Ήταν Μάρτιος του 2020. Το “My Octopus Teacher” των Philippa Ehrlich και James Reed έχει προγραμματιστεί να είναι η ταινία έναρξης του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που ματαιώνεται ως πολιτιστικό γεγονός με φυσική παρουσία λόγω της επέλασης του COVID-19. Λίγο καιρό μετά κερδίζει το Όσκαρ καλύτερου Ντοκιμαντέρ και γίνεται διαθέσιμο στην πλατφόρμα Netflix. Αυτές τις ημέρες το βιβλίο του Πίτερ Γκόντφρυ-Σμιθ, “Ένας Άλλος Νους” ήρθε με τον δικό του μοναδικό τρόπο να συναντήσει αυτήν την ταινία τεκμηρίωσης και οι συνδέσεις είναι αναπόφευκτες και μάλιστα εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

Ο βυθός κρύβει τα δικά του μυστικά κι είναι γεγονός πως σε πολλούς προκαλεί φόβο. Αν ξεπεράσουμε αυτή την παραδοχή κι αποφασίσουμε να τον εξερευνήσουμε όμως θα έρθουμε αντιμέτωποι με ένα μεγαλείο που είναι ικανό να μας σοκάρει (με τη θέτικη έννοια). Οι περισσότεροι που “επένδυσαν” στη σχέση τους με το νερό δεν το μετάνιωσαν στιγμή. Νιώθουν πως επιστρέφουν εκεί που ανήκουν, δηλαδή στο υγρό στοιχείο. Πρόκειται για ένα βασίλειο με τους δικούς του κανόνες που πρέπει σταδιακά να ανακαλύψεις. Ένα ταξίδι σε ανεξιχνίαστα μονοπάτια που φυσικά κρύβει κινδύνους. Μία μεταφορά σε έναν άλλον “πλανήτη”.

Δεινοί δύτες οι πρωταγωνιστές αποφασίζουν να “εξημερώσουν” το χταπόδι. Όσο απίθανο κι αν φαντάζει δομείται μία σχέση εμπιστοσύνης. Αρκετοί θα θεωρήσουν υπερβολικά τα γραφόμενα κι όμως η δύναμη της εικόνας στο ντοκιμαντέρ και των λέξεων στο βιβλίο επιβεβαιώνουν τα παραπάνω. Από ένα σημείο και μετά το χταπόδι λειτουργεί ως καθρέφτης. Δίνεται τεράστια έμφαση στη λεπτομέρεια. Εξυμνείται ο δείκτης ευφυίας του χταποδιού. Την ίδια ώρα όμως αναπτύσσεται μία λεπτή σχέση. Υπάρχει σωματική επαφή. Οι Craig Foster και Peter Godfrey-Smith γνωρίζουν τον κύκλο ζωής του καλού τους φίλου και δυστυχώς το πότε πλησιάζει το τέλος. Ο συγχρονισμός του επιθανάτιου σκιρτήματος και της εκκόλαψης αυγών αναδεικνύει την ισορροπία των αυτοματοποιημένων διεργασιών της φύσης.

Το χταπόδι μέσω μίας δυναμικής διαδικασίας μετατρέπεται σε δάσκαλο για τον άνθρωπο. Είναι θέμα χρόνου ο άνθρωπος να αναζητήσει την επιστροφή στις ρίζες του, καθώς ο σύγχρονος αστικός κατασκοπευτικός καπιταλισμός τον εξαντλεί. Μπορεί η άνθηση της τεχνολογίας να συμπαρασύρει τα πάντα στο πέρασμά της, υπάρχει όμως ένα αίσθημα κορεσμού, μία κόπωση, μία εξάντληση από το συνεχές “τρέξιμο” που γεννά δεύτερες σκέψεις μόλις υπάρξει ο χρόνος για περισυλλογή. Μέσα από την ταινία τεκμηρίωσης και το εξαιρετικό “πόνημα” του Γκόντφρυ-Σμιθ ανοίγει ένας δρόμος που αρκετοί από εμάς έχουμε ανάγκη να δούμε ως μία “σύγχρονη γη της επαγγελίας”.

Ο αντίλογος μπορεί να θεωρήσει πολυτέλεια στην εποχή μας την επιστροφή στη Φύση. Οι περισσότεροι παλεύουν καθημερινά για την επιβίωση και αυτός ο στίβος “μάχης” δεν τους αφήνει περιθώρια και κυρίως χρόνο για την πολυπόθητη αλλαγή. Η βαθύτερη προέλευση της συνείδησης όμως αφήνει πάντα στο μυαλό μας την αμφιβολία. Όσο κι αν προσπαθήσουμε να την “κοιμήσουμε”, όσο κι αν θέλουμε να ξεχάσουμε τις καταβολές ένα ερέθισμα μπορεί να πυροδοτήσει μία έκρηξη που θα μας ταράξει συθέμελα και θα μας οδηγήσει σε μονοπάτια που δεν είχαμε φανταστεί.

Η σχέση του ανθρώπου με το χταπόδι είναι μια από τις πιο συναρπαστικές και ασυνήθιστες σχέσεις που έχει αναπτυχθεί μεταξύ ανθρώπων και ζώων. Φέρει χαρακτηριστικά που προκαλούν δέος. Η η σύγχρονη επιστήμη αντιμετωπίζει το χταπόδι με σεβασμό και θαυμασμό, αναγνωρίζοντας τη μοναδικότητά του και προς αυτήν την κατεύθυνση βοήθησαν έργα σαν το “My Octopus Teacher”, αλλά και σαν τον “Άλλον Κόσμο”. Η σχέση ανθρώπου-χταποδιού μας υπενθυμίζει ότι η συναισθηματική νοημοσύνη και η αξία ενός πλάσματος δεν περιορίζονται στο δικό μας είδος. Μας διδάσκει την ταπεινοφροσύνη και την ανάγκη να αντιμετωπίζουμε κάθε μορφή ζωής με σεβασμό σε μία εποχή εκτεταμένης οικολογικής καταστροφής. Σε έναν κόσμο διαχωρισμών και αλαζονείας, η σύνδεση με πλάσματα τόσο διαφορετικά όσο το χταπόδι μπορεί να μας προσφέρει πολύτιμα μαθήματα ενσυναίσθησης και αλληλοκατανόησης και να μας κάνει να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας.

✑ Το βιβλίο “Ένας Άλλος Νους”, του Πίτερ Γκόντφρυ-Σμιθ κυκλοφορεί από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.