Από την εποχή του πολέμου του Βιετνάμ, ο Νόαμ Τσόμσκι αποτελεί μια από τις ηγετικές φυσιογνωμίες της παγκόσμιας διανόησης. Γεννημένος το 1928 στη Φιλαδέλφεια από Εβραίους γονείς, ο Τσόμσκι μεγάλωσε σε ένα σπίτι με έντονες πολιτικές ανησυχίες. Οι γονείς του και η ευρύτερη οικογένειά του εμπλέκονταν με τον σοσιαλισμό και τον αναρχισμό. Ως αποτέλεσμα, σε ηλικία 10 ετών, ο Τσόμσκι είχε ήδη γράψει ένα δοκίμιο για την εξάπλωση του φασισμού. Στα 16 του, ενώ σπούδαζε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, αποφάσισε να σπουδάσει γλωσσολογία και ολοκλήρωσε το πτυχίο του στον συγκεκριμένο κλάδο. Στη συνέχεια, ο Τσόμσκι έλαβε υποτροφία από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και υπέβαλε τη διδακτορική του διατριβή. Το 1955 εντάχθηκε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης ως επίκουρος καθηγητής όπου και εργάσθηκε μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 2002.

Παρά την τεράστια συμβολή του στη γλωσσολογία, ο Τσόμσκι εστίαζε πάντοτε στους κοινωνικούς αγώνες από τα κάτω. Για παράδειγμα, συμμετείχε στις διαμαρτυρίες κατά του πολέμου του Βιετνάμ, αρνήθηκε να πληρώσει τους μισούς φόρους του, καθώς αυτοί θα χρηματοδοτούσαν τον αμερικανικό στρατό, και συνελήφθη κατά τη διάρκεια μιας αντιπολεμικής διαδήλωσης έξω από το Πεντάγωνο. Αυτό τον κατέταξε στον κατάλογο των πολιτικών αντιπάλων του τότε προέδρου των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον.

Ο σεβαστός ομότιμος καθηγητής του Ινστιτούτου συνέχισε τις ακτιβιστικές του δράσεις, όπως η υποστήριξη του κινήματος «Occupy Wall Street» το 2011 και η υπεράσπιση της κατάργησης των πυρηνικών όπλων. Ως ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή μελετητές, το έργο του Τσόμσκι είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της παγκόσμιας πολιτικής, του σύγχρονου ιμπεριαλισμού και της κοινωνίας.

Στο βιβλίο του “Occupy” (2012) – μια σύντομη μελέτη για τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές ανισότητες που οδήγησαν στο κίνημα Occupy – ο Νόαμ Τσόμσκι σημείωσε τη σημασία της ενεργητικής ανάγνωσης:

«Το να διαβάζεις ένα βιβλίο δεν σημαίνει απλώς να γυρνάς τις σελίδες. Σημαίνει να σκέφτεσαι πάνω σε αυτό, να εντοπίζεις σημεία στα οποία θέλεις να επιστρέψεις, να αναρωτιέσαι πώς να το τοποθετήσεις σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, να ακολουθείς τις ιδέες του. Δεν έχει νόημα να διαβάσεις ένα βιβλίο αν το αφήσεις να περάσει μπροστά από τα μάτια σου και το ξεχάσεις δέκα λεπτά αργότερα. Η ανάγνωση ενός βιβλίου είναι μια πνευματική άσκηση που διεγείρει τη σκέψη, τη περιέργεια, τη φαντασία».

Ως ένας από τους κορυφαίους διανοούμενους και θεωρητικούς του αναρχισμού στον κόσμο, ο Τσόμσκι έχει αφιερώσει μια ζωή στη μελέτη σύνθετων φιλοσοφικών ζητημάτων και προβλημάτων του πραγματικού κόσμου.

Αν θέλετε λοιπόν να διευρύνετε την κατανόησή σας για τον κόσμο μέσα από τον αιχμηρό φακό του Τσόμσκι, ακολουθούν 10 βασικά αναγνώσματα στα οποία ο σπουδαίος διανοητής μας προτείνει να εντρυφήσουμε. Οι προτάσεις του αντικατοπτρίζουν τη βαθιά γνώση του και την κριτική του προσέγγιση προς την κοινωνική και πολιτική δομή.

1. “Μέρες και Νύχτες Αγάπης και Πολέμου”, του Εντουάρντο Γκαλεάνο
Ένα αυτοβιογραφικό έργο που συνδυάζει προσωπικές αναμνήσεις με την πολιτική κατάσταση της Λατινικής Αμερικής κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο αναδεικνύει την αγάπη, τον πόλεμο και την αντίσταση σε έναν κόσμο γεμάτο ανισότητες και καταπίεση. Το βιβλίο αυτό συνδυάζει την πολιτική και λογοτεχνική αφήγησης, που αντικατοπτρίζει τους αγώνες και τις ελπίδες της εποχής. Ο Τσόμσκι εκτιμά τη δύναμη της γραφής του Γκαλεάνο, που συνδέει την πολιτική πραγματικότητα με το προσωπικό βίωμα.

2. “1984”, του Τζορτζ Όργουελ
Το μυθιστόρημα αυτό, δημοσιευμένο το 1949, παρουσιάζει μια ζοφερή εικόνα ενός μελλοντικού ολοκληρωτικού κράτους όπου ο “Μεγάλος Αδελφός” ελέγχει κάθε πτυχή της ζωής των πολιτών. Ο Τσόμσκι συχνά αναφέρεται στο “1984” για να τονίσει τις σύγχρονες απειλές της μαζικής παρακολούθησης και της προπαγάνδας, συγκρίνοντας τη φανταστική δικτατορία του Orwell με τη σύγχρονη πραγματικότητα της κυβερνητικής επιτήρησης και της καταπίεσης της ελευθερίας του λόγου. Σύμφωνα με τον Τσόμσκι, το “1984” παραμένει ένα απαραίτητο ανάγνωσμα για την κατανόηση των μηχανισμών εξουσίας και ελέγχου.

3. “Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος”, του Άλντους Χάξλεϋ
Δημοσιευμένο το 1932, “Ο Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος” απεικονίζει μια φουτουριστική κοινωνία όπου η ευημερία, η τεχνολογία και η γενετική εργαλειοποιούνται για να διατηρηθεί η κοινωνική σταθερότητα. Ο Τσόμσκι συχνά αντιπαραθέτει τον “Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο” με το “1984” του Όργουελ, επισημαίνοντας ότι, ενώ το τελευταίο επικεντρώνεται στην καταστολή μέσω του φόβου και της βίας, το έργο του Χάξλεϋ εξετάζει τη δυνατότητα ελέγχου των μαζών μέσω της επιθυμίας και της απόλαυσης. Αυτή η αντίθεση αποκαλύπτει δύο διαφορετικές, αλλά εξίσου επικίνδυνες μεθόδους κοινωνικού ελέγχου.

4. “Ηγεμονία ή Επιβίωση”, του Νόαμ Τσόμσκι
Στο έργο αυτό, που δημοσιεύθηκε το 2003, ο Τσόμσκι ερευνά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ και προειδοποιεί ότι η προσπάθεια της χώρας να διατηρήσει την παγκόσμια ηγεμονία της μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες για την ανθρωπότητα. Ο Τσόμσκι αναλύει τις διάφορες στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ και την υποστήριξή τους σε αυταρχικά καθεστώτα, παρουσιάζοντας πώς αυτές οι ενέργειες θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη και σταθερότητα. Το βιβλίο “Ηγεμονία ή Επιβίωση” αποτελεί ένα κεντρικό έργο για την κατανόηση της κριτικής του Τσόμσκι απέναντι στην αμερικανική εξωτερική πολιτική.

5. “Της Γης οι Κολασμένοι”, του Φραντς Φανόν
Δημοσιευμένο το 1961, το έργο αυτό του Φραντς Φανόν είναι ένα από τα πιο σημαντικά κείμενα για την αποαποικιοποίηση και την ψυχολογία της καταπίεσης. Ο Φανόβ εξετάζει τη βία ως μέσο απελευθέρωσης των καταπιεσμένων λαών και αναλύει την ψυχολογική και πολιτιστική επίδραση της αποικιοκρατίας. Ο Τσόμσκι θεωρεί αυτό το βιβλίο ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των κοινωνικών ανισοτήτων και των δυνατοτήτων της κοινωνικής αλλαγής μέσω της επανάστασης.

6. “Ο Μεγάλος μετασχηματισμός”, του Καρλ Πολάνυι
Το έργο του Καρλ Πολάνυι, που δημοσιεύθηκε το 1944, εξετάζει την κοινωνική και οικονομική μεταμόρφωση που προκλήθηκε από την άνοδο της αγοράς και την ανάδυση του καπιταλισμού στη Δυτική Ευρώπη. Ο Πολάνυι υποστηρίζει ότι η αγορά δεν είναι μια φυσική εξέλιξη αλλά μια κοινωνική κατασκευή που έχει διαβρώσει τις παραδοσιακές κοινωνικές σχέσεις και έχει οδηγήσει σε σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Ο Τσόμσκι συχνά αναφέρεται σε αυτό το έργο για να υπογραμμίσει τις καταστροφικές συνέπειες του σύγχρονου καπιταλισμού.

7. “Περί Αναρχισμού”, του Νόαμ Τσόμσκι
Το “Περί Αναρχισμού” είναι μια συλλογή από κείμενα και ομιλίες του Τσόμσκι που δημοσιεύθηκαν το 2013, στα οποία εξετάζει την αναρχική σκέψη και την εφαρμογή της στις σύγχρονες κοινωνίες. Ο Τσόμσκι υποστηρίζει ότι ο αναρχισμός, ως φιλοσοφία της ελευθερίας και της αυτονομίας, αποτελεί μια απαραίτητη εναλλακτική στον αυταρχισμό και τον καπιταλισμό.

Πόσο επίκαιρη είναι σήμερα μια συζήτηση περί αναρχισμού; Μπορεί το αναρχικό κίνημα να προκαλέσει κοινωνικές αλλαγές; Ο Τσόμσκι διερωτάται, προκαλεί, θέτει σημαντικά ερωτήματα. Τονίζει αυτό που θεωρεί ως την ουσία του αναρχισμού: πρέπει να αποδειχθεί η αναγκαιότητα της εξουσίας. Σκιαγραφεί το όραμά του για μια ριζική ανασυγκρότηση της κοινωνίας χωρίς ιεραρχικές δομές, για έναν κόσμο όπου κάθε άτομο θα συμμετέχει άμεσα στις αποφάσεις που αφορούν στη ζωή του. Το βασικότερο: επιβεβαιώνει την αντίληψή του για τον τρόπο που πρέπει να οργανώσουμε τη ζωή μας ενόψει των δύσκολων αγώνων του σήμερα και του αύριο. Το βιβλίο προσφέρει μια διεισδυτική ματιά στην πολιτική σκέψη του Τσόμσκι και τη δέσμευσή του για κοινωνική δικαιοσύνη.

8. “Όπλα, Μικρόβια και Ατσάλι”, του Τζάρεντ Ντάϊαμοντ
Το βιβλίο αυτό, που δημοσιεύθηκε το 1997, διερευνά τους παράγοντες που συνέβαλαν στην άνιση ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Ο Ντάϊαμοντ υποστηρίζει ότι η γεωγραφία και το περιβάλλον έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της γεωργίας, της τεχνολογίας και της πολιτικής εξουσίας. Αποφεύγοντας με μαεστρία τις εύκολες και απλοϊκές ρατσιστικές εξηγήσεις και μη αρκούμενος στα άμεσα αίτια, ο συγγραφέας καταφέρνει μέσω μιας διεπιστημονικής θεώρησης να εκμαιεύσει από το χάος των δεδομένων και των στοιχείων του τα απώτερα αίτια σχετικά με το γιατί οι κάτοικοι της δυτικής Ευρώπης υπέταξαν και σχεδόν εξολόθρευσαν τους Ινδιάνους της Αμερικής αντί για το αντίστροφο ή γιατί οι Αβορίγινες της Αυστραλίας παρουσίαζαν τόσο μεγάλη πολιτισμική καθυστέρηση στην εποχή της «ανακάλυψής» τους. Ο Τσόμσκι θεωρεί αυτό το βιβλίο σημαντικό για την κατανόηση της ιστορίας και της εξέλιξης των πολιτισμών, καθώς προσφέρει μια επιστημονική βάση για τη μελέτη της ανισότητας.

9. “Δημοκρατία στην Εργασία”, του Ρίτσαρντ Γουλφ
Ο Γουλφ προτείνει ότι η δημοκρατία στο χώρο εργασίας μπορεί να προσφέρει μια βιώσιμη λύση στις αδυναμίες του καπιταλιστικού συστήματος. Το βιβλίο αναλύει διάφορα μοντέλα δημοκρατικών και συνεργατικών επιχειρήσεων που έχουν πετύχει στην πράξη, όπως τα συνεργατικά σχήματα που λειτουργούν με βάση την ισότητα και την αμοιβαία λογοδοσία. Ο Γουλφ εξετάζει τις θετικές επιπτώσεις αυτών των μοντέλων στην οικονομία, όπως η μείωση των ανισοτήτων, η βελτίωση της ποιότητας εργασίας, και η ενίσχυση της συμμετοχής των εργαζομένων στις αποφάσεις της επιχείρησης. Ο συγγραφέας αναλύει επίσης τις προκλήσεις και τις αντιστάσεις που μπορεί να συναντήσουν οι δημοκρατικές επιχειρήσεις, καθώς και τις πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές που απαιτούνται για την ευρύτερη εφαρμογή αυτών των μοντέλων. Προτείνει τις Αυτοδιευθυνόμενες Εργατικές Επιχειρήσεις ως θεραπεία στη βαθιά κρίση του Καπιταλισμού και υποστηρίζει ότι αυτό το μοντέλο δεν εφαρμόστηκε ποτέ μέχρι σήμερα στις προσπάθειες σοσιαλιστικού μετασχηματισμού. Ο συγγραφέας παραθέτει παραδείγματα αυτοδιεύθυνσης επιχειρήσεων, αναλύει τις δομές τους, την αποτελεσματικότητά τους, τη σχέση τους με τον ανταγωνισμό και τις προοπτικές ανάπτυξής τους.

Ο Τσόμσκι αναγνωρίζει την αξία της κριτικής του Γουλφ προς το καπιταλιστικό σύστημα και τις προτάσεις του για την ενσωμάτωσή της δημοκρατίας στον χώρο εργασίας. Εκτιμά το βιβλίο για την ενίσχυση της συζήτησης γύρω από εναλλακτικά οικονομικά μοντέλα και τη δυνατότητα να προωθηθεί η κοινωνική δικαιοσύνη μέσω της συμμετοχής και της ισότητας. Η πρόταση του Γουλφ για δημοκρατικές επιχειρήσεις συνάδει με την κριτική του Τσόμσκι για τις ανισότητες που δημιουργεί ο καπιταλισμός και τις ανάγκες για βαθύτερες μεταρρυθμίσεις στην οικονομία. Ο ίδιος εξάλλου δήλωσε για το βιβλίο:

«Οι ιδέες περί οικονομικής δημοκρατίας έχουν έλθει στο προσκήνιο, εκεί που πρέπει να είναι, ως θέμα κατεπείγουσας ανάγκης εν τω μέσω των σοβαρών κρίσεων της εποχής μας. Οι δημιουργικές και πρωτοποριακές ιδέες του Ρίτσαρντ Γουλφ, ιδέες που μπορούν να εφαρμοστούν άμεσα και να εξαπλωθούν, συνιστούν νέες και υποσχόμενες βάσεις για μια πιο αυθεντική δημοκρατία καθώς και για βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη. Μια πολύτιμη συνεισφορά σε χαλεπούς καιρούς».

10. “Η Εποχή των Άκρων”, του Έρικ Χόμπσμπαουμ
Ο Χόμπσμπαουμ εξετάζει την ιστορία των κοινωνικών αλλαγών και των μετασχηματισμών που καθόρισαν τη σύγχρονη κοινωνία. Εστιάζει στη σχέση μεταξύ κοινωνικών δυνάμεων, οικονομικών διαδικασιών, και πολιτικών εξελίξεων, αναλύοντας πώς αυτές οι δυνάμεις αλληλεπιδρούν για να διαμορφώσουν τις σύγχρονες κοινωνίες. Το βιβλίο αποτελεί ορόσημο τόσο για την κατανόηση του 20ού αιώνα όσο και για τις προσδοκίες μας για τον επόμενο. Πόλεμοι, επαναστάσεις, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εξελίξεις, οι μεγάλοι παράγοντες που διαμορφώνουν τις ιστορικές τάσεις που προκαλούν την ανάδυση, την παρακμή και πτώση των καθεστώτων, διαπλέκονται σε μια πανοραματική ιστορική σύνθεση. Ένας αιώνας δύει. Ένας καινούριος ανατέλλει σε λίγο. Ο Χόμπσμπαουμ παρέχει μια ανάλυση των σημαντικών ιστορικών γεγονότων και διαδικασιών που έχουν επηρεάσει την κοινωνική δομή και την πολιτική ζωή. Προβλέποντας εντέλει στο μέλλον στον 21ο αιώνα, το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σπινθηροβόλα περίληψη των γεγονότων που μας οδήγησαν από τη Ρώσικη Επανάσταση στο τέλος της χιλιετίας. Ο Τσόμσκι εκτιμά την αναλυτική ικανότητα του στην αποδόμηση των κοινωνικών και πολιτικών μετασχηματισμών και παράλληλα αναγνωρίζει τη σημασία της ιστορικής ανάλυσης του Χόμπσμπαουμ για την κατανόηση των σύγχρονων κοινωνικών εξελίξεων και των δυνάμεων που τις διαμορφώνουν.

*Με στοιχεία από: Goodbooks

 

➸ Διαβάστε επίσης: 10 +1 ιδιαίτερα βιβλία για το φετινό καλοκαίρι