Αυτές οι μόλις τριάντα μία λέξεις αποτελούν το πρώτο από τα εξήντα συνολικά «κομματάκια-τμήματα», συν μία παραληρηματική κόντα με τον τίτλο ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΔΙΕΛΕΥΣΗ, που απαρτίζουν το βιβλίο του γεννημένου στην Κόρδοβα το 1971 συγγραφέα Χαβιέρ Φερνάντεθ. Το βιβλίο, αν και, τυπικά μιλώντας, είναι πεζό, δικαίως κατατάσσεται στη σειρά Ποίηση Γυμνή των εκδόσεων Bibliotheque και κυκλοφορεί σε μία συλλεκτική έκδοση 300 αντιτύπων. Κρίμα, πολύ κρίμα, γιατί κάτι τέτοια «μικρά βιβλιαράκια», σε μια δίκαιη λογοτεχνικά κοινωνία θα έπρεπε κατά τη γνώμη μου να διαβάζονται από πολλούς, από πάρα πολλούς, αλλά τέλος πάντων, ας μην αρχίσω με γκρίνια και τα συμπαρομαρτούντα αυτής.

Τα πράγματα έχουν ως εξής στο αυτοβιογραφικό “Κανάλι” του Φερνάντεθ: Σαράντα πέντε ολόκληρα χρόνια μετά τον τραγικό θάνατο από πνιγμό του εξάχρονου αδελφού του, ο συγγραφέας, ο οποίος ΤΟΤΕ ήταν μόλις τριών ετών, αποφασίζει να γράψει «για το συμβάν». Ένα συμβάν που ουδέποτε λησμόνησε, ένα συμβάν που ουδέποτε έγινε παρελθόν, ένα συμβάν που, κατά μία έννοια, είναι διαρκώς συμβαίνον. Ένα συμβάν, με άλλα λόγια, που ήρθε και γκρέμισε τον Χρόνο. Τον κατεδάφισε. Αλλά και τους τόπους που σχετίζονται με το συμβάν. «Ξαφνικά το σπίτι ανατινάζεται», διαβάζουμε προς το τέλος του βιβλίου (σ.77).  Το καταληκτικό «κομματάκι» νούμερο 60 είναι, θαρρώ, ανατριχιαστικό: «Ο αδερφός μου ο Μιγκέλ πέθανε όταν ήμουν τριών χρονών. Δεν έχω ζήσει στιγμή χωρίς τον αδερφό μου» (σ.72). Ο συγγραφέας-αφηγητής δεν παραλείπει, επίσης, να μας πει κατά τη ροή της αφήγησής του ότι η πρώτη φορά που έγραψε για τον αδερφό του Μιγκέλ ήταν είκοσι χρόνια μετά τον θάνατό του αλλά ότι «από τότε ξαναγράφει (το κείμενο) συνέχεια» (σ.68). Σαν να λέμε μια λούπα θανάτου και μια ταυτόχρονη λούπα γραφής μπας και…

Η όλη αφήγηση, η οποία λειτουργεί ως ένα είδος ανάκλησης και δομείται, τρόπον τινά, ως ανακατασκευή αυτού που συνέβη, γίνεται μέσα από μία «παρέλαση» γεγονότων, προσώπων, φωνών, ονείρων, αντιφατικών στοχασμών και συνειρμών. Και όπως σε κάθε θάνατο, ειδικά μάλιστα όταν αυτός είναι τόσο απρόσμενος, τόσο άδικος, τόσο βίαιος χρονικά, ένας θάνατος που αναποδογυρίζει τη λεγόμενη φυσική και λογική σειρά των πραγμάτων, όσο αυτός στο παρόν αφήγημα, τα πάντα διογκώνονται και, συγχρόνως, ανατρέπονται· και πιο πολύ απ’ όλα η παράλογη λογικά αλλά διαρκώς παρούσα ενοχή αυτών που μένουνε πίσω. Ένας τέτοιος θάνατος δεν μπορεί παρά να επηρεάσει τα πάντα και κυρίως τους γονείς και τη σχέση τους. Φανταστείτε ένα ζευγάρι που ο πατέρας είναι είκοσι έξι, η μητέρα είκοσι τέσσερα. Σεισμός συθέμελος.

“Το Κανάλι” ξεκινάει ώς ένα αυτοβιογραφικό «ετεροχρονισμένο» ρεπορτάζ θανάτου, για να γίνει εν συνεχεία μία οικουμενική πραγματεία περί Πένθους, η οποία, με τη σειρά της, μετατρέπεται σε Ποίηση, η οποία, επίσης, με τη σειρά της μετατρέπεται σε ένα αναπόφευκτο σχόλιο για την Ειρωνεία του βίου στο σύνολό του. Συχνά πυκνά, επίσης, το κείμενο γίνεται σαν πίνακας ζωγραφικής. Ένα από τα κορυφαία δείγματα αυτής της μετουσίωσης είναι η στιγμή που διαβάζουμε: «Απαλά, περνάει (η μητέρα) στο μάρμαρο το υγρό πανί, ξανά και ξανά. Τακτοποιεί τα λουλούδια με κινήσεις αργές, κάνει ένα βήμα πίσω, κοιτάζει, τα ξανατακτοποιεί, πάει πίσω, ξανακοιτάζει. Δεν είναι μια γυναίκα που καθαρίζει έναν τάφο, αλλά μια μάνα που πλένει το παιδί της» (σ.59).

Νομίζω πως η λογοτεχνική αξία αυτού του σκληρού -κατά στιγμές αδυσώπητου- κειμένου έγκειται στη διαχείριση της γλωσσικής πληροφορίας από τον συγγραφέα. Και δεν μπορώ να βρω καταλληλότερο επίθετο για την Γλώσσα που χρησιμοποιείται πέρα από το επίθετο γυμνή. Ναι, η γλώσσα του κειμένου είναι γυμνή, προκλητικά αφτιασίδωτη, μία γλώσσα σχεδόν άξεστη, ακατέργαστη. Κι αυτή ακριβώς η γυμνότητα παύλα αθωότητα εν προκειμένω, έρχεται και δημιουργεί μία εκκωφαντική έκρηξη όταν πάει και πέφτει πάνω στην Ένταση που προκύπτει από το Σημαινόμενο του κειμένου στο σύνολό του και ανά πάσα αράδα του. «Έχω ανάγκη να μιλήσω για όλα αυτά», λέει ο συγγραφέας, «Θέλω να τα πω. Και άλλη γλώσσα δεν μου κάνει. Μόνο μία άμεση και στεγνή» (σ.22).

Διαβάστε αυτό το βιβλίο που μοιάζει με απάντηση-χαστούκι σε αυτή τη γελοία -συχνότατα- ρήση ότι ο Χρόνος θεραπεύει τα πάντα· αφήστε που το Διάβασμα δεν βγαίνει ποτέ σε κακό.

☞︎ ΙΝΦΟ: “Το Κανάλι”, του Χαβιέρ Φερνάντεθ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bibliotheque, 2021.