχημένη ληστεία σε ιππόδρομο, εξετάζοντας τα κίνητρα των χαρακτήρων, που επιθυμούν μια καλύτερη ζωή. Μέσω ενός ραδιοφωνικού voice-over και μια διαρκή ανατροπή, ο Κιούμπρικ πειραματίζεται με το ύφος και την δομή, προσφέροντας ένα μελαγχολικό πορτρέτο της ανθρώπινης αποτυχίας. Η επιρροή του “The Killing” είναι εμφανής και στο “Reservoir Dogs” του Κουέντιν Ταραντίνο, αναδεικνύοντας την κλασική του αξία και την καινοτόμο προσέγγιση του Κιούμπρικ.
9. Η Νύχτα και η Πόλη (Night and the City, 1950)
Πριν τα “Bad Lieutenant” και “Uncut Gems”, ο Ζιλ Ντασέν παρουσίασε το δικό του νουάρ της αυτοκαταστροφής με το “Η Νύχτα και η Πόλη”. Η ταινία, βασισμένη στο βιβλίο του Γκέραλντ Κερς, απομακρύνεται από τις παραδοσιακές τοποθεσίες του είδους, τοποθετώντας την πλοκή στο Λονδίνο λόγω των πολιτικών περιορισμών που αντιμετώπισε ο σκηνοθέτης στις ΗΠΑ. Το φιλμ ακολουθεί έναν μικροαπατεώνα, που προσπαθεί να καταστρέψει το μονοπώλιο αγώνων πάλης, ενώ η ταινία εξερευνά τη δική του αυτοκαταστροφική πορεία.
Η ταινία συνδυάζει εξπρεσιονισμό και φιλμ νουάρ, προσφέροντας ένα ευτυχές κράμα χαρακτηριστικών όπως ανελέητο κυνηγητό, εγκληματικές σπείρες, νύχτα και εσωτερική καταχνιά. Ο ήρωας, Χάρι Φέιμπιαν, είναι ένας σκληρός και βίαιος χαρακτήρας, ενώ οι υπόλοιποι χαρακτήρες περιλαμβάνουν μια αθώα γυναίκα και μια femme fatale. Εντύπωση προκαλεί η παρουσία ενός Έλληνα παλαιστή, του Γρηγόριου, που ενσαρκώνει τις αξίες της ηθικής και της αξιοπρέπειας σε έναν κόσμο γεμάτο προδοσία και διαφθορά.
Η ταινία εντυπωσιάζει με την εναλλαγή εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, την ανάπτυξη των χαρακτήρων και την τελική απονομή δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα αναδεικνύει την ελληνική κουλτούρα και την ευαισθησία του Ντασέν.
10. Διπλή Ταυτότητα (Double Indemnity, 1944)
Το 1938, ο έμπειρος ασφαλιστής Γουόλτερ Νεφ αναπτύσσει μια ερωτική σχέση με την Φίλις Ντίτριχσον, σύζυγο ενός πελάτη του. Η Φίλις του προτείνει να την βοηθήσει να σκοτώσει τον σύζυγό της ώστε να φανεί ότι ο θάνατος προήλθε από ατύχημα, επιδιώκοντας να πάρει την αποζημίωση από την ασφάλεια ζωής του. Ο Γουόλτερ σχεδιάζει να το κάνει με βάση μια δικλείδα του συμβολαίου για διπλή αποζημίωση. Όταν ο κύριος Ντίτριχσον βρίσκει το θάνατο στις ράγες ενός τρένου, η αστυνομία αποδέχεται το ατύχημα, αλλά ο φίλος και συνεργάτης του Γουόλτερ, Μπάρτον Κις, υποψιάζεται την Φίλις και ανακαλύπτει την αλήθεια.
Το “Double Indemnity”, σκηνοθετημένο από τον Μπίλι Γουάιλντερ, είναι ένα από τα πρώτα και πιο εμβληματικά νουάρ. Με βάση το ομότιτλο μυθιστόρημα του Τζέιμς Κέιν και σενάριο του Ρέιμοντ Τσάντλερ, η ταινία συνδυάζει ρεαλισμό με γερμανικό εξπρεσιονισμό και έχει κερδίσει αναγνώριση για τη σοφιστικέ προσέγγισή της στην απάτη και την ηθική αποτυχία. Ο Γουάιλντερ παρουσιάζει μια δυναμική ιστορία γεμάτη μελαγχολία, δείχνοντας πώς η επιθυμία, η απάτη και η ενοχή οδηγούν σε τραγικές εξελίξεις. Οι ερμηνείες του Φρεντ ΜακΜάρεϊ και της Μπάρμπαρα Στάνγουικ αναδεικνύουν την ένταση και την υποκρισία της εποχής, καθιστώντας τη “Διπλή Ταυτότητα” ένα διαχρονικό αριστούργημα του είδους.
➠ Διαβάστε επίσης: K-Crime: 9 νέο-νουάρ ταινίες του σύγχρονου κορεατικού σινεμά στον Θερινό Κινηματογράφο Λαΐς
