Όπως τα queer άτομα υπάρχουν εδώ και αιώνες στην πραγματική ζωή, έτσι ακριβώς υπάρχουν και στη λογοτεχνία. Από τη Σαπφώ μέχρι τον Όσκαρ Ουάιλντ, πολλοί συγγραφείς έχουν προσεγγίσει τις προκλήσεις και τις απολαύσεις της ΛΟΑΤΚΙ+ εμπειρίας με μεγάλο βάθος και φαντασία. Αυτό δεν ήταν πάντα ένα εύκολο εγχείρημα, καθώς πολλά μυθιστορήματα που αναφέρονταν στον ομόφυλο έρωτα δέχτηκαν έντονη κριτική και λογοκρισία. Ως αποτέλεσμα, για να αποτυπώσουν τις αποχρώσεις της queer σεξουαλικότητας, πολλοί από τους συγγραφείς έγραφαν άλλοτε σε συνθηματική γλώσσα, συμβολισμούς και υπονοούμενα, κι άλλοτε περνούσαν το μήνυμά τους μέσω μεταφορών και αλληγοριών.
Ευτυχώς, αυτό μέσα στα χρόνια άρχισε να μεταβάλλεται, και το queer λογοτεχνικό τοπίο αρχίζει να αποκτά όλο και μεγαλύτερο έδαφος στον λογοτεχνικό κόσμο. Με το πρόσφατο νομοσχέδιο που πέρασε για τον γάμο ομοφύλων στην ελληνική Βουλή, έγινε ξεκάθαρο ότι ο γάμος που συνάπτεται μεταξύ δύο προσώπων διαφορετικού ή ίδιου φύλου αποτελεί δικαίωμα. Όχι για λόγους μια κάποιας “ευαισθησίας”, αλλά επειδή αυτό είναι ισότητα. Ζούμε σε μια πρωτόγνωρη εποχή queer ορατότητας τόσο στην pop κουλτούρα, όσο και στην μυθοπλασία, με όλο και περισσότερα queer μυθιστορήματα να εκδίδονται καθημερινά.
Προσωπικά, με έλκουν οι πολύπλοκοι queer χαρακτήρες των οποίων οι ιστορίες αποκαλύπτουν τόσο τη χαρά του να βρίσκει κανείς τον εαυτό του στην κοινότητά του, όσο και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει κανείς σε έναν ετεροκανονικό κόσμο.
Ιδού, λοιπόν, 10 σημαντικά queer μυθιστορήματα για τη λίστα σας, παλιά και νέα, άλλα αισιόδοξα και άλλα όχι, που εξερευνούν τις όμορφες πολυπλοκότητες της queer ταυτότητας και το τι σημαίνει να είσαι μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
1. Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι του Όσκαρ Ουάιλντ, 1891, εκδόσεις Μεταίχμιο
Ανάμεσα στις πρώτες μου λογοτεχνικές αγάπες συγκαταλέγεται και το “Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι”. Κάποια βιβλία και μερικούς συγγραφείς τους αγαπάς όχι μόνο επειδή καθιερώθηκαν ως κλασσικοί στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και επειδή, κάθε φορά που τους διαβάζεις, σε καλούν να ζήσεις έντονα και πρωτόγνωρα συναισθήματα. Γιατί καταφέρνουν την τόλμη τους να την κάνουν συναίσθημα και την προκλητικότητα τους θεωρία ζωής που ακόμα κι αν δεν την υιοθετείς ο ίδιος, οφείλεις να της αναγνωρίσεις τη δύναμή της και κυρίως την αλήθεια της.
Ο Ουάιλντ συχνά πιστώνεται ότι εφηύρε τη σύγχρονη ομοφυλοφιλία και, στον Ντόριαν Γκρέι, δημιούργησε ένα αρχέτυπο – τον όμορφο νεαρό άνδρα που πουλάει την ψυχή του με αντάλλαγμα τη παντοτινή νεότητα. Το Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι, λογοκρίθηκε έντονα από τους κριτικούς για το ανήθικό του περιεχόμενο καθώς στη Βικτωριανή Αγγλία η ομοφυλοφιλία ήταν ποινικό αδίκημα.
Ένα από τα πιο ανορθόδοξα μυθιστορήματα της νεότερης εποχής, το μυθιστόρημα αφηγείται τη συγκλονιστική ιστορία του ηδονοθήρα Ντόριαν, ο οποίος, συνεπαρμένος από το εξαιρετικά όμορφο πορτρέτο που του φιλοτεχνεί ο ζωγράφος Μπάζιλ Χόλγορτ, πουλάει την ψυχή του στον διάβολο με αντάλλαγμα την αιώνια νεότητα και το αιώνιο κάλλος. Υπό την επιρροή του φίλου του, του λόρδου Χάρρυ Γουότον, ο Ντόριαν θα παραδοθεί σε έναν ακόλαστο τρόπο ζωής, τον οποίο κρατά κρυφό από την υψηλή κοινωνία, στα μάτια της οποίας παραμένει ένας τζέντλεμαν. Σε αντίθεση με το άψογο παρουσιαστικό του, το πορτρέτο φέρει τα σημάδια της φθοράς του.
2. Είμαι το τέρας που σας μιλά του Πωλ Μπ. Πρεθιάδο, 2023, εκδόσεις Αντίποδες
Το βιβλίο “Είμαι το τέρας που σας μιλά-Αναφορά σε μια ακαδημία ψυχαναλυτών”, του Πωλ Μπ. Μπρεθιάδο, το οποίο κυκλοφόρησε φέτος την άνοιξη από τις εκδόσεις Αντίποδες σε μετάφραση Αναστασίας Μελία Ελευθερίου, είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί. Και οι λόγοι για αυτό είναι πολλοί. Πρόκειται για ένα κείμενο – το οποίο δεν γράφτηκε για να γίνει βιβλίο, αλλά για να εκφωνηθεί με καταγγελτικό τρόπο – το οποίο είναι εξίσου, αυτοβιογραφία, πολιτική κριτική, φιλοσοφία της επιστήμης και πολιτικό queer μανιφέστο.
Πρόκειται για ένα κείμενο που μοιάζει με ένα σφυρί που χτυπάει ασταμάτητα ό,τι θυμίζει βεβαιότητα. Και αυτό, είναι καλό. Ο Μπρεθιάδο ξεκινά να μιλά για τα παιδικά του χρόνια, για το πώς όταν τον θεωρούσαν ακόμα κοινωνικά ένα «νεαρό κορίτσι», αρνούνταν να συνθηκολογήσει με τις έμφυλες ταυτότητες και τους κοινωνικούς ρόλους που συνεπάγονταν η ισπανική κοινωνία της εποχής. Ακόμα και στην Ισπανία μετά τον Φράνκο, δεν τον ενδιέφερε να ζήσει ως «ελεύθερη γυναίκα» γιατί όπως σωστά λέει πολλές φορές, δεν υπάρχει μια δεδομένη ελευθερία. Ειδικά στους έμφυλους διαχωρισμούς δεν υπάρχει ελευθερία αν δεν υπάρχει η δυνατότητα να επινοήσεις και να πειραματιστείς με τον εαυτό σου όπως θες.
Πέρα από τα αυτοβιογραφικά στοιχεία όμως, το βιβλίο είναι και μια συνεκτική, συνεκτικότατη θα έλεγε κανείς, περιπλάνηση στην ιστορία των επιστημών του 19ου και του 20ου αιώνα. Έτσι ξεκινά να ξεδιπλώνει μια μεγάλη αφήγηση για το πως η ψυχανάλυση οφείλει να αλλάξει ριζικά τις υποθέσεις της για το φύλο και τη σεξουαλικότητα.
Εν κατακλείδι, ο Μπρεθιάδο καταφέρνει να μιλήσει πλούσια για πολλά περισσότερα από την ιστορία των επιστημών και τη ΛΟΑΤΚΙ+ ατζέντα. Μιλάει για την περιβαλλοντική κρίση, για τις νέες τεχνολογίες, για το κοινωνικό άγχος, για ό,τι μας περιβάλλει.
3. Το δωμάτιο του Τζοβάνι του Τζέιμς Μπόλντουιν, 1956, εκδόσεις Μεταίχμιο
Το βιβλίο στη μικρή του έκταση συμπυκνώνει τεράστια συναισθηματική πληθώρα. Περιγράφοντας λεπτομερώς την τεταμένη σχέση μεταξύ του Αμερικανού Ντέιβιντ και του Ιταλού μπάρμαν Τζιοβάνι, ο πρώτος αφηγείται την ιστορία του χρόνου που πέρασαν μαζί κατά τη διάρκεια μιας νύχτας που οδήγησε «στο πιο τρομερό πρωινό της ζωής μου». Αυτό το τρομερό πρωινό, ανακαλύπτουμε σύντομα, σηματοδοτεί την ημέρα της εκτέλεσης του Τζιοβάνι. Στη διάρκεια της νύχτας που θα φέρει τον τραγικό επίλογο της ιστορίας του, ο Ντέιβιντ μας αφηγείται την παράλληλη σχέση του με τον Τζοβάνι και την αρραβωνιαστικιά του, την Έλα, την πάλη του ανάμεσα στην ερωτική επιθυμία και τη συμβατική ηθική, τη σύγκρουση ανάμεσα στην αλήθεια του κορμιού και τα ψέματα του μυαλού.
Το κλασικό αυτό αφήγημα πάθους και θανάτου, το οποίο εκδόθηκε το 1956 και αντικατοπτρίζει την προσωπική πάλη του ίδιου του συγγραφέα με τη σεξουαλική αμφισημία, παραμένει ένα συγκλονιστικό βιβλίο χάρη στην απλότητα του δραματικού του ιστού και στην ένταση με την οποία εκτυλίσσεται η πλοκή του, αποκαλύπτοντάς μας άγνωστες πτυχές της ανθρώπινης καρδιάς.
4. Η Γραμμή της Ομορφιάς του Άλαν Χόλινγκχερστ, 2004, εκδόσεις Public Βιβλιοθήκη
Καλοκαίρι 1983 και ο νεαρός Νικ Γκεστ έχει εγκαταλείψει το πανεπιστήμιο. Μετακομίζει στο Νότινγκ Χιλ στο σπίτι ενός εύπορου σχολικού φίλου του οποίου ο πατέρας είναι συντηρητικός πολιτικός. Ενώ στην αρχή η σεξουαλικότητα του Νικ δεν αποκαλύπτεται, στη συνέχεια παρασύρεται από τον τρόπο ζωής τους – με ραντεβού σε περιφραγμένους κήπους, εντυπωσιακά πάρτι και ευκαιριακές φιλίες πίσω από κλειστές πόρτες. Αλλά καθώς περνάει ο καιρός και εκδηλώνεται η κρίση του AIDS, αυτό καθίσταται πλέον ανέφικτο. Το βιβλίο ξεκινά με τη δεύτερη εκλογική νίκη της Μάργκαρετ Θάτσερ το 1983 και μπλέκει επιδέξια ζητήματα πολιτικής, τάξης και σεξουαλικότητας. Σε μια εποχή που υποτίθεται πως προσφέρει ατέρμονες δυνατότητες, ο Νικ καταφέρνει να κυνηγήσει τη δική του προσωπική εμμονή: Την εμμονή στην ομορφιά -έπαθλο τόσο δελεαστικό γι’ αυτόν όσο η δύναμη και ο πλούτος για τους φίλους του. Το ειδύλλιο με κάποιο νεαρό μαύρο, του χαρίζει την πρώτη του ερωτική εμπειρία μα είναι η μετέπειτα σχέση του, με έναν ωραίο εκατομμυριούχο, εκείνη που θα αλλάξει δραστικά τη ζωή του και θα θέσει υπό αμφισβήτηση τα μεγαλύτερα όνειρα μιας αδίστακτης δεκαετίας.
5. Κατά Μέτωπο του Χρήστου Τσιόλκα, 1997, εκδόσεις Οξύ
Οικογένειες μπορούν να τιναχθούν στον αέρα. Κάποιες οικογένειες διαλύονται για πάντα από μια ασήμαντη πράξη, ένα και μόνο λάθος. Η ζωή με την οικογένειά μου ήταν μια σειρά από μικρές εκρήξεις επίμονες, παθιασμένες, αξιολύπητες. Σκληρά λόγια, χυδαίες απειλές… Κουρδίζαμε ο ένας τον άλλον μέχρι ο πόνος να κορυφωθεί και αποσυρόμασταν στα δωμάτιά μας, μες στα δάκρυα ή μες στην οργή.
Το Κατά Μέτωπο του Χρήστου Τσιόλκα διηγείται την ιστορία του Άρη, ενός μπερδεμένου 19χρονου Έλληνα ομοφυλόφιλου που ζει στα προάστια της Μελβούρνης και το μόνο που θέλει είναι να χορεύει, να παίρνει ναρκωτικά, να κάνει σεξ και ν’ αλλάξει τον κόσμο Γραμμένο σε δυνατή, ασυμβίβαστη γλώσσα, γεμάτο πάθος και ιστορίες για σεξ μεταξύ αγνώστων, καταχρήσεις ναρκωτικών και τη σκληρή πραγματικότητα της περιθωριακής ζωής.
Για τον Άρη, όλες οι αξίες της οικογένειας, του σεξ, της πολιτικής και της δουλειάς έχουν καταρρεύσει. Παγιδευμένος ανάμεσα στον παραδοσιακό ελληνικό κόσμο των γονιών του και των φίλων του και το σαγηνευτικό, καταστροφικό κόσμο των κλαμπ, το μόνο που μπορεί να κάνει ο Άρης είναι ν’ απαλύνει τον πόνο του με τον μόνο τρόπο που ξέρει.
6. Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο της Μπερναρντίν Εβαρίστο, 2020, εκδόσεις Gutenberg
Οι ιστορίες των μαύρων γυναικών έχουν γενικότερα παρερμηνευτεί μέσα στα χρόνια. Είναι δύσκολο να γράψεις μυθοπλασία χωρίς να σε ρωτήσουν: Είναι αυτό μια βιωματική ιστορία; Και αντιπροσωπεύει αυτή η μοναδική ιστορία τη συλλογική εμπειρία των μαύρων γυναικών; Το Κορίτσι, Γυναίκα, Άλλο της Μπερναρντίν Εβαρίστο στρέφει διακριτικά το βλέμμα και στα δύο ερωτήματα και καθιστά την απάντησή τους ένα αδύνατο εγχείρημα.
Το όγδοο μυθιστόρημά της ακολουθεί 12 γυναίκες που ζουν στη Βρετανία, οι περισσότερες μαύρες ή μιγάδες, κάθε ηλικίας, πλούσιες και φτωχές, με διαφορετικούς χαρακτήρες και σεξουαλικούς προσανατολισμούς, έχουν βιώσει από μικρή ηλικία τις κοινωνικές διακρίσεις, τη ρατσιστική συμπεριφορά και τις καθημερινές δυσκολίες. Οι ιστορίες τους για τους φίλους, την οικογένεια, τους εραστές και τις ερωμένες πλέκονται πάνω στην αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος σε μια διαρκώς μεταβαλλόμενη πολυεθνική κοινωνία.
Είναι ένα πολυφωνικό μυθιστόρημα που καταγγέλλει την έμφυλη και φυλετική καταπίεση και στόχο έχει να αφυπνίσει αλλά και να κάνει να ακουστούν οι πολλαπλές φωνές των γυναικών που ζουν σε ένα πολυπολιτισμικό, αλλά ενίοτε άκρως σεξιστικό περιβάλλον όπως αυτό του Λονδίνου.
7. Ελαττωματικό Αγόρι τ@ Sam Albatros, 2021, εκδόσεις Εστία
«Είμαστε η πιο χαρούμενη οικογένεια του κόσμου! Ο μπαμπάς καμιά φορά με δέρνει με τη ζώνη. Μια φορά είχα δει σε μια ελληνική ταινία έναν να δέρνει έτσι τον γιο του. Από τότε, κάθε φορά που με δέρνει με τη ζώνη ο μπαμπάς μου, αισθάνομαι σταρ του σινεμά. Η μαμά με πρήζει συνέχεια να διαβάσω γιατί οι παππούδες μου δεν είχαν λεφτά να τη στείλουν σχολείο. Μια φορά τής είπα αν θέλει να πάει αυτή σχολείο αφού το έχει απωθημένο και εγώ να μείνω σπίτι να παίζω τη νοικοκυρά. Μου άστραψε σφαλιάρα…».
Ένα ακόμα παράδειγμα όπου το προσωπικό βίωμα εγγράφεται στο λογοτεχνικό χαρτί, όπου η έννοια της αυτοβιογραφίας και της queer λογοτεχνίας μετουσιώνονται σε ένα αφήγημα-εξομολόγηση. Το Ελαττωματικό αγόρι είναι ένα οδυνηρό και παράλληλα ενδυναμωτικό μυθιστόρημα που αφηγείται τη ζωή ενός παιδιού που μεγαλώνει στην καταπιεστική και ενίοτε κακοποιητική ελληνική επαρχία. Το Sam Albatros αφηγείται τις διάφορες αποχρώσεις της queer σεξουαλικότητας, της ταυτότητας και της ελληνικής πραγματικότητας. Το Ελαττωματικό Αγόρι επικεντρώνεται κυρίως στα παιδιά της επαρχίας που ζουν στην σκιά του φόβου, ανήμπορα να εκφράσουν την επιθυμία τους και να ζήσουν ελεύθερα τον έρωτά τους. Το βιβλίο ωστόσο κλείνει το μάτι στην queer κοινότητα, καταλήγοντας στην ενδυναμωτική ιδέα της αλληλεγγύης, προσφέροντας έμπνευση και παρηγοριά, παροτρύνοντας τα queer άτομα να αψηφήσουν τα εμπόδια του μικροαστικής ετεροκανονικής πραγματικότητας και να πορευτούν σύμφωνα με τις επιθυμίες και τα όνειρά τους.
8. Το αριστερό χέρι του σκοταδιού της Ουρσούλα Κ. ΛεΓκίν, 2011, Parsec
Η Τζένλι Άι, είναι μια εθνολόγος που έχει σταλεί για να μελετήσει τον πλανήτη Γκέθεν (που στη γήινη γλώσσα σημαίνει χειμώνας), κι έτσι έρχεται αντιμέτωπη με έναν άλλο κόσμο, τελείως διαφορετικό από το Γήινο. Αυτή η επαφή με το «ξένο» υποχρεώνει τον ήρωα ν’ αναθεωρήσει εντελώς θέσεις και απόψεις ταμπού, όχι μόνο σχετικά με τη φύση του σεξ και του σεξισμού, αλλά και με την πολιτιστική αποξένωση γενικότερα. Ο Γήινος Απεσταλμένος αποβάλλει αργά αλλά σταθερά ξεπερασμένες ιδέες και αντιανθρώπινες φιλοσοφίες, ξεπερνώντας πλήθος αρτηριοσκληρωτικές συμβατικότητες, καταφέρνοντας τελικά να οδηγηθεί στην κατανόηση. Σ’ ένα μακρύ ταξίδι μέσα στους πάγους, που περιέχει την έννοια της μύησης, μαζί με τον Γκεθενιανό συμπρωταγωνιστή του, θα συνειδητοποιήσει τη σημασία της Άλλης Πραγματικότητας, τη δύναμη και πολυπλοκότητα της Φύσης, τη συντριπτική αυθεντικότητα των γεγονότων, τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού τελικά.
9. Ορλάντο της Βιρτζίνια Γουλφ, 1928, εκδόσεις Gutenberg
Ορισμένα μυθιστορήματα μοιάζουν με απαντήσεις σε σκληρά ερωτήματα. Άλλα στοχεύουν στην αποτύπωση μιας συγκεκριμένης ιστορίας: πολιτισμικής, συλλογικής, ατομικής. Μερικά μοιάζουν με ερωτικές επιστολές. Το Ορλάντο είναι όλα αυτά μαζί. Εμπνευσμένο και γραμμένο για την γοητευτική ποιήτρια και μέλος της υψηλής κοινωνίας Βίτα Σάκβιλ-Γουέστ, με την οποία η Βιρτζίνια Γουλφ είχε μακροχρόνιο δεσμό, ακολουθεί την ομώνυμη πρωταγωνίστρια μέσα από τρεις αιώνες ιστορίας, αρκετές ερωτικές σχέσεις, μια αλλαγή φύλου και ένα πολύ μακρύ ποιητικό έργο. Πρόκειται για ένα ευχάριστο ανάγνωσμα, γεμάτο χιούμορ και ζεστασιά καθώς και σημαντικές παρατηρήσεις για το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την εξουσία και την δημιουργική διαδικασία.
10. Το Πορφυρό Χρώμα της Άλις Γουόκερ, 2022, εκδόσεις Παπαδόπουλος
Το Πορφυρό χρώμα, το εμβληματικό μυθιστόρημα που άλλαξε για πάντα τη σύγχρονη αμερικανική λογοτεχνία, περιγράφει τη ζωή δύο Αφροαμερικανίδων στον βαθύ αμερικανικό Νότο των αρχών του εικοστού αιώνα. Χωρισμένες από τότε που ήταν μικρά κορίτσια, οι αδερφές Σίλι και Νέτι διατηρούν την ελπίδα τους καθώς και την πίστη τους η μια στην άλλη παρά τον χρόνο, την απόσταση και τη σιωπή ανάμεσά τους. Με μια σειρά επιστολών που εκτείνονται σε μια μακρά περίοδο, το έργο αυτό ξεδιπλώνει τη μαγεία του, καλώντας τους αναγνώστες να γνωρίσουν τους ήρωες που προβάλλουν μέσα από τις σελίδες του με τρόπο γλαφυρό και ανεξίτηλο.
Το Πορφυρό χρώμα έσπασε τη σιωπή για την ενδοοικογενειακή βία και τη σεξουαλική κακοποίηση αφηγούμενο τη ζωή γυναικών που μέσα από τον πόνο, την αγωνία και τη συνεχή προσπάθειά τους κατέκτησαν τη συντροφικότητα, την εξέλιξη, την ανθεκτικότητα και τη γενναιότητα. Βαθιά συγκινητικό, το έπος της Άλις Γουόκερ μας οδηγεί σε ένα πνευματικό ταξίδι προς τη λύτρωση, την αγάπη και, κυρίως, την ελπίδα.
11. Στη γη είμαστε πρόσκαιρα υπέροχοι του Όσιαν Βουόνγκ, 2019, εκδόσεις Gutenberg
Η γλώσσα, η λαγνεία, ο εθισμός και το κληρονομικό τραύμα συμπλέκονται στο συγγραφικό ντεμπούτο του Όσιαν Βουόνγκ. Γραμμένο με τη μορφή επιστολής από έναν γιο προς μια μητέρα που ωστόσο δεν μπορεί να το διαβάσει καθώς είναι αναλφάβητη, ο Βουόνγκ συνδυάζει την ακρίβεια και τον λυρισμό της ποίησής του με τις διάφορες μορφές οικειότητας που υπάρχουν μεταξύ εραστών, μεταξύ γονέα και παιδιού, μεταξύ αρρώστων και υγιών. Μεγαλώνοντας με μια Βιετναμέζα μητέρα και γιαγιά για τις οποίες ο πόλεμος και η βία έχουν αφήσει βαθιά τραύματα, ο ομιλητής του μυθιστορήματος, ο Μικρός Σκύλος προσεγγίζει το ζήτημα της επιβίωσης με ερευνητικό ενδιαφέρον. Συνδυάζοντας τις αποσπασματικές αναμνήσεις της παιδικής του ηλικίας με την αφήγηση του πρώτου του πολυτάραχου έρωτα -του Τρέβορ, του 16χρονου γιου ενός καπνοκαλλιεργητή – ο Βουόνγκ αφηγείται πώς είναι να ενηλικιώνεσαι ως ομοφυλόφιλος και την τρυφερή και σπαρακτική φυγή του.
