Ο Τομά Πικετί (Thomas Piketty) είναι Γάλλος οικονομολόγος και ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές της εποχής μας στον τομέα της οικονομικής ανισότητας. Γεννημένος σαν σήμερα το 1971έγινε διεθνώς γνωστός με το μνημειώδες έργο του “Το Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα” (2013), στο οποίο εξετάζει πως η συγκέντρωση του πλούτου αυξάνεται σε βάθος χρόνου και πώς αυτή η τάση απειλεί τις δημοκρατικές κοινωνίες. Η ανάλυσή του επανέφερε στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης την ανάγκη για φορολόγηση του πλούτου και την αναδιανομή εισοδήματος. 

Ακολούθησαν άλλα δύο σημαντικά βιβλία: Το Κεφάλαιο και η Ιδεολογία (2019), όπου διευρύνει την ανάλυσή του με έμφαση στις ιδεολογικές βάσεις της ανισότητας ανά τους αιώνες, και “Μικρή ιστορία της ισότητας” (2021), μια περιεκτική εισαγωγή στις βασικές ιδέες του για το πως η ανθρωπότητα έχει προοδεύσει προς μεγαλύτερη ισότητα, αλλά και τι κινδύνους αντιμετωπίζει σήμερα. Το έργο του Πικετί δεν είναι μόνο ακαδημαϊκό, αλλά και βαθύτατα πολιτικό, με στόχο τη διαμόρφωση πιο δίκαιων κοινωνιών μέσα από θεσμικές και δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις. 

“Το Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα” (Eκδόσεις Πόλις) 

Το “Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα” ανανεώνει τη σύγχρονη οικονομική σκέψη και τις προοπτικές της, με τον ίδιο τρόπο που το ομότιτλο έργο του Καρλ Μαρξ το είχε κάνει τον 19ο αιώνα. Ο 20ός αιώνας σημαδεύτηκε αρχικά από τη μείωση των ανισοτήτων. Οι πόλεμοι προκάλεσαν μια χωρίς προηγούμενο ανακατανομή του συσσωρευμένου πλούτου. Η ανάπτυξη, όμως, σε συνθήκες ειρήνης οδήγησε στην αύξηση των ανισοτήτων, καθώς η απόδοση του κεφαλαίου είναι μεγαλύτερη από τον ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης. Ταυτόχρονα, ένα νέο φαινόμενο επιτείνει τις ανισότητες: η εκτόξευση, πέρα από κάθε λογική, των αμοιβών της ελίτ των μάνατζερ. Επιπροσθέτως, οι μεγάλες περιουσίες εξασφαλίζουν τόσο υψηλότερες αποδόσεις όσο μεγαλύτερη είναι η αρχική συσσώρευση πλούτου. Το αποτέλεσμα είναι μια συνεχής διεύρυνση των ανισοτήτων, που ξαναφέρνει τον κόσμο μας στο ακραίο σημείο που βρισκόταν πριν ξεσπάσει ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι αρχές της αξιοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης υποχωρούν.

Ο Πικετύ δεν περιορίζεται στην επιστημονική περιγραφή, αλλά επιχειρεί μια μείζονα πολιτική παρέμβαση. Η απάντησή του διατυπώνεται με μαχητική ενάργεια: χρειάζεται διεθνής συνεργασία για την επιβολή ενός παγκόσμιου φόρου στο κεφάλαιο. Αυτό αποτελεί επείγουσα ανάγκη, καθώς η αύξηση των ανισοτήτων συνιστά άμεση απειλή για τη δημοκρατία. 

Με την οξυδέρκεια, τον όγκο των δεδομένων, την εμβρίθεια και την ιστορική του εμβέλεια, αλλά προπάντων με την καθαρή ματιά του στις μεγάλες αόρατες δυνάμεις της οικονομίας και της ιστορίας, που καθορίζουν την εξέλιξη των κρατών και των κοινωνιών, το “Κεφάλαιο τον 21ο αιώνα” είναι το επιβλητικότερο έργο επιστημονικής έρευνας στις οικονομικές σπουδές του αιώνα μας, αυτού του αιώνα που άρχισε με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τη δημιουργία της πρώτης στην ιστορία πραγματικά παγκόσμιας αγοράς κεφαλαίων. Πέρα από αυτό, όμως, ο Πικετύ αναβαπτίζει τα οικονομικά στις θεμελιακές τους καταβολές: υπενθυμίζει την αδιάσπαστη σύνδεσή τους με τον χώρο των κοινωνικών επιστημών και καταρρίπτει τον μύθο της αποσύνδεσης της οικονομικής ανάλυσης από την πολιτική. 

“Για μία συνθήκη εκδημοκρατισμού της Ευρώπης (Eκδόσεις Πόλις) 

Πώς να αναχαιτίσουμε το λαϊκιστικό κύμα που απειλεί να σαρώσει τις δημοκρατίες μας; Πώς να αποτρέψουμε τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Για να τελειώνουμε με τις αναξιόπιστες οικονομικές πολιτικές, για να απομονώσουμε τους υποστηρικτές της λιτότητας, για να αγωνιστούμε ενάντια στις ανισότητες, είναι επείγουσα ανάγκη να προωθήσουμε τον εκδημοκρατισμό της Ευρωζώνης.
Το σχέδιο συνθήκης που παρουσιάζεται και σχολιάζεται εδώ συντάχθηκε από μια ομάδα ειδικών σε διάφορους τομείς (νομικούς, πολιτικούς επιστήμονες και οικονομολόγους), οι οποίοι εργάστηκαν για την προεκλογική εκστρατεία του Μπενουά Αμόν. Η συνθήκη αυτή μπορεί να κυρωθεί αυτούσια από τις χώρες που θα την αποδεχθούν. Το κείμενό της συνοδεύεται από μια εισαγωγή που παρουσιάζει με απλά λόγια τη διαδικασία υιοθέτησής της. Και ο σκοπός μας δεν είναι άλλος παρά να ενθαρρύνουμε κάθε πολίτη να αποκτήσει γνώση του ευρωπαϊκού διαλόγου και να παρακινήσουμε τις διάφορες κοινωνικές δυνάμεις να συμβάλουν στη βελτίωση αυτού του σχεδίου, ώστε να ξεπεράσουμε τη βαθιά απαισιοδοξία που μας διακατέχει σήμερα. 

“Κεφάλαιο και Ιδεολογία” (Eκδόσεις Πατάκη) 

Κάθε ανθρώπινη κοινωνία έχει την ανάγκη να δικαιολογεί τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανισότητές της. Πρέπει να βρίσκει τις αιτίες τους, διαφορετικά το πολιτικό και κοινωνικό οικοδόμημα κινδυνεύει να καταρρεύσει. Αυτές οι δικαιολογίες εμπεριέχουν κάποια αλήθεια, αλλά και υπερβολή, φαντασία και μικροπρέπεια, ιδεαλισμό και εγωισμό. Μέσα από τον πολιτικό λόγο και τις αντιφατικές ιδεολογίες που παράγονται, αναδύονται συνήθως μία ή περισσότερες κυρίαρχες αφηγήσεις στις οποίες στηρίζονται τα καθεστώτα ανισοτήτων. Αντικείμενο του μνημειώδους αυτού βιβλίου αποτελεί η ιστορία και το μέλλον των καθεστώτων ανισοτήτων. Συγκεντρώνοντας ιστορικό υλικό για κοινωνίες πολύ απομακρυσμένες μεταξύ τους, και χρονικά και τοπικά, ο σπουδαίος στοχαστής και κοινωνικός επιστήμονας Thomas Piketty επιδιώκει να συμβάλει σε μια καλύτερη κατανόηση των εν εξελίξει μετασχηματισμών και, κυρίως, να καταδείξει πόσο εύθραυστη είναι η αφήγηση που κυριαρχεί τους τελευταίους δύο αιώνες για τη νομιμοποίηση των ανισοτήτων. Σύμφωνα με την αφήγηση αυτή, οι σύγχρονες ανισότητες είναι δίκαιες, αφού εκδηλώνονται στο πλαίσιο μιας ελεύθερα επιλεγμένης διαδικασίας όπου ο καθένας έχει ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην αγορά και στην ιδιοκτησία, κι έτσι επωφελείται αυτομάτως από τις συσσωρεύσεις των πλουσιοτέρων, που είναι οι πιο δραστήριοι από επιχειρηματική άποψη, οι πιο άξιοι και χρήσιμοι. Η αφήγηση αυτή έχει οδηγήσει σήμερα σε αντιφάσεις, οι μορφές των οποίων είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών, Ινδίας και Βραζιλίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής, Βενεζουέλας και Μέσης Ανατολής. Οι διαφορετικές διαδρομές που προκύπτουν από τις κατά τόπους ιστορίες και που εν μέρει διασταυρώνονται είναι σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, όλο και στενότερα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Μόνο μέσω μιας υπερεθνικής προσέγγισης, όπως αυτή που υιοθετεί ο Piketty, μπορούμε να ανατρέψουμε την κυρίαρχη αφήγηση και να συγκροτήσουμε μια νέα, εναλλακτική αφήγηση για τις μελλοντικές κοινωνίες. 

“Μικρή ιστορία της ισότητας” (Eκδόσεις Πατάκη) 

Παρουσιάζοντας την εξέλιξη των ανισοτήτων μεταξύ των κοινωνικών τάξεων στη μακρά διάρκεια των ανθρώπινων κοινωνιών, ο Thomas Piketty προτείνει μια νέα ματιά στην ιστορία της ισότητας, βασιζόμενος σε μια ισχυρή πεποίθηση την οποία σφυρηλατεί βήμα βήμα από το ένα του βιβλίο στο άλλο: Η πορεία προς την ισότητα είναι μια μάχη που έρχεται από μακριά και που ζητά να προεκταθεί στον 21ο αιώνα, εφόσον βέβαια όλες και όλοι βάλουμε το λιθαράκι μας σε αυτή την προσπάθεια. 

“Πολιτικές διαιρετικές τομές και κοινωνικές ανισότητες (Eκδόσεις Τόπος) 

Η µεθοδολογία των πολιτικών διαιρετικών τοµών αποσκοπεί στην απευθείας σύγκριση των κοµµατικών συστηµάτων διαφορετικών χωρών. Το κεντρικό ερώτηµα της έρευνας είναι κατά πόσο τα αριστερά κόµµατα στις µέρες µας συνεχίζουν να εκπροσωπούν εργατικά-φτωχά λαϊκά στρώµατα ή έχουν «καταληφθεί» από τη «δικαιωµατική» ατζέντα κοινωνικών στρωµάτων υψηλής µόρφωσης και εισοδήµατος. Με άλλα λόγια, πώς είναι δυνατόν σε µια εποχή έντονης εισοδηµατικής ανισότητας, η αναδιανεµητική πολιτική να µην αποτελεί κεντρικό ζήτηµα στην πολιτική τους; Η έκδοση της έρευνας στην αγγλική γλώσσα δεν περιλάµβανε την Ελλάδα. Η κάλυψη αυτού του κενού συνέπεσε µε την παρούσα έκδοση. Ξεχωριστό κεφάλαιο του βιβλίου αναλύει τις πολιτικές διαιρετικές τοµές στην Ελλάδα από το 1980 έως το 2019, ενώ στο Επίµετρο γίνεται µια σύντοµη αναφορά στην οικονοµική ιστορία της Ελλάδας µετά το 1974. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.