Αντιστέκεται, καλλιεργεί τη σκέψη και ενθαρρύνει τη δράση απέναντι στην παραίτηση και στην αδράνεια. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις
Η Μυρσίνη Ζορμπά, μία επιδραστική διανοούμενη, ερευνήτρια, ανυποχώρητη αμφισβητίας της πολιτισμικής στατικότητας, με βαθιά διεισδυτική ματιά στραμμένη στο μέλλον, με πνεύμα ελεύθερο και κριτική εγρήγορση, ζούσε για τις ιστορίες του πολιτικού και πολιτισμικού σκηνικού. Με διαρκή συμμετοχή και συνεισφορά στα δρώμενα, με ερευνητική γενναιοδωρία, με εμπειρική συστηματικότητα κι ευγενική οξυδερκή ερμηνεία των πολιτικών πολιτιστικών μετεξελίξεων. Παρά τον ενθουσιασμό της, ισορροπούσε ανάμεσα σε αυτόν και την αυστηρότητα και τη συγκρουσιακή διάθεση ρήξης με τις παγιωμένες αντιλήψεις σκοπιμότητας και παγιωμένες αγκυλώσεις που στοχεύουν στην παραίτηση, στην πνευματική χειραγώγηση και την ιδεολογική αφασία.
Το έργο της διατρέχει σαν ζωντανός σύνδεσμος πολιτισμού παρελθόντος – παρόντος ένα μεγάλο χρονικό εύρος. Μας ταξιδεύει στη μετεμφυλιακή, μεταπολιτευτική Ελλάδα και Ευρώπη σε μια συγκροτημένη, πολυπρισματική προσέγγιση, με διάθεση να γνωρίσει αθέατες, γόνιμες, ουσιαστικές και επώδυνες στιγμές μέσα από τη γνώση και την εμπειρία της. Εγγύηση αποτελεί το ύφος της που υπερασπίστηκε την αξιοπρέπεια σε όλα τα επίπεδα και τις εκφάνσεις της, μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής της
Χωρίς έκθεση και προσωπική προβολή μας παραδίνει ένα διαφωτιστικό πολιτιστικό ημερολόγιο που αντανακλά τη συμπεριληπτική, ολοκληρωμένη εικόνα της Ελλάδας και της Ευρώπης μετά τον εμφύλιο. Η έρευνά της δεν αδιαφορεί για τη στενή σχέση οικονομίας και πολιτισμού. Τολμά και υπερβαίνει την αυστηρότητα της πεισματικής μαρξιστικής αντίληψης. Με βάση όλων την οικονομία, εισάγει τα δικά της στοιχεία και τον ερμηνευτικό κώδικα για την πολιτιστική αυτονομία. Για τη Μυρσίνη Ζορμπά όμως ο πολιτισμός δεν είναι αυθύπαρκτος και ανεπηρέαστος, αλλά λειτουργεί σε ένα δυναμικό πλαίσιο συγκρούσεων, αντιφάσεων, συνθέσεων συμβόλων και νοημάτων. Προϋποθέτει σεβασμό στη διαφορετικότητα, με ελευθερία επιλογών και έκφραση επιθυμιών.
Βασικό στοιχείο του έργου της είναι η σφαιρική ανάγνωση των πραγμάτων. Θα λέγαμε με ένα βιωματικό χαρακτήρα και όχι θεωρητικά αποτυπώνει τον πολιτισμό ενταγμένο επιδραστικό στις πολιτικές εξελίξεις και κοινωνικές ζυμώσεις. Η ωριμότητα της επιτρέπει να προτείνει κοινωνικές αναγκαιότητες, να δώσει στον δημόσιο διάλογο ουσιαστικές προτάσεις και να θέτει όρια στις σκοπιμότητες. Επίσης να ξεκαθαρίζει τις διαχωριστικές γραμμές του σεβασμού, του ανεξάρτητου αρχαίου πνεύματος και κληρονομιάς και από την άλλη μεριά, της επανάπαυσης. της αδράνειας, της μονομέρειας, της υπεροψίας του εθνοκεντρισμού και της κληρονομημένης εθνικής περηφάνιας. Επικρίνει τη στείρα αρχαιολατρία, αντιστέκεται στην κυριαρχία της πολιτιστικής εξουσίας της χαλαρωτικής ψυχαγωγίας που λειτουργεί εν γένει αποπροσανατολιστικά και αντιπαραθέτει τον πολιτισμό ως φορέα κοινωνικής αλλαγής και άμβλυνσης ανισοτήτων, δηλαδή ως θεμέλιο λίθο και κοινωνικό δεσμό της συλλογικής εγγύτητας και ως φορέα της πνευματικής – κοινωνικής αφύπνισης.
Μεγάλο μέρος της μελέτης διερευνά την ευρύτητα, οριοθέτηση, ρευστότητα, απόκλιση μεταξύ πολιτισμού και κουλτούρας. Έννοιες συγγενικές, συμπληρωματικές, που έχουν όμως μία λεπτή γραμμή που τις χωρίζει. Ο πολιτισμός εμπεριέχει υλικό περιεχόμενο, την τεχνική ή πνευματική ανατροπή, αλλά και τα ήθη και τις παραδόσεις και την αρχαιότητα και τις καλές τέχνες. Η κουλτούρα από τη μεριά της θεωρεί ότι δύσκολα ενσωματώθηκε στην ελληνική πραγματικότητα και εντάσσει το ευρύτατο πλαίσιο πνευματικών αισθητικών υπαρξιακών αξιών, την καλλιέργεια της αξιοπρέπειας ως τρόπο ζωής, την επιρροή στη διαμόρφωση ύφους ταυτότητας χωρίς κανέναν ελιτισμό.
Σε όλες τις σελίδες διατρέχει και διανθίζει το πολιτικό – πολιτιστικό της ημερολόγιο με γραμμική χρονική αλληλουχία έχοντας ως σημείο καμπής τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που επαναχαράσσει με μοναδικό τρόπο την ανθρώπινη αξία, θέτει διαχωριστικές γραμμές στον εθνικισμό και τον ρατσισμό και προτεραιοποιεί την εθνική συνύπαρξη. Με τον ΟΗΕ το 1948 να αναγνωρίζει την ελεύθερη πρόσβαση στην κουλτούρα ως ανθρώπινο δικαίωμα. Με στοιχεία που αφορούν την ενίσχυση του σχεδίου Μάρσαλ, τη θεωρία του Κέινς, το κράτος πρόνοιας κυρίως στην Ευρώπη. Όλα αυτά αποτέλεσαν κίνητρο πολιτισμικής ανάκαμψης και μιας πρωτοφανούς έκρηξης για την ελληνική πραγματικότητα.
Αυτά τα χρόνια είναι πέτρινα που χαρακτηρίζονται από συγκρούσεις νικητών και ηττημένων του εμφυλίου. Οι νικητές επιβάλλουν ένα κρατικό ιδεολογικό μηχανισμό καταστολής, εκφοβισμού και επικράτησης της παντοδύναμης κυρίαρχης εθνικής συνείδησης, ταυτισμένη με την αρχαία κληρονομιά και τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Η πλευρά των ηττημένων αντιστέκεται πεισματικά με αξιοπρέπεια και προετοιμάζει την πολιτισμική αντεπίθεση της. Με ποίηση, λογοτεχνία, θέατρο, περιοδικά και την ουσιαστική ακμή του ραδιοφώνου. Η δεκαετία του 60 αλλάζει τις ισορροπίες με ανακατατάξεις και απόλυτη κυριαρχία της πολιτιστικής προοδευτικής αντίληψης αγώνες διεκδίκησης δικαιωμάτων. Με τομές στην παιδεία, με τη δολοφονία του Λαμπράκη, την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου και με παράλληλη καθολική πολιτισμική αναβάθμιση και την ελπίδα μιας διευρυμένης συλλογικής πνευματικής ανάτασης.
Η Δικτατορία του 1967 όμως ματαίωσε τις προσδοκίες και έφερε ένα πλήγμα για τον πολιτισμό, επαναφέροντας το σκοτάδι, τη φαιδρότητα και την καταβύθιση κάθε προοδευτικής πολιτιστικής ανάσας. Η δεκαετία του 80 με την πολιτική αλλαγή και το απελευθερωμένο πολιτικό αέρα της μεταπολίτευσης και το κύμα κοινωνικού μετασχηματισμού, φέρνει ευνοϊκό κλίμα για την πολιτιστική, πολιτική και πνευματική εξωστρέφεια σε κοινωνία και θεσμούς. Δημιουργείται μια συνθήκη χειμαρρώδους πολιτιστικού πλουραλισμού. Η σχέση του Ανδρέα Παπανδρέου με τη διανόηση και τη λαϊκή κουλτούρα θολώνει το σύγχρονο πολιτιστικό στίγμα. Η Μελίνα Μερκούρη μορφή με βασική της αντίληψη ότι ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία, ισορροπεί τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, διεκδικώντας τα μάρμαρα του Παρθενώνα με σύγχρονα βήματα πολιτιστικής ενίσχυσης ενός δημοκρατικού πολιτιστικού προγράμματος. 13 περιφερειακά θέατρα, θεσμός λαϊκής επιμόρφωσης κι άλλα.
Η δεκαετία του 90 με την κατάρρευση του σοσιαλιστικού οικοδομήματος και σταδιακά του κράτους πρόνοιας, δίνει τη σκυτάλη στις δυνάμεις του (νεο)φιλελευθερισμού να αμφισβητούν και επαναξιολογούν τις προτεραιότητες. Η εκδικητική, παγκοσμιοποιημένη αντίληψη της αγοράς εδραιώνουν την άποψη πως ο πολιτισμός είναι ιδιωτική υπόθεση και εισάγεται εκ νέου η πλατωνική ιδέα για την περιφρούρηση των ηθικών αξιών. Η νέα χιλιετία με την πλήρη επικράτηση του “μοντέλου” επιβάλλει την πνευματική παραίτηση με χαρακτηριστικά της τη νωχελικότητα, τη νωθρότητα και την εξουθένωση. Αχρείαστες πληροφόρησης, με χαρακτηριστικό στοιχείο την ιδιωτική, έφερε τη μαζική ψυχαγωγική κουλτούρα για την απομάκρυνση από το σκεπτόμενο άνθρωπο.
Η κρίση που ακολούθησε αποθάρρυνε την πολιτιστική δημιουργία. Η αβεβαιότητα και η αστάθεια της κρίσης φέρνουν στο προσκήνιο τάσεις χουλιγκανισμού και ξενοφοβίας. Παράλληλα όμως εμπνέεται ένα πεδίο αλληλεγγύης και εγγύτητας που φαίνεται το 2015, κυρίως με το μεταναστευτικό και την στήριξη των ευάλωτων ομάδων. Η Μυρσίνη Ζορμπά παρακολουθεί όλα τα πολιτιστικά ρεύματα (Γκράμσι σοσιαλιστικό ρεαλισμό, κοινωνική κουλτούρα, τέχνη για την τέχνη). Επικρίνει την αμφισημία της Αριστεράς για την παράδοση και τη λαϊκή κουλτούρα. Οραματίστηκε και πάλεψε για την πολιτιστική Δημοκρατία σε συνθήκες κρίσης με στρατηγικό στόχο την ισότιμη πρόσβαση και συμμετοχή στον πολιτισμό, ώστε να αποτελέσει γέφυρα ενσωμάτωσης των αδυνάτων.
Το έργο της συνθέτει τις αισθητικές κοινωνικές αξίες των ιδεών με τον φόβο, τη μνήμη, τα τραύματα, τις προσδοκίες και στοχεύει στην πολιτιστική βιοπολιτιστικότητα, δηλαδή μια ποικιλομορφία που συγκλίνει και οδηγεί τους συνειδητούς πολίτες στην ελεύθερη έκφραση. Στην πολιτιστική Δημοκρατία της δεν έχει θέση η καταπίεση, η περιθωριοποίηση, η παγερή ακαμψία, αλλά η αναγνώριση της διαφορετικότητας, η κοινωνική συνοχή κι ειρηνική κοινωνία αλληλεγγύης. Προσδοκία και ελπίδα της με παρακαταθήκη αυτό το έργο να υπάρξει συνέχεια από τις νεότερες γενιές και να μη σβήσει η σπίθα, παρασυρόμενη από το ποτάμι παραίτησης της εποχής μας.
Το βιβλίο “Πολιτική του Πολιτισμού” της Μυρσίνης Ζορμπά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
