Τι έκανε ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ για εμας; Ναι για εμάς, για εμένα και για εσένα, πέρα από το να δημιουργήσει μερικά από τα πιο εμβληματικά διαχρονικά έργα της λογοτεχνίας, να εισάγει αμέτρητες λέξεις στην αγγλική γλώσσα και να σφυρηλατήσει τα θεμέλια του παγκόσμιου θεάτρου, της λογοτεχνίας και του πολιτισμού. Εκτός από αυτό.

Όχι, δεν μπορούμε να τον ξεπεράσουμε. Ο Σαίξπηρ είναι μια από τις πιο επιδραστικές προσωπικότητες που έζησαν ποτέ. Παρά το γεγονός ότι τα έργα του γράφτηκαν πριν από 400 και πλέον χρόνια, αποτυπώνουν μερικές από τις πιο οικουμενικές αλήθειες της ανθρώπινης εμπειρίας και το κάνουν σχεδόν εξ ολοκλήρου μέσω των χαρακτήρων τους.

Ο Άμλετ, ο Μάκβεθ, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα είναι άμεσα αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες, και αυτό ισχύει ακόμα και για ανθρώπους που δεν έχουν δει ούτε ένα έργο του Σαίξπηρ στη ζωή τους. Το έργο του είναι τόσο συνυφασμένο με την καθημερινότητα των ανθρώπων, που είναι σχεδόν αδύνατο να μιλήσει κανείς σε έναν φίλο του χωρίς να κάνει μια αναφορά σε κάτι που έγραψε ο Σαίξπηρ με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Από το “Breaking the Ice” μέχρι το “Σταρ Τρεκ“, ο άνθρωπος είναι πανταχού παρόν.

Ο λόγος του Σαίξπηρ έχει τη δύναμη να επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων όσο κανένας άλλος δραματουργός. Ίσως για αυτό το λόγο, τα έργα του παραμένουν επίκαιρα και ερμηνεύονται περισσότερο από τα έργα οποιουδήποτε άλλου θεατρικού συγγραφέα. Η επίδρασή του στην παγκόσμια δραματουργία θεωρείται τεράστια. Ήταν ένας αριστοτέχνης του λόγου. Έγραψε για τον έρωτα, το θάνατο, τη χαρά, τη ζήλια, τη λύπη. Συνομίλησε με τις ψυχές των ανθρώπων. Ανίχνευσε τον άνθρωπο, αποδεικνύοντας ότι η περιπέτεια της ζωής έχει απύθμενο βάθος και μας ταξίδεψε σε ασυνήθιστα μονοπάτια.

Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι 408 χρόνια μετά, η ανθρωπότητα εξακολουθεί να ασχολείται με αυτόν τον τύπο. Η επιρροή του είναι αισθητή σχεδόν σε κάθε πτυχή του πολιτισμού μας. Ο κινηματογράφος και το θέατρο είναι προφανή παραδείγματα, αλλά έχει επίσης εμφανιστεί σε τεράστιο αριθμό μουσικών έργων. Και δεν αναφέρομαι μόνο σε μεγάλες ορχηστρικές παραγωγές όπως το “Ρωμαίος και Ιουλιέτα” του Προκόφιεφ. Πρωτοστατεί επίσης σε αμέτρητα ποπ, ροκ και ραπ τραγούδια που είτε έχουν επηρεαστεί από τον αθάνατο βάρδο.

Άφησε την τελευταία του πνοή στις 23 Απριλίου 1616 σε ηλικία 52 ετών, περίπου ένα μήνα μετά τη σύνταξη με το χέρι της διαθήκης του. Σε αυτή γράφτηκε ότι ήταν απολύτως υγιής και αυτό οδήγησε σε εικασίες ότι ο θάνατος του ήταν ξαφνικός και αναπάντεχος. Στο πρόλογο του βιβλίου του ο Μπεν Τζόνσον είχε γράψει: «O Σαίξπηρ δεν ήταν μιας εποχής, αλλά όλων των εποχών!». Είχε τη μαγική ικανότητα να εκμηδενίζει τις αποστάσεις και τα παγκόσμια σύνορα. Κάπως έτσι το έργο του διαπότισε και την ποπ κουλτούρα.

Ο αντίκτυπος που είχε ο Σαίξπηρ στην σύγχρονη κουλτούρα είναι τόσο διαρκής όσο και κολοσσιαίος – ακολουθούν 5 τρόποι με τους οποίους το έργο του διαμόρφωσε την ποπ κουλτούρα:

Πολιτιστικά στερεότυπα και πρότυπα χαρακτήρων

Μία από τις σημαντικότερες επιδράσεις του Σαίξπηρ είναι η διαμόρφωση πολιτισμικών στερεοτύπων που βασίζονται στους διάσημους χαρακτήρες του. Χαρακτήρες όπως ο Ρωμαίος, η Λαίδη Μάκβεθ, η Ιουλιέτα και ο Άμλετ αποτέλεσαν πρότυπα χαρακτήρων για πολυάριθμους χαρακτήρες ταινιών και σειρών της ποπ κουλτούρας, σε όλο τον κόσμο.

Υπάρχουν αρκετοί χαρακτήρες που εμπίπτουν στις ευρείες κατηγορίες που έχουν δημιουργήσει αυτοί οι σαιξπηρικοί χαρακτήρες. Ο Ρωμαίος, για παράδειγμα, είναι ο φλογερός εραστής που ερωτεύεται θανάτου, η Λαίδη Μάκβεθ είναι η φιλόδοξη και αποφασιστική γυναίκα, ενώ ο Άμλετ είναι ο αναποφάσιστος άντρας που παγιδεύεται στα ηθικά διλήμματα.

Όλοι τους είναι αντιπροσωπευτικοί ενός συγκεκριμένου είδους ανθρώπου που έχει αποτελέσει μια στερεοτυπική βάση χαρακτήρων που η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος χρησιμοποιούν αδιάκοπα στα σύγχρονα έργα. Όταν σχεδόν κάθε ρομαντική κομεντί περιλαμβάνει έναν ερωτευμένο και πληγωμένο εραστή που είναι διατεθειμένος να πεθάνει για τον έρωτα της ζωής του, πολλοί θα το θεωρήσουν κλισέ, αλλά ο Σαίξπηρ είναι ο άνθρωπος που έδωσε το έναυσμα του πυρός σε τέτοιους χαρακτήρες.

Ξεχάστε όμως τις ταινίες. Στην καθημερινή ζωή, ένα άτομο που έχει παρασυρθεί ή έχει «εκπέσει» από έρωτα, συχνά αποκαλείται ως «Ρωμαίος», κυρίως επειδή ο Ρωμαίος του Σαίξπηρ συμβολίζει τον έρωτα άνευ λογικής, το πάθος που δεν μπορεί να ενσαρκωθεί, και είναι εύκολο να αποκαλέσει κανείς κάποιον Ρωμαίο παρά να διατυπώσει με λόγια ολόκληρο το συναίσθημα, στην πραγματικότητα μπορεί κανείς επίσης να υποστηρίξει, ότι ο Ρωμαίος είναι ένα συναίσθημα πλέον, και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται λόγια.

Το μοτίβο του απαγορευμένου έρωτα

Αν θέλει κανείς να κατανοήσει πραγματικά το μέγεθος της επιρροής του Σαίξπηρ στη σύγχρονη κουλτούρα, ίσως είναι προτιμότερο να ρίξει μια ματιά στη θεματική του απαγορευμένου έρωτα.

Ο περίφημος Ρωμαίος και η Ιουλιέτα έχουν γεννήσει αρκετές ιστορίες απαγορευμένου έρωτα και οι εραστές που συναντήθηκαν στα αστέρια έχουν γίνει θρύλοι. Ο Τζακ και η Ρόουζ του Τιτανικού είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα της κληρονομιάς του τραγικού ζευγαριού του Σαίξπηρ.

Φυσικά, οι ιστορίες απαγορευμένου έρωτα δεν προήλθαν από τον Σαίξπηρ. Το είδαμε στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου, στους κλασικούς μύθους της Αφροδίτης και του Άδωνη και στη ασιατική ήπειρο, όπου υπάρχει η Heer Ranjha και η Laila Majnu. Αλλά ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα έφερε την ιδέα του παράφορου έρωτα στις μάζες και έδωσε ένα πρόσωπο σε ένα πλήθος ερωτευμένων που δεν κατάφεραν να ζήσουν τον ερωτά τους στο διηνεκές της ανθρώπινης ιστορίας.

Ο Τζακ και η Ρόουζ του Τιτανικού είναι ίσως το καλύτερο παράδειγμα της κληρονομιάς του τραγικού ζευγαριού του Σαίξπηρ

Αλλά το αγαπημένο μου παράδειγμα από όλα είναι το κομμάτι του Λου Ριντ, “Romeo Had Juliette”. Στο, το εναρκτήριο κομμάτι του άλμπουμ New York που κυκλοφόρησε το 1978, η αναφορά είναι προφανής. Με το ‘Romeo Had Juliette’, ο Ριντ μεταφέρει την πρωτότυπη ιστορία των δύο ερωτευμένων που στη σύγχρονη Νέα Υόρκη. Κάτι σαν το West Side Story, αλλά χωρίς όλα τα τζαζ στοιχεία.

Το κομμάτι παρουσιάζει τους δύο εραστές, τον Ρωμαίο Ροντρίγκεζ και την Τζουλιέτ Μπελ να αγωνίζονται να έρθουν κοντά από τις αντίθετες πλευρές της πόλης και αποτυπώνει τη σεξουαλική τους απογοήτευση με πολύ πιο άμεσες και καθημερινές λέξεις από ό,τι ο Σαίξπηρ: «Μέσα στο παντελόνι του, κρύβει μια σφουγγαρίστρα για να καθαρίσει το χάος που έχει ρίξει στη ζωή της λιλιπούτας Τζουλιέτ Μπελ».

Λου Ριντ, παλιορομαντικέ!

Σταρ Τρεκ και Σαίξπηρ

Ο μελετητής του Σαίξπηρ Κρεγκ Ντιόν σχολίασε την χρήση του Σαίξπηρ στοτο Σταρ Τρεκ, λέγοντας ότι «αντικατοπτρίζει μια μακρά και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητη πτυχή της θέσης του Σαίξπηρ στην αμερικανική κουλτούρα» ρίχνοντας φως στο πώς η επιρροή του Βρετανού βάρδου έχει διασχίσει επτά θάλασσες καθώς και τα σύνορα του χρόνου. Το Σταρ Τρεκ, το οποίο ξεκίνησε το 1965, έχει χρησιμοποιήσει πολλάκις τα έργα και τα αποσπάσματα του Σαίξπηρ με ευθύ τρόπο.

Οι τίτλοι των επεισοδίων της αρχικής σειράς είναι δανεισμένοι από αυτόν, για παράδειγμα, “The Conscience Of The King” ή “Dagger Of The Mind”.

Αυτό επιτρέπει σε αρκετές γενιές, ξεκινώντας από τη δεκαετία του ’60, μέχρι σήμερα, να δουν τον Σαίξπηρ υπό ένα εντελώς διαφορετικό πρίσμα, ως κάποιον που είναι αρκετά cool ώστε να αναφέρεται σε ένα από τα πιο δημοφιλή σίκουελ επιστημονικής φαντασίας όλων των εποχών.

Σαίξπηρική γλώσσα

Είναι αδύνατο να συζητήσει κανείς την επίδραση του Σαίξπηρ στον σύγχρονο πολιτισμό χωρίς να εντρυφήσει στη συζήτηση για το πώς άλλαξε την αγγλική γλώσσα. Για παράδειγμα, η δημοφιλής φράση ” wear my heart on my sleeve”, επινοήθηκε από τον Σαίξπηρ. Η φράση έχει δώσει το έναυσμα για πολλά σύγχρονα τραγούδια, συγκεκριμένα το “Heart On My Sleeve” των Gallagher and Lyle το οποίο βρίσκεται στο άλμπουμ τους Breakaway.

Υπάρχουν αμέτρητες φράσεις σαν αυτή, όπως η φράση «η αγάπη είναι τυφλή» (τώρα ο τίτλος ενός επιτυχημένου ριάλιτι γνωριμιών του Netflix) και «το τέρας με τα πράσινα μάτια», που έγινε τίτλός μυθιστορήματος της αμερικανίδας Τζόις Κάρολ Όουτς. Επιπλέον, μια από τις σημαντικότερες επιρροές του Σαίξπηρ στη σύγχρονη γλώσσα είναι η λέξη «σαιξπηρικός», η οποία σήμερα έχει πάρει και  μια άλλη σημασία, ανεξάρτητη από τις αναφορές στα έργα του βάρδου. Πολιτικοί, διασημότητες και αρκετοί άλλοι άνθρωποι έχουν χαρακτηριστεί ως είδωλα σαιξπηρικών διαστάσεων, υπονοώντας το σπουδαίο ανάστημά τους.

Η τέχνη είναι πολιτική

Ο Βάρδος του Έιβον αποτελεί σημείο αναφοράς για πολλούς που επιθυμούν να αλλάξουν τον κόσμο με την τέχνη τους και επιθυμούν να σχολιάσουν τα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα μέσα από την ποίηση, την πεζογραφία, τον κινηματογράφο και άλλα.

Οι ιστορίες του Μάκβεθ, του Οθέλλου και του Άμλετ, είναι όλες τους βαθιά πολιτικές ιστορίες που αποτέλεσαν έμπνευση για πολλούς παγκόσμιους ηγέτες.

Ο Σαίξπηρ γράφει στον Ιούλιο Καίσαρα, «η κατάχρηση του μεγαλείου συμβαίνει όταν αποσυνδέει κανείς τη μεταμέλεια από την εξουσία», σχολιάζοντας την ανάγκη συμπόνιας καθώς και την ικανότητα μεταμέλειας στην πολιτική. Λόγια όπως αυτά είναι άκρως επίκαιρα ακόμη και σήμερα και αποτελούν ένα καλό παράδειγμα προς μίμηση για τους παγκόσμιους ηγέτες.

✥ Δείτε επίσης: Σεργκέι Παρατζάνωφ: Ένας “πληθωρικός πριμιτίφ” του κινηματογράφου