Ο Georgi Gospodinov  έγινε γνωστός στο ελληνικό κοινό κερδίζοντας το Booker toτο 2023 με το “Χρονοκαταφύγιο” (εκδόσεις Ίκαρος). “Ο κηπουρός κι ο θάνατος” είναι ένα βιβλίο που δεν υψώνει τη φωνή του, απλώς στέκεται με την ευγένεια ενός παλιού φίλου, έτοιμο να σου εξομολογηθεί την πιο ανθρώπινη αλήθεια: ότι ο θάνατος δεν είναι ο αντίπαλός μας, αλλά ο μεγαλύτερος κηπουρός της ζωής μας. Μας βοηθάει να λυτρωθούμε, να νικήσουμε τον φόβο της μεταθανάτιας ζωής και να απολαύσουμε τη ζωή για όσο διαρκεί. 

Ο Gospodinov ένας από τους πιο λεπταίσθητους και παιχνιδιάρικους συγγραφείς της Ανατολικής Ευρώπης συνεχίζει εδώ την υπαρξιακή αφήγηση. Αυτή τη φορά αφήνει τις χρονοκάψουλες και τις ιστορικές “ανασκαφές” και κατεβαίνει πιο χαμηλά, πηγαίνει αν θέλετε πιο εσωτερικά: οι αναμνήσεις, οι μυρωδιές, οι απώλειες, τα ανέκδοτα που δεν θυμάται κανείς, τα αποσιωπημένα “σ’ αγαπώ”. Ο “κηπουρός” είναι λιγότερο πολιτικό και περισσότερο προσωπικό βιβλίο. Μια περιπλάνηση στον τρόπο που η ανθρωπότητα, αλλά και ο καθένας μας χωριστά προσπαθεί να δώσει σχήμα στο αναπόφευκτο. Έτσι το προσωπικό πόνημα γίνεται συλλογικό, οικουμενικό κι αυτή είναι η επιτυχία του συγγραφέα. 

Η κεντρική ιδέα είναι ταυτόχρονα απλή και αφοπλιστική: ο θάνατος εμφανίζεται ως κηπουρός. Όχι ως δρεπανοφόρος σκελετός, ούτε ως μεταφυσική απειλή, αλλά ως εκείνος που φροντίζει, κλαδεύει, αφαιρεί για να ξαναδώσει χώρο. Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να εξωραΐσει την απώλεια, τολμά όμως και την κοιτά κατάματα. Την περιγράφει με τρυφερότητα, όπως θα μιλούσε για ένα φυτό που πρέπει να κοπεί για να αναπνεύσει ο κήπος. Η μεταφορά αυτή στα χέρια του Gospodinov λειτουργεί σαν ξυπνητήρι που χτυπάει απαλά: η ζωή μας αποκτά νόημα ακριβώς γιατί έχει όρια. 

Η γραφή του είναι υβριδική: με στοιχεία ποιητικά, φιλοσοφικά κι ιστορικά. Ο Gospodinov αγαπά τα σπαράγματα, τις μικρές ιστορίες που μπαίνουν η μία μέσα στην άλλη σαν “μπαμπούσκα”. Η αφήγηση κινείται μεταξύ δοκιμίου, μυθιστορηματικών αποσπασμάτων, ημερολογιακών σημειώσεων και παιδικών αναμνήσεων από έναν βουλγάρικο κήπο που μυρίζει καλοκαίρι και φόβο. Η γλώσσα του δεν είναι ποτέ επιθετική, έχει εκείνη την αθόρυβη μουσικότητα που σε κάνει να νιώθεις πως όλα λέγονται στο σωστό χρόνο. 

Το βιβλίο λειτουργεί σαν μια σπουδή πάνω στο πέρασμα. Σε κάθε κεφάλαιο, μια μικρή πόρτα ανοίγει σε έναν διαφορετικό κόσμο. Δεν υπάρχει πλοκή με την κλασική έννοια. Αντί για μια μεγάλη ιστορία, έχουμε πολλές μικρές ρωγμές κι αυτή είναι η δύναμή του. Σου επιτρέπει να μπεις μέσα από τις χαραμάδες του και να δεις τον δικό σου κήπο, τον δικό σου τρόμο για το τέλος, τη δική σου προσπάθεια για αναγέννηση. 

Η μεγαλύτερη επιτυχία του Gospodinov είναι πως γράφει για τον θάνατο χωρίς μοιρολατρία, χωρίς μελοδραματισμό. Γράφει με την ωριμότητα κάποιου που έχει μιλήσει πολλές ώρες με τους φόβους του και έχει συμφιλιωθεί και η συμφιλίωση αυτή περνά στον αναγνώστη με έναν τρόπο σχεδόν υπόγειο. Δεν σε καθοδηγεί, δεν σου λέει τι να σκεφτείς. Απλώς σε βάζει να περπατήσεις γύρω από έναν κήπο που αλλάζει μορφή όσο τον κοιτάζεις. 

Για να δώσει ανάσες χρησιμοποιεί εξαιρετικά το χιούμορ. Λεπτό, σχεδόν αδιόρατο, αλλά σωτήριο. Ο Gospodinov ξέρει ότι δεν μπορείς να γράψεις για τον θάνατο δίχως να αφήσεις λίγο χώρο για την ειρωνεία, για εκείνο το χαμόγελο που γεννιέται την ώρα που όλα μοιάζουν βαριά. Είναι το χιούμορ που σε ανακουφίζει χωρίς να ακυρώνει τη σοβαρότητα. Σαν ένα μικρό άνοιγμα στον ουρανό μιας ζοφερής ημέρας. 

Το βιβλίο αποτελεί μία σπουδή πάνω στη μνήμη. Για το πως ξεχνάμε και τι επιλέγουμε να φέρουμε μαζί μας. Ο συγγραφέας δείχνει πως η μνήμη είναι ένας κήπος που θέλει φροντίδα. Αν δεν τον περιποιηθείς, τα αγριόχορτα των παραλείψεων, της ενοχής ή της νοσταλγίας τον καταπίνουν. Αν τον προσέξεις ανθίζει με τρόπους απρόβλεπτους. 

Στο τέλος αυτό που μένει είναι μια βαθιά τρυφερότητα. Μια εξομολόγηση πως όσο φοβόμαστε το τέλος, τόσο το χρειαζόμαστε για να ζήσουμε με μεγαλύτερη ευγένεια και ταπεινότητα. Το βιβλίο σε αφήνει με μια αίσθηση απαλής καθαρότητας, σαν να πέρασε ο κηπουρός κι από τον δικό σου μικρό εσωτερικό χώρο, κλαδεύοντας κάτι που δεν τολμούσες να αγγίξεις. 

Ένα βιβλίο σπάνιας ευαισθησίας κι ένας ακόμη λόγος που ο Gospodinov αποδεικνύεται ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους συγγραφείς της εποχής μας. Η ανάγνωση απαιτεί συγκέντρωση και προσοχή. Θέλει χρόνο, όπως κάθε τι αληθινό. Αν την αφήσεις να σε συνοδεύσει, μπορεί να σε οδηγήσει εκεί όπου η ζωή και ο θάνατος συναντιούνται χωρίς φόβο στην περιοχή όπου ο άνθρωπος, παρά την εύθραυστη φύση του συνεχίζει να ανθίζει. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.