«Σε προσέχω τον τελευταίο καιρό». Η φράση — ειπωμένη από μια νεαρή γυναίκα σε πανεπιστημιούπολη των ΗΠΑ το 1978 — ήταν ξεκάθαρη, απλή και έκρυβε ένα υπονοούμενο. Ακολούθησε μια ακόμα δήλωση: «Σε βρίσκω πολύ ελκυστικό». Και τέλος, μια απολύτως ξεκάθαρη ερώτηση: «Θα ήθελες να κάνουμε σεξ απόψε;» . Πώς σχετίζονται όλα αυτά με τον όρο μανόσφαιρα;
Τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά: οκτώ συμφοιτητές της, άνδρες και γυναίκες, επανέλαβαν ακριβώς τις ίδιες φράσεις σε άλλους περαστικούς στην πανεπιστημιούπολη. Δεν επρόκειτο για απλές ατάκες φλερτ, ήταν ένα πείραμα ψυχολογίας, σχεδιασμένο για να εξετάσει αν οι άνδρες ή οι γυναίκες είναι πιο επιλεκτικοί σεξουαλικά.
Το πείραμα αυτό έγινε διάσημο, εν μέρει επειδή οι ατάκες χρησιμοποιήθηκαν αργότερα σε βρετανικό ποπ τραγούδι των 90s, με συνοδεία ηλεκτρονικής μουσικής και τρομπέτας, και εν μέρει επειδή έχει αναφερθεί σε πλήθος επιστημονικών άρθρων (σχεδόν 1.200 μέχρι σήμερα).
Ο κύριος λόγος όμως που έμεινε στην ιστορία είναι τα εντυπωσιακά αποτελέσματα: το 75% των ανδρών δήλωσαν ότι θα έκαναν σεξ με μια εντελώς άγνωστη ή αρνήθηκαν ευγενικά λέγοντας πως ήταν δεσμευμένοι ή απασχολημένοι. Καμία γυναίκα δεν συμφώνησε — οι περισσότερες ένιωσαν προσβεβλημένες. Τυπικές απαντήσεις ήταν: «Πρέπει να αστειεύεσαι» ή «Τι πρόβλημα έχεις;»
Αυτή η διαφορά είναι το σιωπηρό υπόβαθρο του “Lost Boys”, του νέου βιβλίου του James Bloodworth, όπου ο συγγραφέας ξεκινά ένα «προσωπικό ταξίδι» σε έναν άλλο κόσμο όπου οι άνδρες νιώθουν ερωτικά απορριφθέντες: τη λεγόμενη μανόσφαιρα.
Πρόκειται για ένα άκρως επίκαιρο βιβλίο: η μανόσφαιρα είναι πλέον στην επικαιρότητα σε όλη τη Δύση. Η επιρροή της διακρίνεται παντού — από το Netflix και τη σειρά Adolescence, έως τον Andrew Tate (τοξικό «μέγκα-ινφλουένσερ» της μανόσφαιρας) και τα δημοφιλή podcasts του Joe Rogan (που χαρακτηρίζεται «η φωνή της μανόσφαιρας»).
Το τι ακριβώς είναι η μανόσφαιρα παραμένει ασαφές. Ο όρος είναι αόριστος αλλά απειλητικός, ισορροπώντας ανάμεσα στο γελοίο (όπως το «μαν-μπαγκ» ή το «μανσπλέινινγκ») και στο γιγαντιαίο (όπως η τροπόσφαιρα, η μανόσφαιρα μοιάζει να μας περιβάλλει και να είναι αναπόφευκτη). Στο στόμα όλων …: σύμφωνα με το N-gram της Google, η χρήση του όρου αυξήθηκε 170 φορές από το 2010.
Ο Bloodworth υιοθετεί εν μέρει ιστορική προσέγγιση. Εντοπίζει τις ρίζες της μανόσφαιρας στο βιβλίο The Game (2005) του Neil Strauss, ένα «εγχειρίδιο φλερτ» με εξώφυλλο από ψεύτικο δέρμα, σκιές από κοπέλες με στήθη τύπου Bond και κεφάλαια με τίτλους όπως: «ΒΗΜΑ 1 — ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΤΟΧΟΥ», «ΒΗΜΑ 5 — ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ», και το… ρομαντικό «ΒΗΜΑ 10 — ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ». Ήταν περισσότερο εγχειρίδιο κυνηγιού παρά ραντεβού. Προέτρεπε τους άνδρες να εντοπίζουν «SHBs» (Super Hot Babes), ιδανικά με «LSE» (Χαμηλή Αυτοεκτίμηση), ώστε να εφαρμόσουν «SS» (Speed Seduction). Έγινε αμέσως best seller.
Το λεξιλόγιο συνεχίστηκε: οποιοδήποτε ταξίδι στη μανόσφαιρα απαιτεί γλωσσάρι. Θα συναντήσετε «incel» (involuntary celibates), «PUA» (Pick-Up Artists) και άπειρες αναφορές στο «μπλε χάπι» και το «κόκκινο χάπι», εμπνευσμένα από τη Matrix (1999), όπου το κόκκινο χάπι αποκαλύπτει την αλήθεια — ότι όλοι οι άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι με μηχανές που τους ρουφούν την ενέργεια.
Η «αλήθεια» που ισχυρίζεται ότι αποκαλύπτει η μανόσφαιρα είναι ότι η σύγχρονη κοινωνία είναι «γυναικοκεντρική» και αφήνει τους περισσότερους άνδρες μεταφορικά αλλά και ουσιαστικά, «στην απέξω». Και αυτό οδηγεί στο δεύτερο βασικό της χαρακτηριστικό: οργή. Η σειρά Adolescence περιστρέφεται γύρω από ένα αγόρι που σκοτώνει μια συμμαθήτριά του. Ο Bloodworth ξεκίνησε το βιβλίο όταν ο εκδότης του του πρότεινε να γράψει για «θυμωμένους άντρες στο διαδίκτυο».
Πόσοι είναι όμως αυτοί οι άνδρες και πόσο θυμωμένοι; Κανείς δεν ξέρει. Η μανόσφαιρα παρουσιάζεται σαν ενιαίο σύνολο, αλλά δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα για το μέγεθός της, την ηλικία των μελών της ή άλλες πληροφορίες. Ο ίδιος ο συγγραφέας τη χαρακτηρίζει ως «χαλαρά συνδεδεμένο δίκτυο ιστοσελίδων, blogs και φόρουμ αρρενωπότητας». Οι αριθμοί ακολούθων δίνουν κάποιες ενδείξεις: ο Tate είχε 4,6 εκατ. followers στο Instagram (πριν αποκλειστεί το 2022). Αλλά κι η γάτα Nala έχει 4,4 εκατομμύρια.
Υπάρχει διάχυτος φόβος ότι η μανόσφαιρα διαρρέει στην ατμόσφαιρα του πραγματικού κόσμου, τοξικοποιώντας τον. Πρόσφατα δεδομένα από τη Βρετανία δείχνουν υψηλά επίπεδα μισογυνισμού σε μαθητές. Ο Alek Minassian που σκότωσε 10 ανθρώπους στο Τορόντο το 2018, το έκανε γράφοντας στο Facebook: «Η εξέγερση των Incel έχει ήδη αρχίσει».
H μανόσφαιρα είναι ταυτόχρονα πρόβλημα και πανικός. Όπως λέει η Laura Bates, συγγραφέας του The New Age of Sexism, είναι πιο χρήσιμο να την αντιμετωπίζουμε όχι ως σύστημα αλλά ως οικοσύστημα — με ακίνδυνα είδη και αρπακτικά. (Ο Tate κατηγορείται για βιασμό, σωματική βία και εμπορία ανθρώπων, κάτι που ο ίδιος αρνείται.) Οι πικραμένοι άνδρες πολλαπλασιάζονται και οι γυναίκες φεύγουν μακριά.
Κι εκεί κρύβεται η τραγική ειρωνεία της μανόσφαιρας: τα μέλη της πιστεύουν πως, όπως ο ήρωας της Matrix, έχουν πάρει το κόκκινο χάπι και βλέπουν την «αλήθεια» για τον κόσμο και τις γυναίκες. Κι έτσι μένουν εκεί — σπαταλώντας την ενέργειά τους σε μηχανές, μιλώντας για τις γυναίκες online, αντί να βγουν έξω και να γνωρίσουν καμία. Η ειρωνεία είναι σχεδόν — αλλά όχι εντελώς — αστεία. Το βιβλίο του Bloodworth ξεκινά με ένα ταιριαστό απόσπασμα του C.S. Lewis:
«Μόνο με το να είναι τρομεροί αποφεύγουν το να είναι γελοίοι».
*Με στοιχεία από τον Εconomist.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
«Σε προσέχω τον τελευταίο καιρό». Η φράση — ειπωμένη από μια νεαρή γυναίκα σε πανεπιστημιούπολη των ΗΠΑ το 1978 — ήταν ξεκάθαρη, απλή και έκρυβε ένα υπονοούμενο. Ακολούθησε μια ακόμα δήλωση: «Σε βρίσκω πολύ ελκυστικό». Και τέλος, μια απολύτως ξεκάθαρη ερώτηση: «Θα ήθελες να κάνουμε σεξ απόψε;» . Πώς σχετίζονται όλα αυτά με τον όρο μανόσφαιρα;
Τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά: οκτώ συμφοιτητές της, άνδρες και γυναίκες, επανέλαβαν ακριβώς τις ίδιες φράσεις σε άλλους περαστικούς στην πανεπιστημιούπολη. Δεν επρόκειτο για απλές ατάκες φλερτ, ήταν ένα πείραμα ψυχολογίας, σχεδιασμένο για να εξετάσει αν οι άνδρες ή οι γυναίκες είναι πιο επιλεκτικοί σεξουαλικά.
Το πείραμα αυτό έγινε διάσημο, εν μέρει επειδή οι ατάκες χρησιμοποιήθηκαν αργότερα σε βρετανικό ποπ τραγούδι των 90s, με συνοδεία ηλεκτρονικής μουσικής και τρομπέτας, και εν μέρει επειδή έχει αναφερθεί σε πλήθος επιστημονικών άρθρων (σχεδόν 1.200 μέχρι σήμερα).
Ο κύριος λόγος όμως που έμεινε στην ιστορία είναι τα εντυπωσιακά αποτελέσματα: το 75% των ανδρών δήλωσαν ότι θα έκαναν σεξ με μια εντελώς άγνωστη ή αρνήθηκαν ευγενικά λέγοντας πως ήταν δεσμευμένοι ή απασχολημένοι. Καμία γυναίκα δεν συμφώνησε — οι περισσότερες ένιωσαν προσβεβλημένες. Τυπικές απαντήσεις ήταν: «Πρέπει να αστειεύεσαι» ή «Τι πρόβλημα έχεις;»
Αυτή η διαφορά είναι το σιωπηρό υπόβαθρο του “Lost Boys”, του νέου βιβλίου του James Bloodworth, όπου ο συγγραφέας ξεκινά ένα «προσωπικό ταξίδι» σε έναν άλλο κόσμο όπου οι άνδρες νιώθουν ερωτικά απορριφθέντες: τη λεγόμενη μανόσφαιρα.
Πρόκειται για ένα άκρως επίκαιρο βιβλίο: η μανόσφαιρα είναι πλέον στην επικαιρότητα σε όλη τη Δύση. Η επιρροή της διακρίνεται παντού — από το Netflix και τη σειρά Adolescence, έως τον Andrew Tate (τοξικό «μέγκα-ινφλουένσερ» της μανόσφαιρας) και τα δημοφιλή podcasts του Joe Rogan (που χαρακτηρίζεται «η φωνή της μανόσφαιρας»).
Το τι ακριβώς είναι η μανόσφαιρα παραμένει ασαφές. Ο όρος είναι αόριστος αλλά απειλητικός, ισορροπώντας ανάμεσα στο γελοίο (όπως το «μαν-μπαγκ» ή το «μανσπλέινινγκ») και στο γιγαντιαίο (όπως η τροπόσφαιρα, η μανόσφαιρα μοιάζει να μας περιβάλλει και να είναι αναπόφευκτη). Στο στόμα όλων …: σύμφωνα με το N-gram της Google, η χρήση του όρου αυξήθηκε 170 φορές από το 2010.
Ο Bloodworth υιοθετεί εν μέρει ιστορική προσέγγιση. Εντοπίζει τις ρίζες της μανόσφαιρας στο βιβλίο The Game (2005) του Neil Strauss, ένα «εγχειρίδιο φλερτ» με εξώφυλλο από ψεύτικο δέρμα, σκιές από κοπέλες με στήθη τύπου Bond και κεφάλαια με τίτλους όπως: «ΒΗΜΑ 1 — ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΤΟΧΟΥ», «ΒΗΜΑ 5 — ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ», και το… ρομαντικό «ΒΗΜΑ 10 — ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ». Ήταν περισσότερο εγχειρίδιο κυνηγιού παρά ραντεβού. Προέτρεπε τους άνδρες να εντοπίζουν «SHBs» (Super Hot Babes), ιδανικά με «LSE» (Χαμηλή Αυτοεκτίμηση), ώστε να εφαρμόσουν «SS» (Speed Seduction). Έγινε αμέσως best seller.
Το λεξιλόγιο συνεχίστηκε: οποιοδήποτε ταξίδι στη μανόσφαιρα απαιτεί γλωσσάρι. Θα συναντήσετε «incel» (involuntary celibates), «PUA» (Pick-Up Artists) και άπειρες αναφορές στο «μπλε χάπι» και το «κόκκινο χάπι», εμπνευσμένα από τη Matrix (1999), όπου το κόκκινο χάπι αποκαλύπτει την αλήθεια — ότι όλοι οι άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι με μηχανές που τους ρουφούν την ενέργεια.
Η «αλήθεια» που ισχυρίζεται ότι αποκαλύπτει η μανόσφαιρα είναι ότι η σύγχρονη κοινωνία είναι «γυναικοκεντρική» και αφήνει τους περισσότερους άνδρες μεταφορικά αλλά και ουσιαστικά, «στην απέξω». Και αυτό οδηγεί στο δεύτερο βασικό της χαρακτηριστικό: οργή. Η σειρά Adolescence περιστρέφεται γύρω από ένα αγόρι που σκοτώνει μια συμμαθήτριά του. Ο Bloodworth ξεκίνησε το βιβλίο όταν ο εκδότης του του πρότεινε να γράψει για «θυμωμένους άντρες στο διαδίκτυο».
Πόσοι είναι όμως αυτοί οι άνδρες και πόσο θυμωμένοι; Κανείς δεν ξέρει. Η μανόσφαιρα παρουσιάζεται σαν ενιαίο σύνολο, αλλά δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα για το μέγεθός της, την ηλικία των μελών της ή άλλες πληροφορίες. Ο ίδιος ο συγγραφέας τη χαρακτηρίζει ως «χαλαρά συνδεδεμένο δίκτυο ιστοσελίδων, blogs και φόρουμ αρρενωπότητας». Οι αριθμοί ακολούθων δίνουν κάποιες ενδείξεις: ο Tate είχε 4,6 εκατ. followers στο Instagram (πριν αποκλειστεί το 2022). Αλλά κι η γάτα Nala έχει 4,4 εκατομμύρια.
Υπάρχει διάχυτος φόβος ότι η μανόσφαιρα διαρρέει στην ατμόσφαιρα του πραγματικού κόσμου, τοξικοποιώντας τον. Πρόσφατα δεδομένα από τη Βρετανία δείχνουν υψηλά επίπεδα μισογυνισμού σε μαθητές. Ο Alek Minassian που σκότωσε 10 ανθρώπους στο Τορόντο το 2018, το έκανε γράφοντας στο Facebook: «Η εξέγερση των Incel έχει ήδη αρχίσει».
H μανόσφαιρα είναι ταυτόχρονα πρόβλημα και πανικός. Όπως λέει η Laura Bates, συγγραφέας του The New Age of Sexism, είναι πιο χρήσιμο να την αντιμετωπίζουμε όχι ως σύστημα αλλά ως οικοσύστημα — με ακίνδυνα είδη και αρπακτικά. (Ο Tate κατηγορείται για βιασμό, σωματική βία και εμπορία ανθρώπων, κάτι που ο ίδιος αρνείται.) Οι πικραμένοι άνδρες πολλαπλασιάζονται και οι γυναίκες φεύγουν μακριά.
Κι εκεί κρύβεται η τραγική ειρωνεία της μανόσφαιρας: τα μέλη της πιστεύουν πως, όπως ο ήρωας της Matrix, έχουν πάρει το κόκκινο χάπι και βλέπουν την «αλήθεια» για τον κόσμο και τις γυναίκες. Κι έτσι μένουν εκεί — σπαταλώντας την ενέργειά τους σε μηχανές, μιλώντας για τις γυναίκες online, αντί να βγουν έξω και να γνωρίσουν καμία. Η ειρωνεία είναι σχεδόν — αλλά όχι εντελώς — αστεία. Το βιβλίο του Bloodworth ξεκινά με ένα ταιριαστό απόσπασμα του C.S. Lewis:
«Μόνο με το να είναι τρομεροί αποφεύγουν το να είναι γελοίοι».
*Με στοιχεία από τον Εconomist.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
