Το μυθιστόρημα είναι επηρεασμένο από τους σύγχρονους πολέμους της εποχής μας κι αληθινά γεγονότα, αλλά ταυτόχρονα έχει τη δύναμη να πάρει απόσταση από το στενό γεωγραφικό-ιστορικό πλαίσιο, αποφεύγει τους μελοδραματισμούς, την συναισθηματική ταύτιση συμπόνοιας και αποφορτίζει το έργο της ιδεολογικά. Η αφαιρετική αυτή επιτηδευμένη ματιά της Τζούλιας Γκανάσου έχει ξεκάθαρη οπτική. Εκφράζει τη διαχρονική, οικουμενική ρευστότητα το πολέμου, τη δυστοπική ατμόσφαιρα, την ηθική τυφλότητα και το μέγεθος του ανθρώπινου πόνου που μάλλον είναι μία έννοια απροσδιόριστη.
Αποτυπώνει τη πνιγερή, ζοφερή ατμόσφαιρα της δίνης των συρράξεων. Κάθε έννοια ανθρωπισμού ευτελίζεται, ταυτόχρονα όμως κάποιοι δεν υποκύπτουν. Αντέχουν, επιβιώνουν, ονειρεύονται. Έχουν τη λαχτάρα της ειρήνης και τη θέληση να προσφέρουν απλόχερα αλληλεγγύη στον πλησίον. Βυθιζόμαστε σε απρόβλεπτα, χαοτικά αδιέξοδα του παραλογισμού του πολέμου. Η αντοχή μας είναι όμως τεράστια κι αυτό θα πρέπει να το θυμόμαστε. Επομένως δημιουργείται ένα είδος στοχασμού που παίρνει πολιτική χροιά, δίχως να εκβιάζει σε καμία περίπτωση το συναίσθημα.
Η “Δευτέρα παρουσία” δεν μπορεί να υπαινίσσεται μία παθητική, ηττοπαθή προσδοκία της βιβλικής προφητείας. Η μυθιστορηματική πλοκή δίνει χαρακτήρα διεκδίκησης κι αέρα οξυγόνου μίας ζωής που μας ανήκει και τη δικαιούμαστε. Από την απόλυτη επικράτηση της βαρβαρότητας στη δεύτερη ευκαιρία του ονείρου και της ουτοπίας. Σε αυτό το πεδίο οι στρατιώτες δεν μπορεί να είναι άχρωμοι χαρακτήρες. Η ατμόσφαιρα γίνεται κινηματογραφική και τα πάντα μοιάζουν να καταρρέουν. Οι ήρωες γίνονται συμμέτοχοι στο δράμα και την ελπίδα.
Στην αφηγηματική ευρηματικότητα της δημιουργού βρίσκουμε δύο ακόμα ενδιαφέροντα στοιχεία: το διττό σώμα εγγονής-γιαγιάς (Άννα-Όλγα) και ο πικρά ειρωνικός χαρακτηρισμός “πολιτισμένος πόλεμος”. Από τη μία η συνέχεια των γενεών κι από την άλλη το αδυσώπητο του πολέμου, “το τελευταίο που ξεχνάς στον πόλεμο είναι να αναπνέεις”. Σε έναν πόλεμο δεν υπάρχει πολιτιστικό στοιχείο, αυτό είναι αυταπάτη. Υπάρχει πόνος, πείνα, απώλεια, αίμα. Κόντρα σε αυτά η συγγραφέας βάζει την αγάπη, τη στέγη, το νερό, την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ειρήνη.
Ο δρόμος της διαφυγής τέμνεται με αυτόν της λύτρωσης και της γαλήνης της ψυχής. Στο καταφύγιο κυριολεκτικό και μεταφορικά οι όποιες μάσκες πέφτουν. Η εκμετάλλευση, η κακοποίηση, ο εκβιασμός των γυναικών μέσα στην πολεμική συνθήκη αποτελεί κάτι σαν παράπλευρη απώλεια που ελάχιστοι εξετάζουν. Εδώ όμως δεν αφήνεται ούτε αυτό στην μοίρα του. Αποτινάσσεται έτσι ο όρος του a priori θύματος. Η Άννα είναι σύμβολο αντίστασης και αντοχής. Στο πρόσωπο της αποτυπώνεται ταυτόχρονα το ανελέητο του πολέμου και η ακατανίκητη επιθυμία για ζωή. Μία ανέμελη έφηβη που όπως κάθε παιδί στη ηλικία της θέλει να πατήσει στα πόδια της και να κάνει σχέδια για το μέλλον.
Παρ΄ότι είναι εύκολο να παρασυρθεί η Γκανάσου τιθασεύει το συναίσθημα. Με γλώσσα πειστική και σχολαστική λεπτομέρεια χτίζει το δικό της σύμπαν με σφιχτοδεμένη δομή. Δένει μάλιστα άρτια το φαντασιακό στοιχείο με τον σκληρό ρεαλισμό και δημιουργεί μία αλληγορία για τη σκληρότητα του πολέμου. Σε κάθε περίπτωση όμως η αφηγηματική πυξίδα κοιτάει προς το ΦΩΣ. Δεν αφήνεται το περιθώριο επικράτησης στη βία, την αδικία και της πληγές να επικρατήσουν.
Το παράθυρο της δευτέρας παρουσίας έρχεται μέσα από τη στιχομυθία: – «Θα φτιάξω μία χώρα που δε θα σε διώχνει. – Θα φτιάξω μία χώρα που δε θα σε πληγώνει». Η αισιοδοξία απέχει μία τρίχα από την παραίτηση και τη ματαίωση. Αυτή ακριβώς όμως η μάχη δίνεται καθημερινά κι αυτό θέλει να μας αφήσει ως επιμύθιο αυτό το βιβλίο. Η φθορά είναι δεδομένη σε αυτήν την αναμέτρηση, στόχος είναι όμως στο φινάλε να επέλθει η κάθαρση και να έρθει η δικαίωση. Πρέπει όμως να είμαστε δυνατοί και να φτάσουμε να κόψουμε το νήμα. Στο τέλος θα δημιουργήσουμε και θα αντικρίσουμε εμείς κι οι επόμενοι ένας πολιτισμένο κόσμο κι όχι έναν “πολιτισμένο” πόλεμο. Μέχρι τότε δε θα έχει φτάσει το τέλος…
➸ ΙΝΦΟ: Το “Δευτέρα παρουσία” της Τζούλιας Γκανάσου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
