«Συχνά λέω στον εαυτό μου ότι ήμουν τυχερή που γνώρισα τον Μίλαν όταν δεν ήταν πολύ μικρός. Στο τελευταίο τρίτο της ζωής του. Είχε ήδη δώσει όρκο σιωπής στα μέσα ενημέρωσης. Στο απόγειο της ωριμότητας και της ελευθερίας, άρχισε να μοιάζει όλο και περισσότερο με τον γέρο στο βιβλίο Η ζωή είναι αλλού. Αυτός ο γέρος μελετητής που παρατηρεί σιωπηλά τους θορυβώδεις νέους».

Το Γράψιμο…Τι ιδέα κι αυτή! είναι μια οιωνεί βιογραφία του Μίλαν Κούντερα. Μια μακροχρόνια φιλία συνδέει τη Φλοράνς Νουαβίλ και τον σύζυγό της με τον μεγάλο Τσέχο συγγραφέα και τη σύζυγό του Βέρα. Αποτυπωμένες εν κινήσει σαν ανάμνηση που ανθίζει από μια αίσθηση, σκηνές άτακτης συνενοχής – γεύμα στο Λε Τουκέ, επισκέψεις στο διαμέρισμά τους, συναντήσεις στο καφέ, «η αφόρητη νοσταλγία για ασήμαντες φλυαρίες σε ένα πανδοχείο» – απεικονίζουν με ευαισθησία και τρυφερότητα το (πραγματικό) έργο και τη (μυθιστορηματική) ζωή του Μίλαν Κούντερα. Θραύσματα κειμένων και συζητήσεων, αναμνήσεις, ένα ταξιδιωτικό ημερολόγιο στη Βοημία και πολυάριθμες φωτογραφίες συγκεντρώνονται εδώ με έναν και μόνο στόχο: να εμπνεύσουν την επιθυμία να (ξανα)ανακαλυφθεί ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Αυτός ο δεξιοτέχνης της ειρωνείας και της απογοήτευσης δεν έπαψε ποτέ να μας δείχνει τα αστεία με τα οποία τροφοδοτούμε τα όνειρά μας και τα ψέματά μας.

Μια βόλτα στη ζωή και στο έργο του

Ο Μίλαν Κούντερα στα 94 του πλέον χρόνια, άρρωστος για χρόνια και χάνοντας σταδιακά την ομιλία και την αίσθηση της πραγματικότητας. Η Φλοράνς Νουαβίλ μπόρεσε να διεισδύσει στην ιδιωτική ζωή του Γαλλοτσέχου μυθιστοριογράφου και δοκιμιογράφου πριν από τριάντα χρόνια. Συνδυασμός έρευνας βιογραφικού δοκιμίου, το Γράψιμο…τι ιδέα κι αυτή! αναμειγνύει αναμνήσεις από τις πολλές συναντήσεις της με τον συγγραφέα, ταξιδιωτικές ιστορίες (στο Μπρνο, το Τερεζίν και την Πράγα), συνεντεύξεις με στενούς φίλους και μια λεπτομερή ανάγνωση του έργου του. Μια «λογοτεχνική περιήγηση στο έργο του Κούντερα» και στην ιδιωτική του ζωή, τόσο σπάνια όσο και σεβαστή, που κατέστη δυνατή χάρη στη Βέρα, τη σύζυγο του συγγραφέα, «έναν πραγματικό σύνδεσμο μεταξύ του συγγραφέα και των βιβλίων του», η οποία άνοιξε τα αρχεία της, το βιβλίο διευθύνσεων και το άλμπουμ φωτογραφιών της. Ακόμα κι αν, όπως γράφει η Φλοράνς Κουαβίλ, «θα λείπουν πάντα κομμάτια από το μεγάλο παζλ του Κούντερα». Εξάλλου ο συγγραφέας του Αστείου, της Αβάσταχτης ελαφρότητα της ύπαρξης, της Συνάντησης και της Τέχνης του μυθιστορήματος ήταν ένας μετρ της ειρωνείας, των αποχρώσεων και της αμφισημίας.

Σε συνέντευξή της στην εφημερίδα Le Figaro, η Φλόρενς Νουαβίλ έχει δηλώσει: «Ήθελα σε αυτό το βιβλίο να εκφράσω πρώτα απ’ όλα τον θαυμασμό μου, όταν δεν τον γνώριζα ακόμα, που ένιωσα όταν ανακάλυψα το έργο του, την Τέχνη του Μυθιστορήματος ή την Αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης. Η σημερινή γενιά ίσως έχει διαβάσει λιγότερο τον Μίλαν Κούντερα και ήθελα να μοιραστώ αυτό το σοκ ομορφιάς, αυτή την έκπληξη».

Η ίδια προσθέτει ότι περισσότερο από ένα βιογραφικό δοκίμιο, το βιβλίο αυτό συνιστά «μια βόλτα στη ζωή και το έργο του όπου μπορούμε να σταματήσουμε μαζί του σε μέρη, αναμνήσεις, μια φωτογραφία, ένα σχέδιο ή μια μουσική σύνθεση. Μαζί του, περπατάμε και συνομιλούμε με το έργο του, με έναν ζωντανό τρόπο ελπίζω».

Η Φλοράνς Νουαβίλ γνώρισε τους Κούντερα πριν από περίπου είκοσι χρόνια όταν παρουσίαζε μια λογοτεχνική εκπομπή στην τηλεόραση παράλληλα με την συντακτική δουλειά της στην επιθεώρηση Le Monde des Livres. Είχε την ιδέα να τον προσκαλέσει στην τηλεόραση, αγνοώντας ακόμα ότι στον Κούντερα δεν άρεσε ιδιαίτερα ο κόσμος των μέσων ενημέρωσης. Συμφώνησε όμως να την συναντήσει και να μιλήσουν – αρνήθηκε αμέσως για την τηλεόραση, αλλά προσφέρθηκε να της στείλει μερικά κείμενα για την Le Monde des Livres. Της έστειλε ένα όμορφο κείμενο για το γέλιο, το οποίο αργότερα συμπεριλήφθηκε σε ένα από τα δοκίμιά του.

«Έτσι γνωριστήκαμε. Συναντιόμασταν τακτικά, πρώτα στο μπαρ του Lutetia. Ανακάλυψα κάποιον εξαιρετικά μετριόφρονα, ευγενικό, που ποτέ δεν επιδίωκε να προβάλει τον εαυτό του. Αυτή η κομψότητα και η διακριτικότητα με σαγήνευσαν αμέσως. Προφανώς, αυτή η ευφυΐα που διαβάζεται στα βιβλία του σημαίνει ότι είναι ικανός να μιλάει για τα πάντα, λογοτεχνία, κινηματογράφο, θέατρο, ζωγραφική, μουσική – όλα αυτά ενώ παράλληλα συνδέει όλες τις τέχνες, παίζοντας πέρα ​​από τα όρια. Βγαίνοντας από μια συζήτηση με τον Μίλαν Κούντερα σαν να βγήκε από ένα από τα βιβλία του, έχει κανείς την εντύπωση ότι είναι πιο έξυπνος και ότι καταλαβαίνει τα πάντα. Είναι ένα δώρο για το μυαλό, αλλά όλα αυτά με μεγάλη ταπεινότητα, ελαφρότητα και παιχνιδιάρικη διάθεση».

Συνωμοσία συμπτώσεων

Ο Κούντερα επαναλάμβανε συχνά ότι η ζωή είναι «μια συνωμοσία συμπτώσεων». Θα μπορούσε να γίνει πιανίστας, αλλά τελικά επέλεξε να ασχοληθεί με τη συγγραφή. Αλλά η μουσική εξακολουθούσε να διαποτίζει όλα όσα έγραφε.

Ο Κούντερα δεν ήθελε να μιλάει για τη ζωή του. «Όλα είναι στα βιβλία μου», έλεγε. Γεννήθηκε το 1929 στο Μπρνο, την παραδοσιακή πρωτεύουσα της Μοραβίας. Ο πατέρας του ήταν πιανίστας, μαθητής και φίλος του συνθέτη Λάζλο Γιάνατσεκ, τον οποίο ο Μίλαν λάτρευε, όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας. Ο Μίλαν έλαβε μια στέρεη μουσική παιδεία και θα μπορούσε να γίνει και ο ίδιος πιανίστας, αλλά έγραφε επίσης (ποιήματα, θεατρικά έργα) και, τελικά, επέλεξε να ασχοληθεί με τη συγγραφή. Αλλά η μουσική εξακολουθούσε να διαπερνάει όλα όσα έγραφε, από φούγκες μέχρι σονάτες.

Τα περισσότερα μυθιστορήματά του είναι παραλλαγές στα αγαπημένα του θέματα: σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών, μνήμη, λήθη, τυχαιότητα και ιστορία.

Έλεγε συχνά ότι ο κομμουνισμός τον είχε γοητεύσει «όσο ο Πικάσο και ο σουρεαλισμός». Τη δεκαετία του ’60, πίστευε στην Άνοιξη της Πράγας. Παρέμεινε για πάντα πληγωμένος από τη συντριβή του από την ΕΣΣΔ , πεπεισμένος ότι ένας «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο», βασισμένος στον πολιτισμό ως την κοινωνική κόλλα του τσεχικού λαού, θα μπορούσε να ήταν, θα έπρεπε να ήταν εφικτός.

Όταν εγκατέλειψε την Τσεχοσλοβακία το 1975 για να διδάξει στη Ρεν, νόμιζε ότι ήταν μόνο για λίγα χρόνια. Αλλά ακόμα και μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, δεν επέστρεψε ποτέ για να ζήσει στη χώρα καταγωγής του. Αυτό τον βάραινε προς το τέλος της ζωής του. Ήθελε να επιστρέψει στο Μπρνο, αλλά ήξερε ότι δεν θα ήταν απαραίτητα ευπρόσδεκτος εκεί. Πρώτα, είχε εξοριστεί, μετά άλλαξε γλώσσα, εγκαταλείποντας τα τσεχικά για να γράψει στα γαλλικά. Μια διπλή προδοσία στα μάτια των συμπατριωτών του, ιδιαίτερα του Βάτσλαβ Χάβελ και της συνοδείας του, που δεν τον συμπαθούσαν ιδιαίτερα.

Ο Κούντερα πάντα ζωγράφιζε πολύ – ένα σκίτσο του εξάλλου κοσμεί το εξώφυλλο της έκδοσης. Λίγο πριν από τον θάνατό του, έστειλε στην βιογράφο του το σχέδιο ενός τρελού πλάσματος που χόρευε στην επιφάνεια της υδρόγειου σφαίρας, με τη λεζάντα: «Φλόρενς, Μαρτέν, au revoir! ». Τα σχέδιά του είναι συχνά αινιγματικά και σκανταλιάρικα. Όπως και τα γραπτά του, αντανακλούν την γελοία πολυπλοκότητα του κόσμου. Ένα γενικευμένο αστείο.

Η συγγραφέας

Απόφοιτος του HEC και του Sciences Po, η Φλοράνς Νουαβίλ εγκατέλειψε τα οικονομικά και τα χρηματοοικονομικά για να γράψει. Μετά από μια θητεία στην Bayard Presse, έγινε δημοσιογράφος στην Le Monde το 1994. Πλέον είναι αναπληρώτρια αρχισυντάκτρια της Le Monde des livres. Τα τελευταία δέκα χρόνια, ενδιαφέρεται για την ξένη λογοτεχνία, αλλά και για την παιδική λογοτεχνία, την οποία καλύπτει σε μια τακτική σελίδα της εφημερίδας. Έχει γράψει περισσότερα από δέκα βιβλία, μεταξύ των οποίων και μια βιογραφία του Αμερικανού βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας, Ισαάκ Μπάσεβις Σίνγκερ, για την οποία έλαβε το Βραβείο Βιογραφικής Αφήγησης.

Florence Noiville, Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο…Τι ιδέα κι αυτή!
μτφρ. Γιάννης Η. Χάρης
Εκδόσεις Εστία, 2025
σελ: 284

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.