Το 2013 ο αρθρογράφος Adrian Wooldridge επινόησε μια λέξη και προειδοποίησε για τον ερχομό του «techlash», μιας εξέγερσης ενάντια στους πλούσιους και ισχυρούς της Silicon Valley, που τροφοδοτήθηκε από την αυξανόμενη συνειδητοποίηση του κοινού ότι αυτοί οι «κυρίαρχοι του κυβερνοχώρου» δεν ήταν οι καλοπροαίρετοι φορείς ενός φωτεινού μέλλοντος όπως ισχυρίζονταν.

Παρόλο που ο Wooldridge δεν προσδιόρισε ακριβώς πότε θα φτάσει αυτή η «techlash», σήμερα είναι σαφές ότι συνέβη μια δραματική αλλαγή στη δημόσια άποψη για τη Μεγάλη Τεχνολογία και τους ηγέτες της. Για να είμαστε σαφείς υπήρχαν πάντα επικριτές για τις υπερβολές και τις καταχρήσεις της Silicon Valley. Οι ίδιοι επικριτές (μαζί με πολλούς νέους) έχουν μπει ξανά στη μάχη, οπλισμένοι με δημοφιλή Substacks, στήλες στα μέσα ενημέρωσης και βιβλία που φέρνουν στο φως τα κακώς κείμενα.

Δύο από τις πιο πρόσφατες προσθήκες στο ανθίζον είδος της «techlash» λογοτεχνίας, το “The Venture Alchemists: How Big Tech Turned Profits into Power” του Rob Lalka και “The Tech Coup: How to Save Democracy from Silicon Valley” της Marietje Schaake καταγράφουν την άνοδο μιας βιομηχανίας που χρησιμοποιεί ολοένα και περισσότερο τον άνευ προηγουμένου πλούτο και τη δύναμή της για να υπονομεύσει τη Δημοκρατία και περιγράφουν τι μπορούμε να κάνουμε για να αρχίσουμε να παίρνουμε πίσω μέρος αυτής της εξουσίας.

Ο Lalka είναι καθηγητής επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Tulane και το “The Venture Alchemists” εστιάζει στο πώς μια μικρή ομάδα επιχειρηματιών κατάφερε να μετατρέψει μια χούφτα καινοτόμες ιδέες και μεγάλες επενδύσεις σε άνευ προηγουμένου πλούτο και επιρροή. Παρόλο που τα ονόματα αυτών των «ημίθεων της διαταραχής» είναι πιθανώς γνωστά σε οποιονδήποτε έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο και ένα στοιχειώδες ενδιαφέρον για τη Silicon Valley, ο Lalka ξεκινά επίσης το βιβλίο του με μια σελίδα που παρουσιάζει τις εννέα χαμογελαστές φυσιογνωμίες τους.

Υπάρχουν φωτογραφίες των διάσημων ιδρυτών Mark Zuckerberg, Larry Page και Sergey Brin, των επενδυτών κεφαλαίων Keith Rabois, Peter Thiel και David Sacks και μια πιο ετερόκλητη τριάδα που αποτελείται από τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της Uber, Travis Kalanick, τον φερόμενο ως πατέρα της Silicon Valley, Bill Shockley (ο οποίος, αξίζει να σημειωθεί, πέθανε το 1989) και έναν πρώην επενδυτή κεφαλαίων που είναι πλέον αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, τον JD Vance.

Ο Lalka παίρνει αυτό το ποικιλόμορφο σύνολο τεχνο-τιτάνων και χρησιμοποιεί τις ιστορίες προέλευσής τους και τις μεταξύ τους σχέσεις για να εξηγήσει πώς η λεγόμενη νοοτροπία της Silicon Valley έγινε όχι μόνο ένα σταθερό χαρακτηριστικό στην Κομητεία Σάντα Κλάρα της Καλιφόρνια, αλλά και ο κυρίαρχος τρόπος σκέψης για την επιτυχία και την καινοτομία σε ολόκληρη την Αμερική.

Ένας από τους εννέα επιχειρηματίες στο βιβλίο, ο Peter Thiel έχει γράψει ότι «δεν πιστεύω πια ότι η ελευθερία και η Δημοκρατία είναι συμβατές» και ότι «ο ανταγωνισμός [στις επιχειρήσεις] είναι για τους χαμένους». Πολλοί από τους υπόλοιπους πιστεύουν ότι κάθε τεχνολογική πρόοδος είναι εγγενώς καλή και θα πρέπει να επιδιώκεται με κάθε κόστος. Κάποιοι επίσης θεωρούν ότι η ιδιωτικότητα είναι μια ξεπερασμένη έννοια—ακόμη και μια ψευδαίσθηση—και ότι οι εταιρείες τους θα πρέπει να έχουν την ελευθερία να συσσωρεύουν και να εκμεταλλεύονται τα προσωπικά μας δεδομένα για κέρδος. Ο Lalka υποστηρίζει ότι αυτοί οι άντρες πιστεύουν πως η νέα τους δύναμη θα πρέπει να παραμένει ανεμπόδιστη από κυβερνήσεις, ρυθμιστικές αρχές ή οποιονδήποτε άλλον που θα τολμήσει να επιβάλει περιορισμούς.

Εικονογράφηση: @artificial_vandalism / Olafaq

Είναι μια κάπως απλουστευτική και όχι εντελώς πρωτότυπη εξήγηση για τις φιλελεύθερες τάσεις της Silicon Valley. Αυτό που τελικά έχει σημασία, όμως, είναι ότι πολλές από αυτές τις «αξίες» κωδικοποιήθηκαν στη συνέχεια στο DNA των εταιρειών που ίδρυσαν και χρηματοδότησαν αυτοί οι άνθρωποι—εταιρείες που σήμερα καθορίζουν τον τρόπο που επικοινωνούμε μεταξύ μας, τον τρόπο που μοιραζόμαστε και καταναλώνουμε ειδήσεις και ακόμη και το πώς σκεφτόμαστε τη θέση μας στον κόσμο.

Το “The Venture Alchemists” περιγράφει γλαφυρά τις πρώιμες ενέργειες και τις διαμάχες στους πανεπιστημιακούς χώρους που διαμόρφωσαν αυτούς τους νεαρούς επιχειρηματίες. Ο Lalka είναι ένας σχολαστικός και επίμονος ερευνητής, όπως υποδηλώνουν οι 135 σελίδες υποσημειώσεων του βιβλίου. Ένα πράγμα που το βιβλίο κάνει ιδιαίτερα αποτελεσματικά είναι να “σβήσει” την ιδέα ότι αυτοί οι επιχειρηματίες ήταν κατά κάποιο τρόπο προικισμένοι οραματιστές ενός μέλλοντος που οι υπόλοιποι απλώς δεν μπορούσαμε να κατανοήσουμε ή να προβλέψουμε.

Ο Lalka έχει ως μότο του το ρητό «οι λέξεις έχουν σημασία». Πράγματι, χρησιμοποιεί πολλές από τις ίδιες τις δηλώσεις αυτών των επιχειρηματιών για να αποκαλύψει την υποκρισία τους, τη συμπεριφορά εκφοβισμού, τον ανώριμο αντιδραστικό χαρακτήρα τους, τον περιστασιακό ρατσισμό τους και την απροκάλυπτη απληστία και ιδιοτέλειά τους. «Με πολλούς τρόπους, η Silicon Valley έχει γίνει το αντίθετο από αυτό που επιδίωκαν οι πρώτοι της πρωτοπόροι».

«Οι τεχνολογίες του μέλλοντος πρέπει να επιδιώκονται με σκέψη, ηθική και προσοχή», λέει ο Lalka, αφού πέρασε 313 σελίδες δείχνοντας στους αναγνώστες πώς αυτοί οι επιχειρηματίες αγνόησαν εσκεμμένα και τα τρία αυτά επιρρήματα. Αντ’ αυτού, έχουν κατασκευάσει τεράστιες μηχανές δημιουργίας πλούτου που μας διχάζουν, μας αποσπούν την προσοχή και μας παρακολουθούν.

Στο βιβλίο της Marietje Schaake, “The Tech Coup” έχουμε έναν αποκαλυπτικό απολογισμό για το πόση δύναμη έχει ήδη παραχωρηθεί σε αυτές τις εταιρείες τα τελευταία 20 χρόνια. Υπάρχουν εταιρείες όπως η NSO Group, της οποίας το ισχυρό κατασκοπευτικό εργαλείο “Pegasus” έχει πωληθεί σε αυταρχικούς ηγέτες, οι οποίοι με τη σειρά τους το χρησιμοποίησαν για να καταστείλουν τη διαφωνία και να παρακολουθούν τους επικριτές τους. Δισεκατομμυριούχοι λαμβάνουν πλέον ουσιαστικά αποφάσεις για την εθνική ασφάλεια εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών και χρησιμοποιούν τις εταιρείες Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης που κατέχουν για να προωθήσουν «δεξιά προπαγάνδα» και θεωρίες συνωμοσίας, όπως κάνει ο Μασκ με τους δορυφόρους Starlink και την πλατφόρμα X. Σύμφωνα με τη Schaake αυτή η τεράστια και ως επί το πλείστον ανεξέλεγκτη δύναμη αλλάζει τους θεμελιώδεις τρόπους με τους οποίους λειτουργεί η Δημοκρατία στις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Με πολλούς τρόπους η Silicon Valley έχει γίνει το αντίθετο από αυτό που επιδίωκαν οι πρωτοπόροι της: από την απόρριψη της κυβέρνησης έως την επιτάχυνσή της μέσω εργαλείων κατασκοπείας και αδιαφανών αλγορίθμων», γράφει η Schaake.

Η Schaake, πρώην μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και νυν διεθνής διευθύντρια πολιτικής στο Κέντρο Πολιτικής Κυβερνοχώρου του Πανεπιστημίου Stanford είναι με πολλούς τρόπους η ιδανική χρονογράφος της αρπαγής εξουσίας από τις Big Tech. Πέρα από την ξεκάθαρη εξειδίκευσή της στους τομείς της διακυβέρνησης και της τεχνολογίας, είναι επίσης Ολλανδή. Γεγονός που την καθιστά άτρωτη απέναντι στην ιδιαίτερα αμερικανική «ασθένεια» που φαίνεται να εξισώνει τον ακραίο πλούτο, και την εξουσία που αυτός φέρνει με την αρετή και τη νοημοσύνη.

Αυτή η αντίσταση στα διάφορα πεδία παραμόρφωσης της πραγματικότητας που εκπέμπει η Silicon Valley διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ικανότητά της να διαβλέπει τις πολλές δικαιολογίες που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των ίδιων των ηγετών της τεχνολογίας. Για παράδειγμα, η Schaake κατανοεί ότι όταν κάποιος όπως ο Sam Altman της OpenAI εμφανίζεται ενώπιον του Κογκρέσου και ζητά ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης, στην πραγματικότητα αυτό που κάνει είναι να ζητά από το Κογκρέσο να δημιουργήσει ένα είδος ρυθμιστικού «χαρακώματος» γύρω από την εταιρεία του, ώστε να προστατευθεί από άλλες νεοφυείς επιχειρήσεις που μπορεί να την απειλήσουν και όχι ότι ενεργεί από κάποια επιθυμία για λογοδοσία ή κυβερνητικά μέτρα προστασίας.

Όπως και η Shoshana Zuboff, συγγραφέας του “The Age of Surveillance Capitalism”, η Schaake πιστεύει ότι «το ψηφιακό» πρέπει «να ζει μέσα στο σπίτι της Δημοκρατίας». Οι τεχνολογίες πρέπει να αναπτύσσονται μέσα στο πλαίσιο της Δημοκρατίας και όχι το αντίστροφο. Προτείνει μία σειρά λύσεων, από την απαγόρευση τεχνολογιών που θεωρεί ξεκάθαρα αντιδημοκρατικές (όπως το λογισμικό αναγνώρισης προσώπου και άλλα εργαλεία κατασκοπείας) μέχρι τη δημιουργία ανεξάρτητων ομάδων εμπειρογνωμόνων που θα συμβουλεύουν τα μέλη του Κογκρέσου.

Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτό το ανανεωμένο ενδιαφέρον για τη ρύθμιση έχει προκαλέσει ένα είδος «τεχνο-ρεβανσισμού», για να δανειστούμε μια φράση του δημοσιογράφου James Hennessy. Εκτός από τις γνωστές επιθέσεις, όπως το να παρουσιάζουν τους υποστηρικτές της τεχνο-αντίδρασης (techlash) ως “αντιτεχνολογικούς”, οι εταιρείες δαπανούν επίσης τεράστια ποσά για να ενισχύσουν τις προσπάθειες άσκησης επιρροής τους (lobbying).

Ορισμένοι επενδυτές επιχειρηματικών κεφαλαίων, όπως ο συνιδρυτής του LinkedIn, Reid Hoffman, που έκανε μεγάλες δωρεές στην προεκλογική εκστρατεία της Καμάλα Χάρις ζήτησαν την απομάκρυνση της προέδρου της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Εμπορίου (FTC), Lina Khan ισχυριζόμενοι ότι η ρύθμιση σκοτώνει την καινοτομία (δεν συμβαίνει) και αφαιρεί τα κίνητρα για τη δημιουργία εταιρειών.

Η ρύθμιση των Big Tech θα αποτελέσει ένα κρίσιμο βήμα για την εξισορρόπηση του πεδίου και τη διασφάλιση ότι οι βασικές λειτουργίες μιας Δημοκρατίας μπορούν να εκπληρωθούν. Όπως υποστηρίζουν όμως τόσο ο Lalka όσο και η Schaake, μια άλλη μάχη μπορεί να αποδειχθεί ακόμη πιο δύσκολη. Αυτή περιλαμβάνει την αναίρεση της λογικής που κυριαρχεί και των κυνικών, ιδιοτελών «φιλοσοφιών» που μας οδήγησαν στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα.

Τι θα γινόταν αν αντί για την «δημιουργική καταστροφή», αρχίζαμε να δίνουμε αξία στη σταθερότητα και αντί να «αφήνουμε σημάδια στο σύμπαν» εστιάζαμε τις προσπάθειές μας στο να διορθώσουμε όσα είναι ήδη “χαλασμένα”; Τι θα γινόταν αν παραδεχόμασταν ότι η τεχνολογία μπορεί να μην είναι η λύση για κάθε πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία και ότι ενώ η καινοτομία και η τεχνολογική αλλαγή μπορούν αναμφίβολα να αποφέρουν οφέλη στην κοινωνία, δεν χρειάζεται να είναι τα μόνα μέτρα οικονομικής επιτυχίας και ποιότητας ζωής;

Όταν ιδέες σαν αυτές αρχίσουν να ακούγονται λιγότερο σαν ριζοσπαστικές αντιλήψεις και περισσότερο σαν κοινή λογική, τότε θα ξέρουμε ότι η τεχνο-αντίδραση (techlash) θα έχει επιτύχει κάτι πραγματικά επαναστατικό.

*Με στοιχεία από το Technology Review.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.