Η “Κοινωνιολογία με απλά λόγια” του Sam Atkinson δεν είναι ένα εγχειρίδιο κοινωνιολογίας με την αυστηρή ακαδημαϊκή έννοια, ούτε μια απλή εγκυκλοπαίδεια θεωριών. Είναι κάτι πιο χρήσιμο: ένας καθρέφτης που σου δείχνει ότι πολλά από όσα θεωρείς προσωπικά, αυτονόητα ή φυσικά είναι στην πραγματικότητα κοινωνικές κατασκευές.
Το βιβλίο επιχειρεί κάτι φαινομενικά απλό αλλά ουσιαστικά δύσκολο: να συμπυκνώσει δύο αιώνες κοινωνιολογικής σκέψης σε καθαρές ιδέες χωρίς να προδώσει την πολυπλοκότητά τους. Από τον Μαρξ και τον Ντυρκέμ μέχρι τον Φουκώ, τον Μπουρντιέ και τη σύγχρονη κοινωνιολογία της ταυτότητας, της εξουσίας και των μέσων ο Atkinson παρουσιάζει τις βασικές έννοιες σαν σταθμούς σε ένα ταξίδι κατανόησης της κοινωνίας.
Το μεγάλο πλεονέκτημα της “Κοινωνιολογίας με απλά λόγια” είναι ότι δεν προσποιείται πως η κοινωνία είναι κάτι “εκεί έξω”. Αντίθετα μας επαναφέρει συνεχώς σε μια άβολη αλήθεια: είμαστε μέρος των δομών που μας περιορίζουν. Η κοινωνία δεν είναι απλώς το κράτος, οι νόμοι ή οι θεσμοί. Είναι οι ρόλοι που παίζουμε, οι προσδοκίες που εσωτερικεύουμε, οι ανισότητες που αναπαράγουμε χωρίς να το καταλαβαίνουμε κι αυτό το βιβλίο στο θυμίζει σε κάθε κεφάλαιο, χωρίς διδακτισμό, αλλά με μια ήρεμη επιμονή.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το πως παρουσιάζονται οι έννοιες της εξουσίας και της κανονικότητας. Η κοινωνιολογία όπως αναδύεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου δεν ενδιαφέρεται τόσο για το ποιος κυβερνά, όσο για το πως μαθαίνουμε να κυβερνιόμαστε μόνοι μας. Ο Φουκώ για παράδειγμα δεν εμφανίζεται απλώς ως ο θεωρητικός των φυλακών και της επιτήρησης, αλλά ως ο άνθρωπος που μας έμαθε να βλέπουμε την εξουσία στις λεπτομέρειες: στο σχολείο, στο νοσοκομείο, στο βλέμμα του άλλου. Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο δείχνει ότι η κοινωνία δε χρειάζεται πάντα καταστολή για να λειτουργήσει. Αντίθετα απαιτείται συναίνεση.
Ο Atkinson καταφέρνει επίσης κάτι κρίσιμο για τον σημερινό αναγνώστη: να συνδέσει την κλασική θεωρία με τη σύγχρονη εμπειρία. Οι συζητήσεις για την ταυτότητα, το φύλο, τη φυλή, την τάξη και τα ΜΜΕ δεν παρουσιάζονται ως “μόδα”, αλλά ως φυσική εξέλιξη ερωτημάτων που υπήρχαν πάντα: ποιος έχει φωνή, ποιος ορίζεται ως φυσιολογικός, ποιος μένει αόρατος. Σε χρόνο ενεστώτα όπου τα social media παράγουν ταυτότητες με ρυθμούς αλγορίθμου, οι σελίδες λειτουργούν σαν υπενθύμιση ότι η κοινωνιολογία δεν είναι παρωχημένη, αλλά πιο επίκαιρη από ποτέ.
Ένα ακόμη δυνατό σημείο αποτελεί η απομυθοποίηση της “ατομικής ευθύνης” ως πανάκειας. Χωρίς να αρνείται την προσωπική agency δείχνει με σαφήνεια πως οι επιλογές μας διαμορφώνονται από κοινωνικά πλαίσια που δε διαλέξαμε απαραίτητα, όπως το φύλο στο οποίο γεννηθήκαμε, την οικογένεια, την τάξη, τη χώρα, την ιστορική συγκυρία. Δεν πρόκειται για μια θεωρία μοιρολατρίας, αλλά για μια πρόσκληση επίγνωσης, γιατί μόνο όταν καταλάβεις το πλαίσιο, μπορείς να το αμφισβητήσεις.
Το ύφος είναι απλό χωρίς να είναι απλουστευτικό. Οι έννοιες παρουσιάζονται με δομή, παραδείγματα και σαφήνεια, κάτι που το καθιστά ιδανικό τόσο για κάποιον που έρχεται πρώτη φορά σε επαφή με την κοινωνιολογία, όσο και για έναν αναγνώστη που θέλει να ξαναδεί γνωστές θεωρίες με καθαρή ματιά.
“Η Κοινωνιολογία με απλά λόγια” δε σου μαθαίνει απλώς κοινωνιολογία. Σου μαθαίνει να αμφιβάλλεις απέναντι στο “έτσι είναι τα πράγματα”. Σε εκπαιδεύει να βλέπεις πίσω από τις λέξεις, τους ρόλους, τις κατηγορίες και αυτό σε έναν κόσμο που μοιάζει όλο και πιο πολωμένος, πιο γρήγορος και πιο ρηχός, είναι μια πολιτική πράξη από μόνη της. Η κοινωνία είναι μια συνθήκη, διαρκούς διαπραγμάτευσης κι αν θέλουμε να την αλλάξουμε, το πρώτο βήμα δεν είναι να φωνάξουμε πιο δυνατά, αλλά να καταλάβουμε βαθύτερα και το βιβλίο αυτό είναι ένας καλός τόπος για να ξεκινήσει κανείς αυτή τη διαδικασία.
“Η Κοινωνιολογία με απλά λόγια”, του Sam Atkinson • Εκδόσεις Κλειδάριθμος
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
