Το 1991 το Απαρχάιντ στη Νότιο Αφρική τελείωσε. Δέκα χρόνια αργότερα εφ΄αφότου κλείνει ο θλιβερός, οδυνηρός, μακρόχρονος κύκλος βίας, καταπίεσης, εξευτελισμού, αποικιοκρατίας, ρατσισμού σε βάρος ενός ξεθεωμένου ταλαιπωρημένου λαού, ο Κουτσί γράφει την “Ατίμωση” και το 2003 κερδίζει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας που έχει βιώσει την ωμότητα του λευκού ρατσισμού και την επίπονη μετάβαση στη νέα συνθήκη, την ατίμωση ως προσβολή, στέρηση τιμής και αξιοπρέπειας, ελευθερίας επιλογών καταγράφει τις ανατροπές σε προσωπικό, οικογενειακό, συλλογικό επίπεδο, τις αναπόφευκτες συγκρούσεις στο πέρασμα στη νέα πραγματικότητα και τη διάχυτη αγωνία του να δώσει διέξοδο για ένα μέλλον διαφορετικό αρμονικής ειρηνικής συνύπαρξης λευκών και μαύρων κατοίκων, του συνόλου δηλαδή των ανθρώπων. 

Ο Κουτσί έχει ζήσει τη σκληρή περιφρόνηση της ανθρώπινης υπόστασης και μας χαρίζει ένα πληρέστατο, εξισορροπημένο, νηφάλιο, στοχαστικό, ενδοσκοπικό μυθιστόρημα για τη μετάλλαξη της χώρας του, της ρηξικέλευθες ανατροπές, τα δειλά βήματα Δημοκρατίας, το τεράστιο κόστος, τις ανεπούλωτες πληγές και τη δυσκολία εξάλειψης των ψυχικών καταλοίπων. 

Τα θέματα που θίγει είναι ο πολιτισμός της νοτίου Αφρικής, η κατάργηση του Απαρτχάιντ που φέρνει για πρώτη φορά ίσως τόσο έντονα στη δημόσια σφαίρα την αίσθηση του δικαίου και την αντιδιαστολή του με το άδικο, τη μοιραία σύγκρουση σαν αναπόσπαστο μέρος της μετάβασης, την αντίστροφη λειτουργία της ρατσιστικής αντεκδίκησης, την επιβολή του ισχυρού ανεξάρτητου χρώματος, τη θέση των γυναικών, την επιβολή του αρσενικού, τον ναρκισσισμό, την ύβριν, την τιμωρία, τα ανθρώπινα όρια, τα δικαιώματα των ζώων πάντα με πνεύμα διαλεκτικής, και έκδηλη την ανησυχία του. 

Η πλοκή και η αφηγηματική ροή με ξεκάθαρη στόχευση, με ανεπηρέαστη αμερόληπτη ματιά, με έξυπνες ευέλικτες αλλά ρεαλιστικές ανατροπές, με υπαρξιακό, διακριτικό φιλοσοφικό ύφος και με ειλικρινή διορατική ανθρώπινη ματιά φωτίζει τη δύσκολη αυτή περίοδο της χώρας του, κινητοποιεί τη σκέψη και επιτυγχάνει την εγρήγορση του αναγνώστη. Η  λογοτεχνική διαχείριση των συγκρουσιακών αποχρώσεων των χαρακτήρων του, του συσσωρευμένου θυμού – μίσους. Η αποτύπωση των νοοτροπιών, συμπεριφορών χαρακτηρίζονται από αφηγηματική ισορροπία που φέρει τη σφραγίδα της δεξιοτεχνίας του συγγραφέα. Η συνάντηση του δυτικού κόσμου του παλαιού Απαρτχάιντ και του νέου που εισβάλλει με οργή, θυμό, ορμή και διάθεση αυτοεκδίκησης. Ο παλαιός κόσμος με βαθιά ριζωμένα αντανακλαστικά και αδράνεια τρομάζει, αμύνεται, πανικοβάλλεται, αρνείται να παραχωρήσει τα κεκτημένα χρόνων. 

Στη σύλληψη του Κουτσί το χάσμα των γενεών, η διαφορά αξιών και η διάθεση συνθηκολόγησης με τη νέα κατάσταση φέρνει μοιραία μια ποικιλόμορφη σύγκρουση. Ο συγγραφέας δεν λοξοκοιτά ούτε μια στιγμή. Αγωνία και πόθος του είναι η μελλοντική ειρηνική συμβίωση λευκών και μαύρων. 

Στο πολυεπίπεδο και τόσο ανθρώπινο εγχείρημα του αφήνει τους ήρωές του με τα πάθη τους και τις αδυναμίες τους, αλλά ταυτόχρονα τους κάνει απρόβλεπτους, με απορίες, με ανεκπλήρωτες επιθυμίες, με περιορισμένες δυνατότητες, με δισταγμούς. Το λογοτεχνικό μέγεθος του δημιουργού δεν καταδέχεται να πέσει στην παγίδα της πολιτικής κατεύθυνσης και τον αποτρέπει από μελοδραματισμούς κι έντονη συναισθηματική φόρτιση. Μας καλεί “να βλέπουμε τα πράγματα στις κανονικές τους διαστάσεις”. 

Οι ήρωές του εκφράζουν δύο κόσμους και μέσα από αυτούς πετυχαίνει με βαθείς συμβολισμούς να δείξει από τη μία την αιρετική πλευρά των πραγμάτων, τον ρομαντισμό την αγάπη και από την άλλη την αδυναμία, το λάθος, την ενοχή, τη σιωπή. Όλα αυτά που μας κάνουν να πρέπει να έχουμε πάντα δεύτερες σκέψεις. Η Ατίμωση λοιπόν αποτελεί κυρίαρχη έννοια στο έργο του Κουτσί. Η αγριότητα του γεγονότος που προάγει την πλοκή του μυθιστορήματος μας δίνει να καταλάβουμε πως το χρώμα από μόνο του δεν λέει τίποτα. Το θύμα είναι πάντα θύμα. 

Το πνεύμα, η διορατικότητα, η νέα αντίληψη για τον συγγραφέα αντικατοπτρίζεται στην πολυσύνθετη Λούσι και το ρόλο της. Δημιουργείται έτσι ένα πορτρέτο αλληγορίας και αφήνει μια αίσθηση εξαγνισμού των αμαρτιών. Μπορεί όμως ένα τέτοιο πλάσμα να σηκώσει το βάρος και τις αμαρτίες του επώδυνου παρελθόντος; Μέσα σε αυτό το περιβάλλον θα υπάρξουν συμφωνίες, ίσως και κάτω από το τραπέζι, όροι που θυμίζουν συμβόλαια με στοιχεία μαφίας. Η ασυμβίβαστη όμως κόρη δεν υποχωρεί. 

Ο συγγραφέας μετατρέπει ένα προσωπικό οικογενειακό περιστατικό σε ένα γράμμα και ταυτόχρονα σε μια ακτινογραφία, ιχνηλάτηση, διαδρομή ανατομίας ενός ολόκληρου λαού, αυτού της Νοτίου Αφρικής. Θίγει τις παγιωμένες αντιλήψεις, την αδράνεια και αποφεύγει συνειδητά να πάρει θέση για το πρέπον και το ανήθικο, απλά υπαινίσσεται χαρακτηριστικά και αφήνει την τελευταία κουβέντα στον αναγνώστη. 

Σίγουρα η συνειδησιακή ατίμωση εμπεριέχει την πολυετή ταλαιπωρία και την υβριστική περιφρονητική στάση της αποικιοκρατίας σε βάρος της χώρας του. Καταφέρνει όμως να συνεπάρει τη σκέψη μας, να θέσει κομβικά ζητήματα προς προβληματισμό και να αφήσει ως επιμύθιο δίχως ίχνος διδακτισμού πως οι άνθρωποι πηγαίνουν ένα βήμα μπροστά με αμοιβαίες υποχωρήσεις, συνεργασία κι ειρηνική συνύπαρξη ξεπερνώντας την πνιγερή θηλιά του παρελθόντος.  

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.