Η λογοτεχνία πρέπει να δείχνει τι θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί διαφορετικά, τι είναι αυτό που δεν μπορεί να διακρίνει το στυγνό, ανάλγητο κυριαρχικό μάτι. Σε αυτή τη φράση, με την οποία Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, έκλεισε την ομιλία του κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ 2021, μοιάζει να κρύβεται όλη η αλήθεια του βιβλίου «Άλλες Ζωές» (εκδόσεις Ψυχογιός) του σημαντικότερου, ίσως, συγγραφέα της Ανατολικής Αφρικής. Διαβάζοντας το βιβλίο πολιτικής μυθοπλασίας, είδα για πρώτη φορά, μέσα από ένα λογοτεχνικό έργο, πως μια ολόκληρη ήπειρος έχει μάθει να υπάρχει και να αυτοπροσδιορίζεται ως πεδίο συγκρούσεων μεταξύ αποικιοκρατικών δυνάμεων και «άκουσα» και πάλι για πρώτη φορά τη φωνή της αφρικανικής ψυχής. Ίσως γιατί ο συγγραφέας κατορθώνει να διεισδύει στον ψυχισμό των ηρώων του ενώ παράλληλα καταφέρνει να συμπυκνώνει, μέσα σε 384 σελίδες, σχεδόν μισό αιώνα κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας της Ανατολικής Αφρικής.
Ο Αμπνουλαρζάκ Γκούρνα κατάγεται από την Ζανζιβάρη της Τανζανίας. Γράφει, όμως στα αγγλικά. Ζει στη Βρετανία από το 1960, αφότου εγκατέλειψε χώρα του ως πολιτικός πρόσφυγας. Πλέον είναι ομότιμος καθηγητής Αγγλικής και Μετααποικιακής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Αυτό που πετυχαίνει στις Άλλες ζωές είναι η μύηση του αναγνώστη στις διάφορες σημασίες της αποικιοκρατίας και η ανάδειξη της ποικιλομορφίας της αφρικανικής ταυτότητας. Είναι έκδηλο, μέσα από την επιλογή κάθε λέξης, πως ο Νομπελίστας συγγραφέας δεν αναγνωρίζει το άσπρο και το μαύρο, ως βασικές αποχρώσεις ανθρώπινης ζωής.
Η αφήγηση του ξεκινά από την εποχή που η Τανζανία ήταν γερμανική αποικία, πριν από τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και συνεχίζεται για αρκετά μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.Οι άποικοι είχαν, ήδη, τη διακυβέρνηση του κράτους. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν προηγουμένως οργανώσει το σχέδιο αποικισμού της «μαύρης ηπείρου και είχαν μοιράσει την Αφρική σε περιοχές ελέγχου. Κάποιες χώρες, όπως η Τανζανία, είχαν υπάρξει για δεκαετίες αποικίες της Γερμανικής Αυτοκρατορίας, του Κάιζερ, προτού περάσουν στα χέρια των Βρετανών. Ο Γερμανικός στρατός δημιουργούσε στρατιωτικές δυνάμεις από ντόπιους, του περίφημους Ασκάρι.
Στο βιβλίο παρακολουθούμε δύο από τους κεντρικούς ήρωες να καταφεύγουν στο Γερμανικό Στρατό και να γίνονται Ασκάρι για να αποφύγουν την πείνα και τις αρρώστιες που μάστιζαν τα χωριά τους. Ο Γκούρνα παρουσιάζει μια βαθιά ανθρώπινη εικόνα των ηρώων του, μέσα από τη διάλυση των οικογενειών τους και τον ξεριζωμό, μέσα από την αναζήτηση μιας πατρίδας και ενός χαμένου αδελφού, μέσα από τη συνάντηση τους με την αγάπη και την τρυφερότητα σε ένα σύμπαν, όπου ακόμα κυριαρχεί η φρίκη.
Ο πρώτος ήρωας, ο Ιλιάς, δεν θα επιστρέψει ποτέ αλλά η απουσία του σημαδεύει την μικρή του αδελφή την Αφίγια , η οποία έχει υποστεί κακοποίηση ως παιδί στο χωριό της αφρικανικής ενδοχώρας όπου μεγάλωσε. Ο δεύτερος ήρωας, ο Χάμζα, ο οποίος βιώνει με έναν διαφορετικό τρόπο τη εμπειρία ως Ασκάρι, συναντά την Αφίγια, μετά την επιστροφή του από τον πόλεμο. Μέσα από την ιστορία αγάπης της Αφίγια και του Χάμζα, ο Νομπελίστας συγγραφέας δημιουργεί αιμάτινους ήρωες ενώ παράλληλα χαρτογραφεί τις μεταβολές που υπέστη η πολιτική γεωγραφία της Ανατολικής Αφρικής εξαιτίας του γερμανικού και του βρετανικού ιμπεριαλισμού.
Και έπειτα, όταν η Αφίγια και ο Χάμζα αποκτούν το μονάκριβο γιο τους, τον μικρό Ιλιάς ,ξεπροβάλλει μπροστά μας μια άλλη πτυχή της αφρικανικής κουλτούρας, που εδράζεται σε μια μαγική αντίληψη του κόσμου. Ασθένειες των ψιθύρων και τελετές εξαγνισμού. Το μυθιστόρημα γίνεται, πέρα από όλα τ’ άλλα, όχημα για να βυθιστούμε στο μαγικό σύμπαν της Αφρικής.
Η απονομή Νόμπελ στην περίπτωση του Γκούρνα, δεν δίχασε όπως στην περίπτωση της Ανί Ερνό. Παρόλο που και η δική του επιλογή πως τα βραβεία Νόμπελ αποτελούν πλέον πεδίο πολιτικών επιλογών. Παρόλο που και σε αυτή την περίπτωση δεν πρόκειται για υψηλή λογοτεχνία. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν είναι ένα σπουδαίο βιβλίο που συνδυάζει με εξαιρετική μαεστρία τη μυθοπλασία με τα ιστορικά στοιχεία. Ο Γκούρνα δίνει φωνή σε ήρωες που μέχρι τώρα δεν έχουν ακουστεί στη Δύση δίχως να αποσιωπά τα εγκλήματα των αποικιοκρατών. Την ίδια στιγμή αποδεικνύει μέσα από κάθε γραμμή πως δεν πιστεύει πως η συγγραφή πρέπει να είναι μόνο στρατευμένη και πολεμική. Δύο από τα βιβλία του ήταν υποψήφια για το βραβείο Μπούκερ ενώ ο ίδιος έχει υπάρξει μέλος της επιτροπής του Μαν Μπούκερ το 2016.
O Guardian χαρακτήρισε το βιβλίο «σπαρακτικό και καθηλωτικό». Δικαίως. Ο συγγραφέας αναδεικνύει, με τρόπο μοναδικό, την ασχήμια και την αρετή που ενδημούν μέσα μας. Ο άνθρωπος προβάλλει ακέραιος, πέρα από στερεότυπα. Ο Γκούρνα χρησιμοποιεί μια απλή και καθαρή γλώσσα. Σχεδόν σε κάθε σελίδα ο αναγνώστης συναντά λέξεις στα σουαχίλι, στα γερμανικά και στα αραβικά παρόλο που το βιβλίο είναι γραμμένο στα αγγλικά. Ναι, οι «Άλλες Ζωές» είναι ένα σημαντικό βιβλίο για την κληρονομιά της αποικιοκρατίας και την αναζήτηση ταυτότητας μέσα από αρχέγονες παραδόσεις. Ο σπουδαίος μετα- αποικιακός συγγραφέας αποδεικνύει έμπρακτα , σε κάθε σελίδα του λογοτεχνικού του έργου, αυτό που υποστηρίζει και στις διαλέξεις του: Το γράψιμο είναι πολιτική πράξη και η γλώσσα πρέπει να χρησιμοποιείται ως μαχαίρι.
