Υπάρχουν βιβλία που δεν σε συγκλονίζουν. Με τον δικό τους μοναδικό τρόπο καταπραΰνουν τη θλίψη που κουβαλάς, αλλά δεν τολμάς να αρθρώσεις. Έργα που δε ζητούν να τα χειροκροτήσεις, ούτε να τα αγαπήσεις: αρκεί να τα νιώσεις. Τα “Χωριστά Δωμάτια” του Ιταλού Βιττόριο Τοντέλι είναι ακριβώς τέτοιο βιβλίο: ένα ημερολόγιο πένθους, γραμμένο με τη λεπτότητα ενός εραστή που αποχαιρετά διακριτικά – αλλά αμετάκλητα. 

Ο Τοντέλι, μορφή ταυτισμένη με τη λογοτεχνική πρωτοπορία των ’80s στην Ιταλία, πέθανε από επιπλοκές του AIDS στα 36 του λίγους μήνες μετά την έκδοση των “Χωριστών Δωματιών”. Και ίσως γι’ αυτό το μυθιστόρημα μοιάζει όχι απλώς με προσωπικό έργο αλλά με τελευταία εξομολόγηση, σχεδόν με πνευματική διαθήκη.  

Η ιστορία είναι φαινομενικά απλή: ο πρωταγωνιστής, συγγραφέας με καταβολές από τη μικροαστική επαρχία ταξιδεύει από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο, από χώρα σε χώρα, για να συμμετάσχει σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις. Πίσω από τη φαινομενική επιτυχία, όμως, κρύβεται ένα κενό – η απουσία του αγαπημένου του, ενός Γερμανού μουσικού που πέθανε αιφνιδίως. Ολόκληρο το βιβλίο είναι ένα εσωτερικό ταξίδι, μια προσπάθεια του Λέο να συμφιλιωθεί με την απώλεια, αλλά και με τον τρόπο που βίωσε την αγάπη: με φόβο, με αναστολές, σε ξεχωριστά δωμάτια. 

Πρόκειται για έναν λυρικό στοχασμό για τον έρωτα και τον θάνατο. Κυρίως όμως: για την ανάγκη του ανθρώπου να είναι μαζί και ταυτόχρονα μόνος. Ο τίτλος του βιβλίου, “Χωριστά Δωμάτια”, μεταφρασμένος ευθέως από το ιταλικό Camere separate, δεν είναι απλώς κυριολεκτικός, γίνεται σύμβολο της αδυναμίας να ενωθούν πλήρως οι ερωτευμένοι και δημιουργεί μία συνθήκη καθρέφτη για όλους μας. 

Ο Τοντέλι με ύφος κομψό αλλά όχι επιτηδευμένο, κατορθώνει να γράψει για τη μετα-εφηβική μοναξιά χωρίς κλισέ. Οι σελίδες του είναι γεμάτες από μικρές σκέψεις, θραύσματα συναισθημάτων, αφηγήσεις που δε δίνουν λύση αλλά απλώς κατονομάζουν την αλήθεια: ο έρωτας, ακόμα κι όταν είναι αμοιβαίος δεν εγγυάται ότι θα σε σώσει από τον εαυτό σου. Ο Λέο φοβάται τη συνύπαρξη. Ο Τόμας διεκδικεί μια ελευθερία χωρίς απολογισμούς. Η σχέση τους είναι ένα διαρκές πηγαινέλα ανάμεσα στη θέρμη και στη φυγή. 

Η ανάγκη για έρωτα συγκρούεται με την ανάγκη για ανεξαρτησία. Δεν υπάρχει οικογένεια, δεν υπάρχει happy end. Υπάρχει μονάχα ο έρωτας ως παρένθεση. Κι αυτό ίσως είναι πιο ειλικρινό από οποιοδήποτε παραμύθι. 

Ο Tondelli δεν περιγράφει μια σχέση για να την ωραιοποιήσει. Αντίθετα την απογυμνώνει. Μας δίνει την καθημερινότητά της – τις μισές κουβέντες, τις ανασφάλειες. Μας μιλά για έναν άντρα που γράφει για τον άλλον όχι γιατί θέλει να τον μνημονεύσει, αλλά γιατί δεν μπορεί και δεν αντέχει να τον ξεχάσει.  

Σε επίπεδο γραφής θυμίζει περισσότερο πεζογράφημα παρά μυθιστόρημα. Οι εσωτερικοί μονόλογοι μοιάζουν με ποιητικά σχόλια. Δεν υπάρχουν εντυπωσιακές περιγραφές ή μεγάλες δραματουργικές κορυφώσεις. Αντίθετα η αφήγηση κυλά αργά, σχεδόν υπνωτιστικά, σαν να θέλει να σε βάλει σε μια θλίψη όχι παθητική, αλλά διαυγή. Κάθε σελίδα είναι μια επιστροφή στη μνήμη, αλλά χωρίς νοσταλγία. Περισσότερο σαν άσκηση αποδοχής: «Έτσι ήταν. Και αυτό ήμουν εγώ». 

Το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και πολιτικά – χωρίς όμως κραυγές. Είναι μια υπόγεια διαμαρτυρία απέναντι σε μια κοινωνία που δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να αγαπηθούν δημόσια και χωρίς ενοχή. Ο Tondelli, που έγραψε το βιβλίο σε μια Ιταλία σφιγμένη από την καθολική ηθική και τον πολιτικό συντηρητισμό, δεν φωνάζει «είμαι γκέι», αλλά γράφει για την απώλεια σαν κάποιος που δεν είχε ποτέ δικαίωμα στο πένθος. Και αυτό είναι βαθιά πολιτικό. 

Η αγάπη δε χρειάζεται πάντα να είναι φαντασμαγορική για να είναι αληθινή. Μπορεί να είναι και ανεπαίσθητη, ασύμμετρη, αθόρυβη και να αφήνει πίσω της όχι μόνο αναμνήσεις, αλλά και ερωτήματα που ποτέ δεν θα απαντηθούν. 

Το τόσο προσωπικό πόνημα αυτό είναι για όσους ένιωσαν ότι η πιο έντονη στιγμή σε μια σχέση είναι όταν παύει να υπάρχει. Για όσους αναρωτήθηκαν αν τελικά αγαπήσαμε ή απλώς προσπαθήσαμε. Για όσους κατάλαβαν πως, τελικά, ο έρωτας δεν είναι πάντα η ένωση δύο σωμάτων – αλλά ο διάλογος δύο μοναξιών. 

Ο Τοντέλι δεν ήθελε να γίνει ήρωας της queer λογοτεχνίας. Ήθελε απλώς να πει την αλήθεια του και την είπε με μια λιτότητα που σπάει την καρδιά, όχι γιατί φωνάζει, αλλά γιατί σου μοιάζει. 

 

➪ Το βιβλίο “”Χωριστά Δωμάτια”, του Βιττόριο Τοντέλι κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.