Κάποια βιβλία επιχειρούν να εξηγήσουν τον πόνο κι άλλα τον φωτίζουν χωρίς να τον εξωραΐζουν. Το “Καθημερινό Τραύμα” της Tracey Shors ανήκει σε αυτή τη δεύτερη σπάνια κατηγορία. Δεν είναι ένα βιβλίο “αυτοβοήθειας” με έτοιμες συνταγές και εύκολα βήματα. Είναι μια επιστημονική, βαθιά ανθρώπινη και σχεδόν ποιητική ματιά πάνω σε αυτό που συχνά προσπερνάμε: το πως ο καθημερινός ψυχικός πόνος γράφεται πάνω στον εγκέφαλό μας και το πως μπορούμε να ξαναγράψουμε αυτή την ιστορία. 

Όταν ακούμε τη λέξη “τραύμα” το μυαλό μας πάει σε μεγάλα γεγονότα: πολέμους, κακοποιήσεις, φυσικές καταστροφές κι όμως όπως δείχνει η Shors (νευροεπιστήμονας και ερευνήτρια στο Rutgers University) το τραύμα είναι συχνά πιο αθόρυβο. Ενυπάρχει στην καθημερινότητα: στην απώλεια ενός αγαπημένου, σε μια επίμονη απόρριψη, στη χρόνια ανασφάλεια, στις μικρές καθημερινές ρωγμές που δε φωνάζουν, αλλά συσσωρεύονται. 

Το περιεχόμενο δε προσπαθεί να δραματοποιήσει και να παίξει έντονα με τα συναισθήματα, αντίθετα αποδομεί. Η συγγραφέας χρησιμοποιεί δεκαετίες ερευνών πάνω στη λειτουργία του εγκεφάλου για να δείξει πως ακόμα και οι “μικρές” εμπειρίες μπορούν να αναδιαμορφώσουν βαθιά τις νευρωνικές μας διαδρομές και το κάνει χωρίς να εγκλωβίζει τον αναγνώστη στην παθητικότητα του θύματος. Ανοίγει μία χαραμάδα δράσης που αγγίζει τον καθένα διαφορετικά ανάλογα με τα βιώματά του. 

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου είναι το πως αποκαλύπτει την ακριβή διαδρομή που διαγράφει το τραύμα μέσα μας. Η Shors εξηγεί ότι όταν βιώνουμε μια τραυματική εμπειρία, ο εγκέφαλος έχει μηχανισμούς που ενεργοποιούνται σαν συναγερμός. Ο εγκέφαλος αποθηκεύει κι επεξεργάζεται όχι μόνο το γεγονός, αλλά και την ένταση της στιγμής. 

Αυτός ο συναγερμός όμως δε σβήνει απλώς επειδή πέρασε ο χρόνος. Μπορεί να παραμένει σε χαμηλή, σταθερή λειτουργία σαν ένας υπόκωφος ήχος στο παρασκήνιο της ζωής μας. Ένα στρες που δεν ουρλιάζει, αλλά ψιθυρίζει διαρκώς. Γι’ αυτό και η Shors επιμένει: το τραύμα δεν είναι μόνο ψυχικό. Είναι εγκεφαλικό, βιολογικό, φυσικό. Αυτή η βιολογία δεν είναι ανελαστική. Ο εγκέφαλος μπορεί να αλλάξει, να αναδιαμορφωθεί, να μάθει να ξαναβρίσκει την ησυχία του. Το βιβλίο δείχνει τον τρόπο. 

Η Shors ανήκει σε εκείνη τη νέα γενιά επιστημόνων που δε βλέπουν το σώμα και το μυαλό ως ξεχωριστά πεδία. Εξετάζει πως η φυσική εμπλοκή του σώματος στη διαδικασία της θεραπείας μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά. 

Παρουσιάζει τα αποτελέσματα ερευνών πάνω σε προγράμματα συνδυασμού σωματικής άσκησης και νοητικής επεξεργασίας, μια μέθοδο που ονομάζει MAP Training (Mental and Physical Training). Σε αυτά τα προγράμματα γυναίκες που είχαν βιώσει τραύμα συμμετείχαν σε έναν συνδυασμό διαλογισμού και σωματικής άσκησης. 

Τα αποτελέσματα ήταν συγκλονιστικά: μείωση συμπτωμάτων κατάθλιψης και PTSD, καλύτερος ύπνος, βελτίωση της συγκέντρωσης. Το σώμα μπορεί να γίνει πύλη θεραπείας μέσα από την επανασύνδεση. Το “Καθημερινό Τραύμα” δε γράφτηκε σε κενό αέρα. Είναι προϊόν μιας εποχής όπου η έννοια της “κρίσης” δεν περιορίζεται σε εξαιρετικά γεγονότα αλλά απλώνεται παντού. Μετά από χρόνια πανδημίας, κοινωνικών αναταράξεων και ψηφιακής κόπωσης εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με μικρά, καθημερινά τραύματα που δεν έχουν όνομα. 

Η Shors μιλά για αυτό ακριβώς το κενό: τα τραύματα που δε δικαιούνται “επικεφαλίδας”, που δεν εμφανίζονται σε πρωτοσέλιδα, αλλά αλλοιώνουν ύπουλα τον τρόπο που σκεφτόμαστε, νιώθουμε, σχετιζόμαστε. Δεν πρόκειται για ένα προσωπικό πρόβλημα, πρόκειται για μια συλλογική συνθήκη. 

Ένα μεγάλο κεφάλαιο του βιβλίου αφιερώνεται στην ενοχή και τη ντροπή που συνοδεύουν τα “μικρά” τραύματα. Επειδή δεν είναι θεαματικά, οι άνθρωποι τα απορρίπτουν ή τα υποτιμούν. «Δεν είναι τίποτα σπουδαίο» κι όμως αυτά τα μικρά στίγματα μπορεί να διαμορφώσουν τη δομή της ταυτότητάς μας, να μας κάνουν πιο κλειστούς, πιο φοβισμένους, πιο ευάλωτους σε επόμενες πληγές. 

Η Shors παροτρύνει τον αναγνώστη να δει αυτά τα τραύματα με την ίδια σοβαρότητα που θα έβλεπε μια ανοιχτή πληγή στο σώμα. Όχι για να τα δραματοποιήσει, αλλά για να τα αναγνωρίσει και η αναγνώρισηείναι το πρώτο βήμα προς την αποκατάσταση. 

Το βιβλίο διατρέχεται από έναν ισχυρό τόνο ελπίδας. Όχι ψεύτικης, εύκολης ελπίδας, αλλά εκείνης που γεννιέται μέσα από την κατανόηση. Η Shors δε μιλά για μια ζωή χωρίς πόνο, μια τέτοια ζωή δεν υπάρχει. Μιλά για τη δυνατότητα να μετατρέψουμε τον πόνο σε κάτι διαφορετικό: σε επίγνωση, σε δύναμη, σε επιλογή. Δεν πρόκειται να ξαναγίνουμε οι ίδιοι άνθρωποι που ήμασταν πριν την πληγή. Οφείλουμε στον εαυτό μας όμως να μάθουμε να υπάρχουμε μαζί με την εμπειρία χωρίς να καθοριζόμαστε πλήρως από αυτήν. 

Το βιβλίο είναι επιστημονικό, δεν είναι αποκομμένο από την κοινωνία. Η Shors αναγνωρίζει ότι το τραύμα δεν είναι μόνο ατομικό γεγονός είναι και κοινωνικό. Φτώχεια, έμφυλη βία, ρατσισμός, ανισότητες, πόλεμοι, πανδημίες. Όλα αυτά διαμορφώνουν περιβάλλοντα στα οποία το καθημερινό τραύμα ανθίζει. Η αναγνώριση και η θεραπεία του επομένως δεν είναι μόνο υπόθεση ψυχολογίας. Είναι και πολιτική πράξη: μια απόφαση να μη ζούμε σε έναν κόσμο που συνηθίζει τον πόνο. 

Η Tracey Shors γράφει με καθαρότητα επιστήμονα και τρυφερότητα ανθρώπου που έχει ακούσει πολλές ιστορίες με πόνο. Είναι ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί αργά, να κρατηθεί ανοιχτό στο κομοδίνο, να υπογραμμιστεί, να γίνει συνοδοιπόρος, γιατί η αλήθεια είναι πως δεν χρειάζεται να έχεις ζήσει πόλεμο για να κουβαλάς τραύμα. Μερικές φορές αρκεί να έχεις ζήσει και τότε ένα βιβλίο σαν αυτό δεν είναι πολυτέλεια. Είναι μια ήσυχη υπενθύμιση ότι η ζωή μπορεί να ξαναβρεί το σχήμα της.  

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.