Τελευταίες ημέρες του 2022 και ήρθε η ώρα των απολογισμών, ακόμη και όσον αφορά τη λογοτεχνική παραγωγή στη χώρα μας για τη χρονιά που οδεύει στο τέλος της.
Έλληνες λογοτέχνες προτείνουν τα δικά τους τρία αγαπημένα ελληνικά βιβλία για το 2022 και δίνουν ιδέες για τα δώρα των γιορτών.
Ο Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος προτείνει:
Η μεταμόρφωσή της – Αμύντα Μιχαλοπούλου (εκδ. Καστανιώτη)«Ένα πρωί που ξύπνησε από εφιάλτη, η Σάσα ανακάλυψε πως είχε μεταμορφωθεί σε άντρα». Έτσι ξεκινάει η νουβέλα της Αμάντας Μιχαλοπούλου, η οποία δεν αποτελεί ωστόσο μια ακόμα παραλλαγή του καφκικού μύθου, αφού η συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ατομική μεταμόρφωση της ηρωίδας της, όσο για μια συνολική διαπραγμάτευση των ζητημάτων του φύλου, μέσα σε μια κοινωνία μάλιστα απαλλαγμένη από τα στερεότυπα του παρελθόντος, εξαιτίας ενός Κατακλυσμού που έχει επέλθει στον πλανήτη έχοντας αλλάξει τα πάντα. Και αυτό στο πλαίσιο μιας συναρπαστικής αφήγησης, χωρίς ίχνος διδακτισμού και φανατισμού που συχνά συσκοτίζουν και ξεστρατίζουν κάθε σχετική συζήτηση σήμερα.
Birds in the night – Σταμάτης Πολενάκης (εκδ. Ενύπνιο)
Σαράντα πεζόμορφα ποιήματα περιέχονται στο νέο βιβλίο του Σταμάτη Πολενάκη, τα οποία μπορούν να διαβαστούν και ως ένα ποίημα, καθώς αφηγούνται την ίδια ιστορία: σ’ έναν τόπο Αποκάλυψης, απ’ όπου ο Θεός απουσιάζει και η Ποίηση μοιάζει ανήμπορη να προσφέρει τη σωτηρία που υπόσχεται, δεν απομένει παρά ο Έρωτας ως η μόνη δύναμη που μπορεί να σώσει όχι μόνο τους εραστές αλλά και να γίνει ο καταλύτης για τη σωτηρία της ανθρωπότητας ή τη δημιουργία ενός νέου κόσμου. Προφητικός και λυρικός τόνος, ελεγειακή και δοξαστική διάθεση για την υπέρβαση -μέσω του έρωτα και της ποίησης- της θείας απουσίας και της ανθρώπινης ματαιότητας.
Ποιητικά άπαντα- Σαπφώ, μτφ. Βασίλης Παπαγεωργίου (εκδ. Σαιξπηρικόν)
Δεν αποτελεί, νομίζω, υπερβολή αν πούμε ότι η Σαπφώ είναι η σημαντικότερη ποιήτρια που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Γι’ αυτό και δεν είναι παράδοξο που τα σωζόμενα αποσπάσματα του έργου της μεταφράζονται ξανά και ξανά. Η μετάφραση του Βασίλη Παπαγεωργίου που μόλις κυκλοφόρησε διαθέτει τρία χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από παλαιότερες: α) περιέχει όλα τα αποσπάσματα που αποδίδονται στη Σαπφώ, καθώς και τα νεότερα ευρήματα που μας έχει προσφέρει η φιλολογική έρευνα, β) δίνει ένα καθαρό νεοελληνικό κείμενο απαλλαγμένο από κάθε είδους φιλολογικά σημάδια, διευκολύνοντας έτσι την απευθείας επαφή με την ποίηση της Σαπφώς, και γ) δεν ενδίδει στον πειρασμό να συμπληρώσει τα κενά των χειρογράφων, προτείνοντας έτσι ένα έκδηλα αποσπασματικό ποιητικό λόγο που πλησιάζει τη μοντέρνα αισθητική.
*Το βιβλίο του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου «Το 24ωρο ενός αναγνώστη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
Η Βίκυ Κλεφτογιάννη προτείνει:
Λυκοχαβιά και άλλες ιστορίες – Κώστας Μπαρμπάτσης (εκδ. Κέδρος)
Με σκηνικό την Ήπειρο και την Αιτωλοακαρνανία τις περιόδους της Κατοχής, του Εμφυλίου, και της μετανάστευσης, ξεδιπλώνονται τα διηγήματα της συλλογής. Εύθραυστοι χαρακτήρες που συνθλίβονται από το σκληρό ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της εποχής. Στρωτή γραφή που ρέει σε έναν κοινό αφηγηματικό καμβά και πραγματεύεται την απώλεια σε διαφορετικές εκφάνσεις. Η γλώσσα, εμπλουτισμένη με ιδιωματισμούς, ενισχύει την πλοκή, ενώ η αμιγής χρήση ντοπιολαλιάς στο πρώτο διήγημα αναδεικνύει εξαιρετικά την ψυχολογική κατάσταση του πρωταγωνιστή και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Αξιοσημείωτη είναι η περιγραφή της σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα σε χαρακτήρες της συλλογής και σε ζώα, η οποία αποδίδεται από τον συγγραφέα με συγκινητική τρυφερότητα.
Ζαφείρη, μη φοβάσαι, πάρε μια βέσπα – Γιώργος Γκόζης (εκδ Ποταμός)
Διηγήματα που ξαφνιάζουν ευχάριστα με την αφοπλιστική τους ευθύτητα και το χαρακτηριστικό καταλυτικό χιούμορ του συγγραφέα. Γλυκόπικρες ιστορίες, σκωπτικές περιγραφές της μεταπολιτευτικής κοινωνίας, με συχνά – άμεσα ή έμμεσα – πολιτικά σχόλια, αλλά και νοσταλγικές αναφορές σε γεγονότα και πρόσωπα, ορόσημα της ατομικής και συλλογικής μνήμης. Το τοπικό στοιχείο είναι έντονο με πρωταγωνίστρια την πόλη της Θεσσαλονίκης. Η μουσική παρούσα – άλλωστε έχει, κατά κάποιο τρόπο, τιτλοφορήσει τη συλλογή – ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, συγκινεί και βρίσκει τον αναγνώστη, μετά την ολοκλήρωση του βιβλίου, να σιγοτραγουδά «άιντε να κερνάς, να καλοπερνάς» στον παραδοσιακό μακεδονίτικο σκοπό.
Άπνοια – Νίκος Κουρμουλής (εκδ. Κείμενα)
Λεπτοδουλεμένα διηγήματα, πρωτότυπες ιστορίες, ιδιαίτερο ύφος. Χαρακτηριστικό είναι το στοιχείο της δυστοπίας που διέπει τη συλλογή και αποδίδεται εξαιρετικά μέσα από την περιγραφή της πόλης και τις καταστάσεις των ηρώων δημιουργώντας μια αποπνικτική ατμόσφαιρα. Οι χαρακτήρες έχουν επινοηθεί ώστε να καλύπτουν μία ευρεία γκάμα κοινωνικών ρόλων, ενώ τα ψυχογραφήματα χτίζονται όχι υπαινικτικά, αλλά ξεκάθαρα μέσω μιας «γραμμικής σύνδεσης” ανάμεσα στο παρελθόν του κάθε ήρωα και τη συμπεριφορά του. Η χρήση της γλώσσας και η εύστοχη επιλογή λέξεων ενδυναμώνουν την αφήγηση.
*Η συλλογή διηγημάτων της Βίκυς Κλεφτογιάννη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
Η Παυλίνα Μάρβιν προτείνει:
Να είχα, λέει, μια τρομπέτα – Μάρω Δούκα (εκδ. Πατάκη)
Δεν αρκεί, κατά τη γνώμη μου, μία φορά για την ανάγνωση του βιβλίου της Μάρως Δούκα “Να είχα, λέει, μια τρομπέτα”, διότι, εν προκειμένω, δεν στήνεται απλώς μυθιστόρημα βασισμένο σε κάποια πλοκή. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο παιχνίδι με τη συλλογική και ατομική μνήμη, τη δημιουργία γλώσσας μέσα από την μονολογικότητα και την γυναικεία διαγενεακή εμπειρία -υλικά πολύτιμα, που μαγειρεύονται με τη μυστική συνταγή της ξεχωριστής λογοτεχνίας. Η σπουδαία πεζογράφος μας αποδεικνύει για ακόμη μία φορά πως δεν υφίσταται σημαντική τέχνη χωρίς βαθιά σχέση με την ιστορία και μας παραδίδει έναν πλούσιο λογοτεχνικό κόσμο απολύτως ιδιοσυγκρασιακό και αναμφισβήτητα πολυφωνικό
Αποκατάσταση – Βασίλης Αμανατίδης (εκδ. Νεφέλη)
Η χρονιά δεν θα ήταν ίδια για εμένα ως αναγνώστρια, δίχως την ποιητική συλλογή του Βασίλη Αμανατίδη “Αποκατάσταση” που στέκει μακριά από καλογραμμένες ποιητικές ιδέες: Ο Αμανατίδης μας φέρνει θαρρετά σε επαφή με το σώμα που μιλά, το σώμα που σχετίζεται, που υποφέρει, που επιμένει, που ψεύδεται, που αποχωρεί. Το σώμα το δικό μας και το σώμα των δικών μας. Παρότι δηλώνω θαυμάστρια του έργου του στο σύνολό του, πιστεύω πως ιδιαίτερα από το “μ_other poem” και έπειτα, και με αποκορύφωμα την “Αποκατάσταση”, ο Αμανατίδης τολμά να κυριολεκτεί χωρίς να προδίδει τον ποιητικό κόσμο που υπόσχεται, αγκαλιάζει την προφορικότητα χωρίς να ενδίδει σε ευκολίες και προσφέρει συγκίνηση μέσα από ολοκληρωμένες, σοφά αρχιτεκτονημένες ποιητικές συνθέσεις.
Το εξιλαστήριο θαύμα – Έλενα Μαρούτσου (εκδ. Κίχλη)
Κρατώντας σταθερό το βλέμμα στην εμπειρία ως πρωτίστως σωματική υπόθεση, και παρακολουθώντας την πορεία της Έλενας Μαρούτσου στην πεζογραφία εδώ και πολλά χρόνια, δεν θα μπορούσα να μην αναγνωρίσω “Το εξιλαστήριο θαύμα”) ως ένα από τα αγαπημένα αναγνώσματα της χρονιάς μου, αλλά και ένα από τα καλύτερα δικά της έργα, για τρεις τουλάχιστον λόγους: την εκτενέστατη έρευνα που προϋποθέτει όχι μόνο σε απαιτητικές ιστορικές περιόδους αλλά και σε δύσβατες ψυχικές περιοχές, την ελκυστική δομή του μυθιστορήματος μέσα από τις ποικίλες συνθήκες στις οποίες περιέρχεται μια βαλίτσα που συνοδεύει μεταμορφώσεις των ηρώων ταξιδιωτών, και τέλος, την έξοχη σπουδή στις εκφράσεις και στις αποσιωπήσεις της ανθρώπινης επιθυμίας.
* Το βιβλίο της Παυλίνας Μάρβιν «Θαύματα στου Πολύφημου / Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη.
Τελευταίες ημέρες του 2022 και ήρθε η ώρα των απολογισμών, ακόμη και όσον αφορά τη λογοτεχνική παραγωγή στη χώρα μας για τη χρονιά που οδεύει στο τέλος της.
Έλληνες λογοτέχνες προτείνουν τα δικά τους τρία αγαπημένα ελληνικά βιβλία για το 2022 και δίνουν ιδέες για τα δώρα των γιορτών.
Ο Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος προτείνει:
Η μεταμόρφωσή της – Αμύντα Μιχαλοπούλου (εκδ. Καστανιώτη)«Ένα πρωί που ξύπνησε από εφιάλτη, η Σάσα ανακάλυψε πως είχε μεταμορφωθεί σε άντρα». Έτσι ξεκινάει η νουβέλα της Αμάντας Μιχαλοπούλου, η οποία δεν αποτελεί ωστόσο μια ακόμα παραλλαγή του καφκικού μύθου, αφού η συγγραφέας δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ατομική μεταμόρφωση της ηρωίδας της, όσο για μια συνολική διαπραγμάτευση των ζητημάτων του φύλου, μέσα σε μια κοινωνία μάλιστα απαλλαγμένη από τα στερεότυπα του παρελθόντος, εξαιτίας ενός Κατακλυσμού που έχει επέλθει στον πλανήτη έχοντας αλλάξει τα πάντα. Και αυτό στο πλαίσιο μιας συναρπαστικής αφήγησης, χωρίς ίχνος διδακτισμού και φανατισμού που συχνά συσκοτίζουν και ξεστρατίζουν κάθε σχετική συζήτηση σήμερα.
Birds in the night – Σταμάτης Πολενάκης (εκδ. Ενύπνιο)
Σαράντα πεζόμορφα ποιήματα περιέχονται στο νέο βιβλίο του Σταμάτη Πολενάκη, τα οποία μπορούν να διαβαστούν και ως ένα ποίημα, καθώς αφηγούνται την ίδια ιστορία: σ’ έναν τόπο Αποκάλυψης, απ’ όπου ο Θεός απουσιάζει και η Ποίηση μοιάζει ανήμπορη να προσφέρει τη σωτηρία που υπόσχεται, δεν απομένει παρά ο Έρωτας ως η μόνη δύναμη που μπορεί να σώσει όχι μόνο τους εραστές αλλά και να γίνει ο καταλύτης για τη σωτηρία της ανθρωπότητας ή τη δημιουργία ενός νέου κόσμου. Προφητικός και λυρικός τόνος, ελεγειακή και δοξαστική διάθεση για την υπέρβαση -μέσω του έρωτα και της ποίησης- της θείας απουσίας και της ανθρώπινης ματαιότητας.
Ποιητικά άπαντα- Σαπφώ, μτφ. Βασίλης Παπαγεωργίου (εκδ. Σαιξπηρικόν)
Δεν αποτελεί, νομίζω, υπερβολή αν πούμε ότι η Σαπφώ είναι η σημαντικότερη ποιήτρια που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Γι’ αυτό και δεν είναι παράδοξο που τα σωζόμενα αποσπάσματα του έργου της μεταφράζονται ξανά και ξανά. Η μετάφραση του Βασίλη Παπαγεωργίου που μόλις κυκλοφόρησε διαθέτει τρία χαρακτηριστικά που τη διαφοροποιούν από παλαιότερες: α) περιέχει όλα τα αποσπάσματα που αποδίδονται στη Σαπφώ, καθώς και τα νεότερα ευρήματα που μας έχει προσφέρει η φιλολογική έρευνα, β) δίνει ένα καθαρό νεοελληνικό κείμενο απαλλαγμένο από κάθε είδους φιλολογικά σημάδια, διευκολύνοντας έτσι την απευθείας επαφή με την ποίηση της Σαπφώς, και γ) δεν ενδίδει στον πειρασμό να συμπληρώσει τα κενά των χειρογράφων, προτείνοντας έτσι ένα έκδηλα αποσπασματικό ποιητικό λόγο που πλησιάζει τη μοντέρνα αισθητική.
*Το βιβλίο του Χαράλαμπου Γιαννακόπουλου «Το 24ωρο ενός αναγνώστη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.
Η Βίκυ Κλεφτογιάννη προτείνει:
Λυκοχαβιά και άλλες ιστορίες – Κώστας Μπαρμπάτσης (εκδ. Κέδρος)
Με σκηνικό την Ήπειρο και την Αιτωλοακαρνανία τις περιόδους της Κατοχής, του Εμφυλίου, και της μετανάστευσης, ξεδιπλώνονται τα διηγήματα της συλλογής. Εύθραυστοι χαρακτήρες που συνθλίβονται από το σκληρό ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον της εποχής. Στρωτή γραφή που ρέει σε έναν κοινό αφηγηματικό καμβά και πραγματεύεται την απώλεια σε διαφορετικές εκφάνσεις. Η γλώσσα, εμπλουτισμένη με ιδιωματισμούς, ενισχύει την πλοκή, ενώ η αμιγής χρήση ντοπιολαλιάς στο πρώτο διήγημα αναδεικνύει εξαιρετικά την ψυχολογική κατάσταση του πρωταγωνιστή και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Αξιοσημείωτη είναι η περιγραφή της σχέσης που αναπτύσσεται ανάμεσα σε χαρακτήρες της συλλογής και σε ζώα, η οποία αποδίδεται από τον συγγραφέα με συγκινητική τρυφερότητα.
Ζαφείρη, μη φοβάσαι, πάρε μια βέσπα – Γιώργος Γκόζης (εκδ Ποταμός)
Διηγήματα που ξαφνιάζουν ευχάριστα με την αφοπλιστική τους ευθύτητα και το χαρακτηριστικό καταλυτικό χιούμορ του συγγραφέα. Γλυκόπικρες ιστορίες, σκωπτικές περιγραφές της μεταπολιτευτικής κοινωνίας, με συχνά – άμεσα ή έμμεσα – πολιτικά σχόλια, αλλά και νοσταλγικές αναφορές σε γεγονότα και πρόσωπα, ορόσημα της ατομικής και συλλογικής μνήμης. Το τοπικό στοιχείο είναι έντονο με πρωταγωνίστρια την πόλη της Θεσσαλονίκης. Η μουσική παρούσα – άλλωστε έχει, κατά κάποιο τρόπο, τιτλοφορήσει τη συλλογή – ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, συγκινεί και βρίσκει τον αναγνώστη, μετά την ολοκλήρωση του βιβλίου, να σιγοτραγουδά «άιντε να κερνάς, να καλοπερνάς» στον παραδοσιακό μακεδονίτικο σκοπό.
Άπνοια – Νίκος Κουρμουλής (εκδ. Κείμενα)
Λεπτοδουλεμένα διηγήματα, πρωτότυπες ιστορίες, ιδιαίτερο ύφος. Χαρακτηριστικό είναι το στοιχείο της δυστοπίας που διέπει τη συλλογή και αποδίδεται εξαιρετικά μέσα από την περιγραφή της πόλης και τις καταστάσεις των ηρώων δημιουργώντας μια αποπνικτική ατμόσφαιρα. Οι χαρακτήρες έχουν επινοηθεί ώστε να καλύπτουν μία ευρεία γκάμα κοινωνικών ρόλων, ενώ τα ψυχογραφήματα χτίζονται όχι υπαινικτικά, αλλά ξεκάθαρα μέσω μιας «γραμμικής σύνδεσης” ανάμεσα στο παρελθόν του κάθε ήρωα και τη συμπεριφορά του. Η χρήση της γλώσσας και η εύστοχη επιλογή λέξεων ενδυναμώνουν την αφήγηση.
*Η συλλογή διηγημάτων της Βίκυς Κλεφτογιάννη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος.
Η Παυλίνα Μάρβιν προτείνει:
Να είχα, λέει, μια τρομπέτα – Μάρω Δούκα (εκδ. Πατάκη)
Δεν αρκεί, κατά τη γνώμη μου, μία φορά για την ανάγνωση του βιβλίου της Μάρως Δούκα “Να είχα, λέει, μια τρομπέτα”, διότι, εν προκειμένω, δεν στήνεται απλώς μυθιστόρημα βασισμένο σε κάποια πλοκή. Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο παιχνίδι με τη συλλογική και ατομική μνήμη, τη δημιουργία γλώσσας μέσα από την μονολογικότητα και την γυναικεία διαγενεακή εμπειρία -υλικά πολύτιμα, που μαγειρεύονται με τη μυστική συνταγή της ξεχωριστής λογοτεχνίας. Η σπουδαία πεζογράφος μας αποδεικνύει για ακόμη μία φορά πως δεν υφίσταται σημαντική τέχνη χωρίς βαθιά σχέση με την ιστορία και μας παραδίδει έναν πλούσιο λογοτεχνικό κόσμο απολύτως ιδιοσυγκρασιακό και αναμφισβήτητα πολυφωνικό
Αποκατάσταση – Βασίλης Αμανατίδης (εκδ. Νεφέλη)
Η χρονιά δεν θα ήταν ίδια για εμένα ως αναγνώστρια, δίχως την ποιητική συλλογή του Βασίλη Αμανατίδη “Αποκατάσταση” που στέκει μακριά από καλογραμμένες ποιητικές ιδέες: Ο Αμανατίδης μας φέρνει θαρρετά σε επαφή με το σώμα που μιλά, το σώμα που σχετίζεται, που υποφέρει, που επιμένει, που ψεύδεται, που αποχωρεί. Το σώμα το δικό μας και το σώμα των δικών μας. Παρότι δηλώνω θαυμάστρια του έργου του στο σύνολό του, πιστεύω πως ιδιαίτερα από το “μ_other poem” και έπειτα, και με αποκορύφωμα την “Αποκατάσταση”, ο Αμανατίδης τολμά να κυριολεκτεί χωρίς να προδίδει τον ποιητικό κόσμο που υπόσχεται, αγκαλιάζει την προφορικότητα χωρίς να ενδίδει σε ευκολίες και προσφέρει συγκίνηση μέσα από ολοκληρωμένες, σοφά αρχιτεκτονημένες ποιητικές συνθέσεις.
Το εξιλαστήριο θαύμα – Έλενα Μαρούτσου (εκδ. Κίχλη)
Κρατώντας σταθερό το βλέμμα στην εμπειρία ως πρωτίστως σωματική υπόθεση, και παρακολουθώντας την πορεία της Έλενας Μαρούτσου στην πεζογραφία εδώ και πολλά χρόνια, δεν θα μπορούσα να μην αναγνωρίσω “Το εξιλαστήριο θαύμα”) ως ένα από τα αγαπημένα αναγνώσματα της χρονιάς μου, αλλά και ένα από τα καλύτερα δικά της έργα, για τρεις τουλάχιστον λόγους: την εκτενέστατη έρευνα που προϋποθέτει όχι μόνο σε απαιτητικές ιστορικές περιόδους αλλά και σε δύσβατες ψυχικές περιοχές, την ελκυστική δομή του μυθιστορήματος μέσα από τις ποικίλες συνθήκες στις οποίες περιέρχεται μια βαλίτσα που συνοδεύει μεταμορφώσεις των ηρώων ταξιδιωτών, και τέλος, την έξοχη σπουδή στις εκφράσεις και στις αποσιωπήσεις της ανθρώπινης επιθυμίας.
* Το βιβλίο της Παυλίνας Μάρβιν «Θαύματα στου Πολύφημου / Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη.
