Ένα πληρέσταστο επιστημονικό βιβλίο με μία βαθιά συνολική ανάλυση που αφορά ένα ευρύτατο χρονικό διάστημα της ανθρώπινης εξέλιξης. Η απλότητα και η σαφήνεια του δεν είναι θέμα απλούστευσης, αλλά αποτέλεσμα κοπιαστικής επιστημονικής κατάρτισης και συσσωρευμένης γνώσης, που αποδίδεται με συνέχεια, συνοχή, και αριστοτεχνικά συνεκτικό τρόπο. Με αυτήν την τακτική γίνεται κατανοητό χωρίς να χάνει τίποτα από την επιστημονική του επάρκεια κι έτσι απευθύνεται σε απλούς αναγνώστες της περιέργειας-της γνώσης, αλλά και στον επιστημονικό κύκλο.
Διαβάζοντας το βιβλίο και παίρνοντας τόσο πολλές – ασύλληπτες απαντήσεις δίχως να προλάβω να διατυπώσω την ερώτηση στο μυαλό μου έρχεται η φράση «πες μου μία απάντηση να σου κάνω μία ερώτηση» από το “Μέρες Ραδιοφώνου” του Γούντι Άλεν. Σε αυτή την μελέτη δεν απουσιάζει σχεδόν καμία επιστήμη. Η καθεμιά με τη δική της συνδρομή και το δικό της μερίδιο συνδράμοντας θα λέγαμε σε μία αμφίδρομη σχέση. Ο συγγραφέας καταφέρνει να συνυπάρχουν συμπληρωματικά, υποστηρικτικά η βιολογία, η ιατρική, η βοτανική, η ανθρωπολογία – ηθολογίας, η κοινωνιολογία και οι πολιτικές επιστήμες. Ανάμεσά τους κάποιες φιλοσοφικές αναζητήσεις και μία συνολική προσπάθεια τεκμηρίωσης του εγχειρήματος. Η κατάρτισή του δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Πείθει χωρίς δεύτερη σκέψη, εμβαθύνοντας στην επιστημονική αλήθεια.
Ο τίτλος “Η Συμβιωτική Περιπέτεια” εξηγείται σε φάσεις μαεστρικά. Αναφέρεται σε όλες τις φάσεις της συνύπαρξης ανθρώπους και φύσης σταδιακά. Από την αρμονικότερη, την πιο ισορροπημένη συνύπαρξη της νομαδικής ζωής, μέχρι τη σημερινή εχθρική δυστοπική συνύπαρξη κυρίως λόγω της αυθαιρεσίας που προκύπτει από την απληστία του ανθρώπου. Παρακολουθούμε τη διαλεκτική δαρβινική σχέση ανθρώπων, φυτών, ζώων και πως αλληλοεπηρεάζονται κι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Αποτελεί τομή στην ανθρώπινη μορφή, νοημοσύνη και μεγάλη ανατροπή στα δεδομένα και τις σταθερές της παλαιοληθικής εποχής σε σχέση με τη ολοκαινο-νεολιθική εποχή.
Την ανατροπή ενισχύει και φέρνει νέες ισορροπίες και νέα κοινωνική ιστορία ο κυρίαρχος ρόλος του homo sapiens. Μεγάλη έκταση καταλαμβάνει πριν την εμφάνιση της γεωργίας, κτηνοτροφίας, η νομαδική ζωή που τα χαρακτηριστικά της αντιπαραβάλλονται με τους άκρατους μετασχηματισμούς που ακολούθησαν.
Ένα παλαιολιθικό ήθος που τα πάντα μοιράζονται ισότιμα, οι άνθρωποι ζουν ειρηνικά κι υπέρτατες αξίες είναι η φιλοξενία, η γενναιοδωρία και ο πόλεμος με τον ανταγωνισμό άγνωστες έννοιες. Κυριαρχεί η αλληλεγγύη. Το πέρασμα στην νεολιθική εποχή που κυριαρχεί ο άκρατος ανταγωνισμός, με κοινωνικές ιεραρχήσεις και συγκρούσεις που παρεμβαίνει η φυσική επιλογή – προσαρμογή και ο γονιδιακός παράγοντας διαφοροποιώντας τελείως την ανθρώπινη συμπεριφορά.
Γιατί όμως καθυστέρησε η ανάπτυξη της γεωργίας και κτηνοτροφίας; Δεν ήταν θέμα εγκεφάλου και ευφυίας αλλά δεν το επέτρεπαν κυρίως οι καιρικές συγκυρίες με τις απότομες εναλλαγές. Έπρεπε να μειωθούν οι παγετώνες, να ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Οι ανατροπές επήλθαν σταδιακά. Μέσα από τα κεφάλαια φωτίζεται πως η ανάπτυξη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας άλλαξε τις κοινωνικές δομές, διότι η ανάπτυξη επέφερε περίσσευμα που απαιτούσε συσκευασία, διαχείριση και έφερε την ανάπτυξη του εμπορίου. Η οικονομία άρχισε να λειτουργεί διαφορετικά. Αναπτύσσεται η απαρχή του σημερινού χρηματοπιστωτικού συστήματος και εμφανίζονται οι πρώτες ανισότητες. Ο συσσωρευμένος πλούτος ξεθωριάζει την αλληλεγγύη, καταργεί την έννοια του εξισωτισμού και δημιουργεί ανταγωνιστικές κοινωνίες με συγκρούσεις, πολέμους και συνεχώς αυξανόμενες ανισότητες.
Η εδραίωση του μοντέλου που εξέχουσα θέση έχουν γεωργία-κτηνοτροφία δημιουργεί την ανάγκη ίδρυσης πόλεων κρατών για την περιφρούρηση τους. Ιδρύονται δίπλα σε μεγάλους ποταμούς (Τίγρη, Ευφράτη, Νείλο). Παράλληλα οι πόλεις οργανώνονται με τείχη και εμφανίζονται οι πρώτοι οικισμοί που σχεδιάζονται με κάποιο αρχιτεκτονικό σχέδιο. Ο παμφάγος άνθρωπος τρέφεται πια κυρίως με δημητριακά, ο συνωστισμός στις πόλεις και η συνύπαρξη με τα ζώα, τα στάσιμα νερά οδηγούν στην ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών που αυξάνουν νοσηρότητα και θνησιμότητα. Τότε αναπτύσσονται ιστορικά ελονοσία, ιλαρά, φυματίωση και έχουμε μεγάλες βιολογικές συνέπειες
Πολύ σημαντική και η κατάθεση της ασύλληπτης μετατροπής της δομής των αξιών της κοινωνίας. Μία κοινωνία που θεωρεί τη γενναιοδωρία αρετή και απορρίπτει ακριβά δώρα. Αρχηγός της είναι ο δικαιότερος μετασχηματίζεται σε ένα σύνολο που επικρατεί ο ισχυρότερος, επικρατεί η κυριαρχία κι η εξουσία του πλούτου.
Όλες οι άλλοτε σταδιακές κι άλλοτε ταχύτατες αλλαγές επηρέασαν την ανθρώπινη συμπεριφορά και τον ψυχισμό. Ο Πλάτωνας πίστευε πως είμαστε δέσμιοι των γονιδίων , ο Αριστοτέλης θεωρεί με τον εγκέφαλο πολύπλοκο αλλά ο χαρακτήρας είναι λευκή πλάκα που τη γράφει η κουλτούρα και εκπαίδευση.
Οι βιολόγοι επιμένουν στον γενετικό παράγοντα, οι ανθρωπολόγοι στον περιβαλλοντικό. Η δυτική σκέψη στην αμοιβαία επιρροή παρακολουθώντας το ήθος και τη συμπεριφορά της νομαδικής ζωής, όταν η ιδιοτέλεια και οι συγκρούσεις ήταν άγνωστα χαρακτηριστικά. Φτάσαμε όμως σε μία συγκρουσιακή κοινωνία που αποθεώνεται η αδιαφορία και η κοινωνική απάθεια.
Ο Μανέτας θίγει όλα αυτά τα ζητήματα με φόντο και τον σημερινό κόσμο κι οι συγκρίσεις είναι αναποφευκτες. Το βιβλίο του δίχως υπερβολή έρχεται να συναντήσει προσεγγίσεις όπως αυτή της τριλογίας του Νώε Χαράρι, του Αντρέας Βάγκνερ με την “Έλευση του Καταλληλότερου” κι άλλων επιστημόνων που τους απασχολούν πως μικρές φαινομενικά μεταβολές κι άλλες μεγαλύτερες άλλαξαν βήμα βήμα τον κόσμο που μας φιλοξενεί σήμερα…
➸ ΙΝΦΟ: Το βιβλίο “Η Συμβιωτική Περιπέτεια” του Γιάννη Μανέτα κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ.
