Δύο διαπρεπείς γλωσσολόγοι συζητούν, ανιχνεύουν, σκιαγραφούν το γλωσσικό σύστημα – ομηρικό ζήτημα δίχως ακλόνητες βεβαιότητες κι ενάντια σε κάθε εξουσιαστική, εδραιωμένη, παγιωμένη ακλόνητη αντίληψη. Ο Νόαμ Τσόμσκι ανήσυχο πνεύμα, φιλόσοφος και πολιτικός, πεισματάρης ακτιβιστής συνομιλεί με τον Αντρέα Μόρο προσπαθώντας μεταξύ άλλων να αποκωδικοποιήσουν την εσωτερική δομή του ανθρώπινου μυαλό με βασικό τους στόχο να δώσουν το δυνατόν περισσότερες απαντήσεις διαχρονικά ερωτήματα κι άλλα που γεννώνται καθημερινά σχετικά με τα μυστικά των λέξεων. Σαν παρακαταθήκη και ταυτόχρονα σαν ένα βήμα για τη συνέχεια της μελέτης στο μέλλον.

Η επιστήμη της γλωσσολογίας από το 1950 συνεχώς εξελίσσεται. Οι σημερινές εξελίξεις κι η αλματώδης εξέλιξης τεχνολογίας κι επιστήμης διαφοροποιούν συνεχώς τα δεδομένα. Μέσα από αυτό το ταξίδι με τη μορφή διαλόγου καλούνται να γκρεμίσουν εσφαλμένες, επικρατούσες αντιλήψεις και να επανατοποθετήσουν το διαχρονικό ζήτημα ερμηνείας της γλώσσας με βάση τεκμηριωμένες σύγχρονες απόψεις, χωρίς απολυτότητες και τελεσίδικες ερμηνείες. Η αναγνώριση της πολυπλοκότητας κι η αντισυμβατική προσέγγιση ανοίγει ορίζοντες με αισιόδοξες προοπτικές για τη βαθύτερη και πειστικότερη ερμηνεία της συνολικής λειτουργίας της γλώσσας.

Βρίθει φιλοσοφικών νύξεων και υπαινιγμών και προσπαθεί να “παντρέψει” τη σοφία των επιστημών σε μία δημιουργική ενοποίηση που οδηγεί στη συγκρότηση της ανθρώπινης σκέψης. Το βιβλίο απευθύνεται ταυτόχρονα σε εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό και απλούς ενεργούς πολίτες που προβληματίζονται και αναζητούν ερεθίσματα για να πυροδοτήσουν την “αμφισβήτησή” τους. Στη σημερινή εποχή όσο σπουδαίος κι αν είσαι στο αντικείμενό σου, οφείλεις συνεχώς να ενημερώνεσαι για μία σειρά από γεγονότα που διαδραματίζονται κι αλλάζουν τις ζωές μας. Με “μέτρον άριστον” χωρίς αδιαφορία και υπερβολές. Στόχος η πολυπόθητη ισορροπία που κάνει τα “οικοσυστήματα” να ευημερούν και να προχωρούν ένα βήμα μπροστά τη φορά.

Η μετάβαση από την αντίληψη “Βαβέλ” του 1950 στην κοινό τόπο μελέτης και τις ομοιότητες που εμφανίζει η γλωσσική διεργασία για όλες τις γλώσσες. Διαδραματίζει κάποιο ρόλο άραγε το DNA, παίζει κάποιο ρόλο η γλώσσα των γονέων; Η δοκιμή-παρατήρηση, η εμπειρία, η επανάληψη, ο αυτοματισμός είναι καθοριστικοί παράγοντες δόμησης της προσωπικότητας του ανθρώπου. Μέσα από αυτή τη διαδικασία έχουμε και την “κατάκτηση” της γλώσσας. “Η τύχη ευνοεί τους προετοιμασμένους”. Το σχήμα Γαλιλαίος-Νεύτωνας-Καρτέσιος και η δυναμική των λεγομένων τους στο παρόν με ένα μοναδικά ανεξίτηλο τρόπο. Δίπλα σε αυτούς η νευροβιολογία σαν κομμάτια παζλ που ενώνονται στο πέρασμα του χρόνου. Εγκέφαλος και γλώσσας, πληροφορία και νευρώνες. Συνεργασία μέσα στο ανθρώπινο μεγαλείο.

Με ξεκάθαρο τρόπο ο Τσόμσκι τονίζει επίμονα τη δημιουργική αλληλεπίδραση εγκεφάλου και γλώσσας. Από τη συζήτηση δε θα μπορούσε να λείψει κι ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης σε όλο αυτό. Η “ομιλούσα μηχανή” δεν είναι απόλυτα μία σημερινή κατάκτηση. Πρέπει να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κι από εκεί να ξετυλίξουμε το νήμα σχετικά με την απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ στην έρευνα, τη διανόηση και τη διάχυσή της σαν συλλογική συνείδηση σε όλον τον Δυτικό Κόσμο. Η δύναμη της γνώσης της ιστορίας σε κάθε κεφάλαιο που μπορεί εύκολα στην εποχή μας μπορεί να παραποιηθεί αν δεν υπάρχει κριτική σκέψη και εμπεριστατωμένη άποψη για τα πεπραγμένα.

Πολύ σημαντική είναι η διεργασία μάθησης-σκέψης στο πέρασμα του χρόνου που στην εποχή μας “ατονεί” με τη συνεχή και γρήγορη εναλλαγή των εικόνων. Η στρατηγική πειράματος-παρατήρησης από τη μεριά της στοιχειοθέτησε λέξεις και δημιούργησε εκφράσεις – προτάσεις. Η εμπειρία συναντά τη νευροβιολογία και η Τεχνητή Νοημοσύνη θέλει πολλή δουλειά για να προσομοιώσει τις λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου. Τα “απλά γεγονότα” είναι αυτά που αποτελούν τη σπίθα της επιστημονικής επανάστασης. Η συμπερίληψη, οι ενοποιήσεις και η συνεργασία φέρνουν τα επόμενα βήματα. Το επαναστατικό όραμα του Τσόμσκι δε θα σιγάσει. Ο πρωτοπόρος, νεωτεριστής, ρηξικέλευθος αρκετές φορές σύγχρονος φιλόσοφος είναι εδώ να μας χαράσσει τον δρόμο που οφείλουμε να ακολουθήσουμε όταν ο δικός του κύκλος κλείσει.

 

✑ Το βιβλίο “Τα Μυστικά των Λέξεων”, των Noam Chomsky και Andrea Moro κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.