Τα δοκίμια και οι μελέτες μας βοηθούν να εξερευνήσουν τον κόσμο του σήμερα και να συσχετίσουμε το παρόν και το μέλλον σε μεγάλες διαδρομές που μας επηρεάζουν ακόμα κι αν δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε στο βαθμό που συμβαίνει. Mπορεί η πλειοψηφία των αναγνωστών να αναζητά στιγμές χαλάρωσης και σασπένς στα μυθιστορήματα, ωστόσο η σημασία της γνώσης της ιστορίας και οι καθημερινές μικρές και μεγαλύτερες αλλαγές που συντελούνται σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο είναι απαραίτητο να βρεθούν στο κέντρο του ενδιαφέροντός μας πριν οι εξελίξεις φέρουν μία πραγματικότητα με το χαρακτήρα του “μη αναστρέψιμου” σε πολλά επίπεδα. Πάμε όμως να δούμε τι ξεχωρίσαμε μέσα στο 2024, ενώ σύντομα θα επιστρέψουμε και με διεθνείς τίτλους που δε δρομολογήθηκε ακόμα η μετάφρασή τους στα ελληνικά.
“Το μέλλον του χρήματος”, του Εswar S.Prasad (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης)
«Με τι θα μοιάζει άραγε το χρήμα παγκοσμίως το 2050; Με ποιους τρόπους επηρεάζει η χρηματοοικονομική τεχνολογία (Fintech) τη μορφή του χρήματος; Πρόκειται οι ψηφιακές συναλλαγές να υποκαταστήσουν —ή μήπως, άραγε, να συμπληρώσουν— τις υλικές μορφές του χρήματος; Πώς επηρεάζει το σύστημα πληρωμών την ευημερία των πολιτών και τη λειτουργία των επιχειρήσεων; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας blockchain και γιατί θεωρείται καινοτόμα; Πόσο πιθανό είναι τα κρυπτονομίσματα να επικρατήσουν στις διεθνείς συναλλαγές, έναντι της κυριαρχίας παραδοσιακών νομισμάτων όπως το δολάριο; Ποιο είναι το κίνητρο για μια κεντρική τράπεζα σε ό,τι αφορά την έκδοση ψηφιακού νομίσματος και ποιους κινδύνους εγκυμονεί; Ποιος είναι ο δόκιμος ρόλος του κράτους σε μια οικονομία και σε τι βαθμό κρίνεται σκόπιμο να ασχολείται με την έκδοση χρήματος ή με τη διαχείριση των συστημάτων πληρωμών; Οι νέες τεχνολογίες “εκδημοκρατίζουν” τα χρηματοοικονομικά ή μήπως εντέλει οδηγούν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση του πλούτου;
Τούτα είναι ορισμένα μόνο από τα κρίσιμα ερωτήματα που εξετάζονται στο ανά χείρας βιβλίο, το οποίο φωτίζει πολύπλευρα τις πρόσφατες εξελίξεις στις μορφές του χρήματος και περιγράφει τις προοπτικές που διανοίγονται από τις επερχόμενες αλλαγές, τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ο συγγραφέας ακολουθεί τις διαδρομές μέσα από τις οποίες το χρήμα, εξελισσόμενο, ασκεί επίδραση στην οικονομία και την κοινωνία, προβαίνοντας σε μια διεξοδική ανάλυση για το τραπεζικό σύστημα, τις αγορές κεφαλαίων, τη νομισματική πολιτική και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.» —Γιώργος Γατόπουλος, από τον «Πρόλογο στην ελληνική έκδοση».
“Οutlive”, των Peter Attia και Bill Gifford (Εκδόσεις Διόπτρα)
Στα τριάντα πέντε του ο ειδικός της μακροζωίας Dr. Peter Attia ήταν κολυμβητής μεγάλων αποστάσεων που είχε διασχίσει θαλάσσια περάσματα όπως το Κανάλι της Καταλίνα. Όμως εντελώς ανέλπιστα θα διαπίστωνε ότι δεν είναι υγιής και ότι υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να πεθάνει πρόωρα από καρδιοπάθεια. Η εμπειρία αυτή τον έκανε να αναζητήσει τα μυστικά της μακροζωίας: πώς και γιατί πεθαίνουμε και πώς μπορούμε να καθυστερήσουμε ή και να αποτρέψουμε τις χρόνιες παθήσεις που προκαλούν τους περισσότερους θανάτους, όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο καρκίνος, η νόσος του Alzheimer και ο διαβήτης τύπου 2. Σε αυτό το ριζοσπαστικό μανιφέστο μακροζωίας και ευζωίας ο Dr. Attia εξηγεί πώς το ταξίδι του τον έκανε να αναθεωρήσει την προσέγγισή του στην ιατρική και την περίθαλψη. Παρά τις επιτυχίες της η συμβατική ιατρική δεν έχει σημειώσει ιδιαίτερη πρόοδο στην καταπολέμηση των ασθενειών της γήρανσης. Συχνά οι θεραπευτικές παρεμβάσεις γίνονται πολύ αργά για να έχουν αποτέλεσμα, επεκτείνοντας τη διάρκεια ζωής εις βάρος της διάρκειας υγείας, δηλαδή της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Ο Dr. Attia πιστεύει ότι πρέπει να αντικαταστήσουμε αυτό το παρωχημένο πλαίσιο εργασίας με μία εξατομικευμένη, προ-ενεργή στρατηγική μακροζωίας όπου ενεργούμε τώρα, αντί να περιμένουμε την εμφάνιση των παθήσεων. Δεν πρόκειται για «biohacking», αλλά για μία στρατηγική, επιστημονική προσέγγιση στην επέκταση της διάρκειας ζωής που ταυτόχρονα βελτιώνει τη σωματική, γνωστική και συναισθηματική υγεία. Στόχος του Dr. Attia δεν είναι να σας πει τι να κάνετε αλλά να σας βοηθήσει να μάθετε πώς να σκέφτεστε μακροπρόθεσμα την υγεία ώστε να δημιουργήσετε το καλύτερο πλάνο μακροζωίας για εσάς. Η διάρκεια ζωής και υγείας είναι πολύ πιο εύπλαστες από ό,τι πιστεύουμε. Τώρα είναι δυνατόν να χαράξετε μια νέα καμπύλη ζωής που θα σας επιτρέψει να ξεπεράσετε τις προσδοκίες σας και θα κάνει κάθε δεκαετία καλύτερη από την προηγούμενη.
“Καύσωνας: H ζωή σε έναν πλανήτη που φλέγεται”, του Jeff Goodell (Eκδόσεις Ψυχογιός)
Η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας είναι η πρώτη κατά σειράν απειλή που πυροδοτεί όλες τις άλλες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Καθώς η θερμοκρασία ανεβαίνει, αποκαλύπτονται όλα τα κενά τόσο σε επίπεδο διακυβέρνησης, άσκησης πολιτικής και οικονομίας όσο και σε επίπεδο αξιών. Ο βραβευμένος συγγραφέας και δημοσιογράφος Τζεφ Γκουντέλ σε αυτό το βιβλίο μάς παρουσιάζει τους ακραίους τρόπους με τους οποίους αλλάζει ήδη ο πλανήτης μας, καθώς και τις επιπτώσεις των καυσώνων σε όλες τις πτυχές της ζωής μας: από τη διατροφή και το ξέσπασμα επιδημιών ως τη στέγαση και την εργασία μας. Επίσης, μας περιγράφει τι θα συμβεί στις ζωές και στις κοινότητές μας όταν ένα τυπικό καλοκαίρι θα κινείται πλέον σε θερμοκρασίες γύρω στους 43 βαθμούς Κελσίου. Ο καύσωνας, μας εξηγεί ο Γκουντέλ, είναι ένα επιθετικό φαινόμενο που βάζει στο στόχαστρο τους πιο ευάλωτους. Αυτό τουλάχιστον ίσχυε έως τώρα. Καθώς όμως οι καύσωνες θα γίνονται όλο και πιο έντονοι και όλο και πιο συχνοί, δε θα είναι τόσο επιλεκτικοί. Αξιοποιώντας αριστοτεχνικά το ρεπορτάζ, τις μαρτυρίες και τα πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, ο Γκουντέλ πραγματεύεται τα πλέον φλέγοντα ερωτήματα για το ζήτημα των καυσώνων και αποκαλύπτει ότι δεν έχουμε αναμετρηθεί ως τώρα με τόσο επικίνδυνο φαινόμενο.
“Υλικός Κόσμος”, του Ed Codway (Eκδόσεις Μεταίχμιο)
Άμμος, αλάτι, σίδηρος, χαλκός, πετρέλαιο, λίθιο: τα έξι πιο σημαντικά υλικά στην ανθρώπινη ιστορία. Έχτισαν τον κόσμο μας και θα μεταμορφώσουν το μέλλον μας. Στο βιβλίο, ο Ed Conway ταξιδεύει την υφήλιο –από τα αποπνικτικά βάθη του βαθύτερου ορυχείου της Ευρώπης, στα πεντακάθαρα εργοστάσια τσιπ πυριτίου της Ταϊβάν, κι αποκεί στις απόκοσμες πράσινες λίμνες απ’ όπου προέρχεται το λίθιο– για να φανερώσει έναν κόσμο μυστικό, κόσμο που σπανίως βλέπουμε. Αποκαλύπτοντας το αληθινό θαύμα των υλικών αυτών, ακολουθεί τις περίπλοκες διαδρομές, τις θαυματουργές διεργασίες και τις άγνωστες εταιρείες που μετατρέπουν τις πρώτες ύλες που χρειαζόμαστε σε προϊόντα εκπληκτικής πολυπλοκότητας. Ακούμε συχνά ότι ζούμε σε έναν άυλο κόσμο πληροφορίας, στην πραγματικότητα όμως το 2017 εξορύξαμε από τη γη περισσότερη ύλη απ’ ό,τι σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία έως το 1950. Ακόμα χειρότερα: για να φτιάξουμε μια ράβδο χρυσού, πρέπει πλέον να σκάψουμε 5.000 τόνους χώμα. Για κάθε τόνο ορυκτών καυσίμων εξάγουμε έξι τόνους άλλων υλικών – από άμμο και πέτρα έως ξύλο και μέταλλο. Την ίδια ώρα που περικόπτουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων έχουμε πολλαπλασιάσει την κατανάλωση όλων των άλλων. Γιατί; Γιατί αυτά τα υλικά χτίζουν τα πάντα. Τα υλικά αυτά κινούν τους υπολογιστές και τα τηλέφωνά μας, χτίζουν τα σπίτια και τα γραφεία μας, δημιουργούν φάρμακα που σώζουν ζωές, τυπώνουν τα βιβλία και τις συσκευασίες μας. Ο σύγχρονος κόσμος δεν θα υπήρχε χωρίς αυτά, και η κρυφή μάχη για τον έλεγχό τους θα διαμορφώσει το μέλλον μας. Την ώρα που έχουμε μπροστά μας την κλιματική αλλαγή, τις ενεργειακές κρίσεις και την απειλή μιας νέας παγκόσμιας σύρραξης, ο Conway δείχνει γιατί αυτά τα υλικά έχουν περισσότερη σημασία από ποτέ, και πώς η μυστική μάχη για τον έλεγχό τους θα διαμορφώσει το γεωπολιτικό μας μέλλον. Αυτή είναι η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, των φιλοδοξιών και της δόξας μας, των καινοτομιών και των ορέξεών μας, από μια καινούργια οπτική γωνία.
“Το Μέλλον της Γεωγραφίας”, του Τim Marshall (Εκδόσεις Διόπτρα)
Από τον συγγραφέα του Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, best seller των New York Times, και κορυφαίο ειδικό στη γεωπολιτική έρχεται ένα βιβλίο που όλοι πρέπει να διαβάσουν για τη σημερινή Κούρσα του Διαστήματος – συμπεριλαμβανομένων της ολοένα και πιο τεταμένης μάχης για κυριαρχία μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας και του τι σημαίνει αυτό για όλους εμάς εδώ στη Γη. Κατασκοπευτικοί δορυφόροι σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι. Διαστημικά μέταλλα που αξίζουν περισσότερο από το ΑΕΠ των πιο πολλών χωρών. Άνθρωποι στον Άρη μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία – είναι πραγματικότητα. Σύντομα, αυτό που συμβαίνει στο διάστημα θα διαμορφώσει την ανθρώπινη ιστορία όσο τα βουνά, τα ποτάμια και οι θάλασσες έχουν επηρεάσει τους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ρωσία, η Κίνα και οι ΗΠΑ πρωτοστατούν. Τα επόμενα πενήντα χρόνια θα αλλάξουν το πρόσωπο της παγκόσμιας πολιτικής και της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων όπως την ξέρουμε. Σε αυτό το συναρπαστικό έργο, ο συγγραφέας των best seller Tim Marshall περιηγείται στο νέο γεωπολιτικό τοπίο για να δείξει πώς φτάσαμε ως εδώ και πού οδεύουμε. Βασισμένο σε εκτενή έρευνα και στα πιο πρόσφατα δεδομένα από υπηρεσίες πληροφοριών, κυβερνήσεις και πολιτικούς θεσμούς, αυτό το βιβλίο παρέχει μια λεπτομερή, ξεκάθαρη περιγραφή της νέας διαστημικής κούρσας, του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων και του τρόπου με τον οποίο η τεχνολογία, η οικονομία και ο πόλεμος επηρεάζουν τους πάντες σε παγκόσμιο επίπεδο. Γραμμένο με εκείνη τη διορατικότητα και το πνεύμα που έχουν καθιερώσει τον Marshall ως έναν από τους πιο δημοφιλείς και αξιόπιστους συγγραφείς γεωπολιτικής στον κόσμο, το Μέλλον της γεωγραφίας είναι ένα βασικό ανάγνωσμα για την παγκόσμια δύναμη, την πολιτική και το αύριο της ανθρωπότητας.
“Tα ραντεβού της Ιστορίας”, του Patrick Boucheron (Εκδόσεις Πόλις)
Τι είναι ένα γεγονός, ένα συμβάν; Το ερώτημα δεν έχει μόνο θεωρητική αξία, καθώς επηρεάζει την ίδια την πορεία της ύπαρξής μας. Υπάρχουν στιγμές που νιώθουμε μέσα μας τη ρωγμή του χρόνου, αυτό που χωρίζει καθαρά το πριν από το μετά. Καμιά φορά, όμως, τα πράγματα είναι πιο αβέβαια. Το παρελθόν μοιάζει να κρατάει πολύ, και πρέπει να περιμένουμε από τη μνήμη να διαμορφώσει εκ των υστέρων το νόημα των όσων συνέβησαν. Εμπνευσμένο από την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ που μεταδόθηκε από το κανάλι Arte, το βιβλίο διερευνά το ζήτημα αυτό με αφετηρία τριάντα ιστορικές στιγμές που διατρέχουν όλες τις εποχές και όλο τον κόσμο. Κάθε συμβάν, είτε διάσημο είτε πιο απρόσμενο, εμφανίζεται πάντα σαν πύλη εισόδου σε μια ιστορία που θέλει να είναι δεκτική στη φαντασία, στη μνήμη και στο συναίσθημα. Αυτές οι τριάντα ιστορικές στιγμές είναι: Το έτος 1000, η Σταύρωση του Ιησού το έτος 33, η Εγίρα το 622 (έτος 1 του Ισλάμ), η κατά τη μυθολογική παράδοση ίδρυση της Ρώμης το -753, ο Όρκος του Σφαιριστηρίου κατά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, η απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα το 1990, το προσκύνημα του μάνσα Μούσα στη Μέκκα το 1324, η χάραξη των βραχογραφιών στο σπήλαιο του Λασκώ το -16000, η ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα το 1945, η καταστροφή της Πομπηίας το έτος 79, η Μαύρη Πανώλη του 1347, η πτώση του Άνγκορ το 1431(;), η ενθρόνιση του φαραώ Ακενατόν το -1348(;), η σφαγή των Αλγερινών στο Παρίσι το 1961, η μάχη της Αλεσίας το έτος -52, η δολοφονία του Ερρίκου Δ΄ το 1610, ο θάνατος του Λουδοβίκου Θ΄ το 1270 και η τελευταία(;) σταυροφορία, ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου το -323, η μάχη του Ταλάς το 751, η μάχη του Πανιπάτ το 1526, η μάχη του Μποροντίνο/Μόσκοβα κατά την εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία το 1812, η κατάκτηση του Νότιου Πόλου το 1911, το ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου το 1492, η «Δωρεά του Κωνσταντίνου» το 315, η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, οι επαναστάσεις του 1848, η λεηλασία των Παλαιών Θερινών Ανακτόρων του Πεκίνου το 1860, η δίκη του Σωκράτη το έτος -399, η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ το 1776, το πραξικόπημα στη Χιλή το 1973.
“Tα Μυστικά των Λέξεων”, του Νόαμ Τσόμσκι, (Eκδόσεις Gutenberg)
Ο Νόαμ Τσόμσκι δεν είναι μονάχα ένα από τα πιο ανήσυχα πνεύματα της εποχής μας, μια σπάνια προσωπικότητα που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του για να σταθεί δίπλα στους αδύναμους και τους καταπιεσμένους από κάθε μορφή εξουσίας, αλλά αποτελεί και έναν από τους πλέον διακεκριμένους γλωσσολόγους, με τεράστια συμβολή στην επιστήμη της γλωσσολογίας. Σε αυτό λοιπόν το βιβλίο, ο Τσόμσκι συνομιλεί με τον εξίσου διαπρεπή γλωσσολόγο και φίλο του Αντρέα Μόρο αναφορικά με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων για τη γλώσσα, την ιστορία της επιστήμης, τη συσχέτιση γλώσσας και εγκεφάλου και άλλα. Πώς κατακτούν τα παιδιά τη γλώσσα που μιλάνε; Ποια είναι τα μυστικά που αποκαλύπτουν από μόνες τους οι λέξεις; Ποια πορίσματα για τον εγκέφαλο προσφέρει η μελέτη της γλώσσας και των αναπάντεχων ιδιοτήτων της; Και γιατί η ευφορία που ξεχειλίζει από τη Σίλικον Βάλεϊ λόγω των απανωτών επιτευγμάτων στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης είναι επίπλαστη και παραπλανητική; Ένα βιβλίο που ρίχνει φως στην επιστημονική σκέψη ενός ανθρώπου που άσκησε και συνεχίζει να ασκεί τεράστια επίδραση στους ενεργούς και σκεπτόμενους πολίτες όλου του κόσμου.
“Shutdown”, του Adam Tooze (Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Κρήτης)
«Σε σύγκριση με την περίοδο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, είναι σαφές ότι το 2020 γίναμε μάρτυρες μιας εντυπωσιακής μεταβολής στη λογική της οικονομικής πολιτικής: από την ορθόδοξη άποψη περί συγκράτησης και ελάχιστης κρατικής παρέμβασης, σε μια κοινή λογική που πλέον τάσσεται υπέρ παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας σε αναζήτηση επαναστατικών τεχνολογικών και βιομηχανικών ανακαλύψεων. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν έγιναν από κρατικές επιχειρήσεις ή οργανισμούς. Δεν υπάρχει κάποια καινούργια NASA. Εφαρμόζεται το μοντέλο μιας σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Παραμένουμε μέσα στο πεδίο δυνάμεων που μας κληροδότησε ο νεοφιλελευθερισμός. Όμως η πλάστιγγα και η πρωτοβουλία έχουν γείρει προς τη μεριά του Δημοσίου».
«Η ταχύτατη ανάπτυξη μιας ολόκληρης σειράς από εμβόλια αποτέλεσε εκπληκτικό συλλογικό επίτευγμα. Μέχρι το 2020, το ερώτημα κατά πόσον τα εμβόλια θα ήταν ποτέ αποτελεσματικά ενάντια σε κορονοϊούς παρέμενε αναπάντητο. Έτσι, γίνεται ακόμα πιο σκανδαλώδες το γεγονός ότι, παρά τη συγκρότηση οργανωτικής δομής για την παγκόσμια διάθεση των εμβολίων και την ύπαρξη πλεονασματικού εμβολιαστικού δυναμικού, στις αρχές του 2023 τουλάχιστον 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν είχαν λάβει ούτε μία δόση. Το ότι δεν είμαστε αντιμέτωποι με μια υγειονομική καταστροφή στην Αφρική, όπου βρίσκεται ο μεγαλύτερος ανεμβολίαστος πληθυσμός, οφείλεται στην καλή μας τύχη».
“H επινόηση της ετερότητας”, του Κωνσταντίνου Τσουκαλά (Eκδόσεις Καστανιώτη)
Όλες οι θεμελιώδεις αξιακές προδιαγραφές της νεωτερικότητας βρίσκονται σε συνεχή και εκρηκτική μετατόπιση. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει και για μετάλλαξη. Όλες οι μεγάλες λέξεις και έννοιες αλλάζουν. Μεταμορφώνονται. Καθόλου τυχαία, η ελευθερία γίνεται «δικαίωμα στην αυτοδιαφοροποίηση», η ισότητα «ισότητα ατομικών ευκαιριών», η πρόοδος «οικονομική μεγιστοποίηση». Όσο για την αλληλεγγύη και την αδελφότητα, αυτές παραμένουν στα αζήτητα. Και οι μεταλλαγές δεν είναι ποτέ αθώες. Έτσι, η αιφνίδια εισβολή του «δικαιώματος στη διαφορά» και του «πολυπολιτισμού» στο προσκήνιο δεν μπορεί να αυτονομηθεί από τα κοινωνικά και ιδεολογικά της συμφραζόμενα. Τα νέα αιτήματα βρίσκονται σε ευθεία συνάρτηση με τις παρενέργειες της παγκοσμιοποίησης, την κατάρρευση των κλειστών πολιτικών οντοτήτων, την αποδυνάμωση των σταθερών εθνικών ταυτοτήτων και την αποσάθρωση του Κράτους Πρόνοιας. Το γεγονός ότι το «δικαίωμα στη διαφορά» φαίνεται να αποσυνδέεται από την κοινωνική δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην άμεση επιβίωση δεν είναι λοιπόν τυχαίο. Για όσο καιρό η καταξίωση της ελεύθερης επιλογής αποδεσμεύεται από την υλικότητα των επιβιωτικών αναγκών όλων δίχως εξαίρεση των αδικημένων, το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο παραμένει ανοιχτό και ανολοκλήρωτο.
“Νexus”, του Νώε Χαράρι (Eκδόσεις Αλεξάνδρεια)
Το “Nexus” είναι ταυτόχρονα ένας σύνδεσμος κι ένα πλέγμα. Ως έννοια αντιπροσωπεύει τον τρόπο με τον οποίο οι τεχνολογίες της εποχής μας, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία και οι ψηφιακές πλατφόρμες αλλάζουν δραστικά τον τρόπο που οι άνθρωποι ζουν, αλληλεπιδρούν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Η τεχνολογία πλέον δεν αποτελεί απλώς ένα εργαλείο που βελτιώνει τις ικανότητες του ανθρώπου, αλλά έχει τη δυνατότητα να αντικαταστήσει πολλές ανθρώπινες λειτουργίες και να μεταμορφώσει ριζικά τις κοινωνίες. Στην εποχή μας οι γραμμές μεταξύ φυσικού και ψηφιακού, βιολογικού και τεχνητού θολώνουν συνεχώς. Για τον συγγραφέα, αυτή η πραγματικότητα θέτει σημαντικά ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα. Αν οι άνθρωποι μπορέσουν να ξεπεράσουν τα όρια του σώματός τους και της θνητότητάς τους, τι θα σημαίνει αυτό για τον ορισμό της ανθρώπινης ύπαρξης; Θα εξακολουθήσουν οι άνθρωποι να είναι άνθρωποι, ή θα μετατραπούν σε κάτι άλλο πιο κοντά στη μηχανή ή σε μια νέα μορφή ύπαρξης;
Οι εξελίξεις που τρέχουν με ταχύτητα φωτός απαιτούν νέες μορφές ηθικής και πολιτικής διακυβέρνησης. Οι κοινωνίες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις “επιπτώσεις” της τεχνολογίας και να θέσουν κανόνες που θα εξασφαλίσουν ότι η πρόοδος δεν θα οδηγήσει σε αυξανόμενες ανισότητες ή σε καταστάσεις που θα απειλήσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι να εξασφαλίσουμε ότι η τεχνολογία θα χρησιμοποιηθεί για το καλό της ανθρωπότητας και ότι η πρόοδος θα είναι προς όφελος όλων και όχι μόνο λίγων προνομιούχων. Επιπλέον το βιβλίο ανοίγει έναν άτυπο διάλογο με το “Νexus” του Ramez Naam. «Ποιος ελέγχει αυτή τη δύναμη; Τι γίνεται όταν κυβερνήσεις ή κακόβουλες οντότητες αρχίζουν να χρησιμοποιούν αυτή την τεχνολογία για σκοπούς ελέγχου και καταπίεσης;». Ο Naam εξετάζει μια σειρά από κεντρικές θεματικές που αφορούν όχι μόνο την τεχνολογία αλλά και την ίδια την ανθρώπινη φύση. Ένα από τα κύρια ερωτήματα που θέτει το “Nexus” είναι πώς θα άλλαζε η κοινωνία αν οι άνθρωποι μπορούσαν να συνδέουν τις συνειδήσεις τους μεταξύ τους. Η τεχνολογία του Nexus καθιστά την απομόνωση μια παρωχημένη έννοια και ανοίγει νέους ορίζοντες στην κατανόηση και τη συνεργασία.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
Τα δοκίμια και οι μελέτες μας βοηθούν να εξερευνήσουν τον κόσμο του σήμερα και να συσχετίσουμε το παρόν και το μέλλον σε μεγάλες διαδρομές που μας επηρεάζουν ακόμα κι αν δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε στο βαθμό που συμβαίνει. Mπορεί η πλειοψηφία των αναγνωστών να αναζητά στιγμές χαλάρωσης και σασπένς στα μυθιστορήματα, ωστόσο η σημασία της γνώσης της ιστορίας και οι καθημερινές μικρές και μεγαλύτερες αλλαγές που συντελούνται σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο είναι απαραίτητο να βρεθούν στο κέντρο του ενδιαφέροντός μας πριν οι εξελίξεις φέρουν μία πραγματικότητα με το χαρακτήρα του “μη αναστρέψιμου” σε πολλά επίπεδα. Πάμε όμως να δούμε τι ξεχωρίσαμε μέσα στο 2024, ενώ σύντομα θα επιστρέψουμε και με διεθνείς τίτλους που δε δρομολογήθηκε ακόμα η μετάφρασή τους στα ελληνικά.
“Το μέλλον του χρήματος”, του Εswar S.Prasad (Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης)
«Με τι θα μοιάζει άραγε το χρήμα παγκοσμίως το 2050; Με ποιους τρόπους επηρεάζει η χρηματοοικονομική τεχνολογία (Fintech) τη μορφή του χρήματος; Πρόκειται οι ψηφιακές συναλλαγές να υποκαταστήσουν —ή μήπως, άραγε, να συμπληρώσουν— τις υλικές μορφές του χρήματος; Πώς επηρεάζει το σύστημα πληρωμών την ευημερία των πολιτών και τη λειτουργία των επιχειρήσεων; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας blockchain και γιατί θεωρείται καινοτόμα; Πόσο πιθανό είναι τα κρυπτονομίσματα να επικρατήσουν στις διεθνείς συναλλαγές, έναντι της κυριαρχίας παραδοσιακών νομισμάτων όπως το δολάριο; Ποιο είναι το κίνητρο για μια κεντρική τράπεζα σε ό,τι αφορά την έκδοση ψηφιακού νομίσματος και ποιους κινδύνους εγκυμονεί; Ποιος είναι ο δόκιμος ρόλος του κράτους σε μια οικονομία και σε τι βαθμό κρίνεται σκόπιμο να ασχολείται με την έκδοση χρήματος ή με τη διαχείριση των συστημάτων πληρωμών; Οι νέες τεχνολογίες “εκδημοκρατίζουν” τα χρηματοοικονομικά ή μήπως εντέλει οδηγούν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση του πλούτου;
Τούτα είναι ορισμένα μόνο από τα κρίσιμα ερωτήματα που εξετάζονται στο ανά χείρας βιβλίο, το οποίο φωτίζει πολύπλευρα τις πρόσφατες εξελίξεις στις μορφές του χρήματος και περιγράφει τις προοπτικές που διανοίγονται από τις επερχόμενες αλλαγές, τόσο σε βραχυπρόθεσμο όσο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ο συγγραφέας ακολουθεί τις διαδρομές μέσα από τις οποίες το χρήμα, εξελισσόμενο, ασκεί επίδραση στην οικονομία και την κοινωνία, προβαίνοντας σε μια διεξοδική ανάλυση για το τραπεζικό σύστημα, τις αγορές κεφαλαίων, τη νομισματική πολιτική και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.» —Γιώργος Γατόπουλος, από τον «Πρόλογο στην ελληνική έκδοση».
“Οutlive”, των Peter Attia και Bill Gifford (Εκδόσεις Διόπτρα)
Στα τριάντα πέντε του ο ειδικός της μακροζωίας Dr. Peter Attia ήταν κολυμβητής μεγάλων αποστάσεων που είχε διασχίσει θαλάσσια περάσματα όπως το Κανάλι της Καταλίνα. Όμως εντελώς ανέλπιστα θα διαπίστωνε ότι δεν είναι υγιής και ότι υπήρχε μεγάλη πιθανότητα να πεθάνει πρόωρα από καρδιοπάθεια. Η εμπειρία αυτή τον έκανε να αναζητήσει τα μυστικά της μακροζωίας: πώς και γιατί πεθαίνουμε και πώς μπορούμε να καθυστερήσουμε ή και να αποτρέψουμε τις χρόνιες παθήσεις που προκαλούν τους περισσότερους θανάτους, όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο καρκίνος, η νόσος του Alzheimer και ο διαβήτης τύπου 2. Σε αυτό το ριζοσπαστικό μανιφέστο μακροζωίας και ευζωίας ο Dr. Attia εξηγεί πώς το ταξίδι του τον έκανε να αναθεωρήσει την προσέγγισή του στην ιατρική και την περίθαλψη. Παρά τις επιτυχίες της η συμβατική ιατρική δεν έχει σημειώσει ιδιαίτερη πρόοδο στην καταπολέμηση των ασθενειών της γήρανσης. Συχνά οι θεραπευτικές παρεμβάσεις γίνονται πολύ αργά για να έχουν αποτέλεσμα, επεκτείνοντας τη διάρκεια ζωής εις βάρος της διάρκειας υγείας, δηλαδή της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Ο Dr. Attia πιστεύει ότι πρέπει να αντικαταστήσουμε αυτό το παρωχημένο πλαίσιο εργασίας με μία εξατομικευμένη, προ-ενεργή στρατηγική μακροζωίας όπου ενεργούμε τώρα, αντί να περιμένουμε την εμφάνιση των παθήσεων. Δεν πρόκειται για «biohacking», αλλά για μία στρατηγική, επιστημονική προσέγγιση στην επέκταση της διάρκειας ζωής που ταυτόχρονα βελτιώνει τη σωματική, γνωστική και συναισθηματική υγεία. Στόχος του Dr. Attia δεν είναι να σας πει τι να κάνετε αλλά να σας βοηθήσει να μάθετε πώς να σκέφτεστε μακροπρόθεσμα την υγεία ώστε να δημιουργήσετε το καλύτερο πλάνο μακροζωίας για εσάς. Η διάρκεια ζωής και υγείας είναι πολύ πιο εύπλαστες από ό,τι πιστεύουμε. Τώρα είναι δυνατόν να χαράξετε μια νέα καμπύλη ζωής που θα σας επιτρέψει να ξεπεράσετε τις προσδοκίες σας και θα κάνει κάθε δεκαετία καλύτερη από την προηγούμενη.
“Καύσωνας: H ζωή σε έναν πλανήτη που φλέγεται”, του Jeff Goodell (Eκδόσεις Ψυχογιός)
Η υπερβολική άνοδος της θερμοκρασίας είναι η πρώτη κατά σειράν απειλή που πυροδοτεί όλες τις άλλες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Καθώς η θερμοκρασία ανεβαίνει, αποκαλύπτονται όλα τα κενά τόσο σε επίπεδο διακυβέρνησης, άσκησης πολιτικής και οικονομίας όσο και σε επίπεδο αξιών. Ο βραβευμένος συγγραφέας και δημοσιογράφος Τζεφ Γκουντέλ σε αυτό το βιβλίο μάς παρουσιάζει τους ακραίους τρόπους με τους οποίους αλλάζει ήδη ο πλανήτης μας, καθώς και τις επιπτώσεις των καυσώνων σε όλες τις πτυχές της ζωής μας: από τη διατροφή και το ξέσπασμα επιδημιών ως τη στέγαση και την εργασία μας. Επίσης, μας περιγράφει τι θα συμβεί στις ζωές και στις κοινότητές μας όταν ένα τυπικό καλοκαίρι θα κινείται πλέον σε θερμοκρασίες γύρω στους 43 βαθμούς Κελσίου. Ο καύσωνας, μας εξηγεί ο Γκουντέλ, είναι ένα επιθετικό φαινόμενο που βάζει στο στόχαστρο τους πιο ευάλωτους. Αυτό τουλάχιστον ίσχυε έως τώρα. Καθώς όμως οι καύσωνες θα γίνονται όλο και πιο έντονοι και όλο και πιο συχνοί, δε θα είναι τόσο επιλεκτικοί. Αξιοποιώντας αριστοτεχνικά το ρεπορτάζ, τις μαρτυρίες και τα πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα, ο Γκουντέλ πραγματεύεται τα πλέον φλέγοντα ερωτήματα για το ζήτημα των καυσώνων και αποκαλύπτει ότι δεν έχουμε αναμετρηθεί ως τώρα με τόσο επικίνδυνο φαινόμενο.
“Υλικός Κόσμος”, του Ed Codway (Eκδόσεις Μεταίχμιο)
Άμμος, αλάτι, σίδηρος, χαλκός, πετρέλαιο, λίθιο: τα έξι πιο σημαντικά υλικά στην ανθρώπινη ιστορία. Έχτισαν τον κόσμο μας και θα μεταμορφώσουν το μέλλον μας. Στο βιβλίο, ο Ed Conway ταξιδεύει την υφήλιο –από τα αποπνικτικά βάθη του βαθύτερου ορυχείου της Ευρώπης, στα πεντακάθαρα εργοστάσια τσιπ πυριτίου της Ταϊβάν, κι αποκεί στις απόκοσμες πράσινες λίμνες απ’ όπου προέρχεται το λίθιο– για να φανερώσει έναν κόσμο μυστικό, κόσμο που σπανίως βλέπουμε. Αποκαλύπτοντας το αληθινό θαύμα των υλικών αυτών, ακολουθεί τις περίπλοκες διαδρομές, τις θαυματουργές διεργασίες και τις άγνωστες εταιρείες που μετατρέπουν τις πρώτες ύλες που χρειαζόμαστε σε προϊόντα εκπληκτικής πολυπλοκότητας. Ακούμε συχνά ότι ζούμε σε έναν άυλο κόσμο πληροφορίας, στην πραγματικότητα όμως το 2017 εξορύξαμε από τη γη περισσότερη ύλη απ’ ό,τι σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία έως το 1950. Ακόμα χειρότερα: για να φτιάξουμε μια ράβδο χρυσού, πρέπει πλέον να σκάψουμε 5.000 τόνους χώμα. Για κάθε τόνο ορυκτών καυσίμων εξάγουμε έξι τόνους άλλων υλικών – από άμμο και πέτρα έως ξύλο και μέταλλο. Την ίδια ώρα που περικόπτουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων έχουμε πολλαπλασιάσει την κατανάλωση όλων των άλλων. Γιατί; Γιατί αυτά τα υλικά χτίζουν τα πάντα. Τα υλικά αυτά κινούν τους υπολογιστές και τα τηλέφωνά μας, χτίζουν τα σπίτια και τα γραφεία μας, δημιουργούν φάρμακα που σώζουν ζωές, τυπώνουν τα βιβλία και τις συσκευασίες μας. Ο σύγχρονος κόσμος δεν θα υπήρχε χωρίς αυτά, και η κρυφή μάχη για τον έλεγχό τους θα διαμορφώσει το μέλλον μας. Την ώρα που έχουμε μπροστά μας την κλιματική αλλαγή, τις ενεργειακές κρίσεις και την απειλή μιας νέας παγκόσμιας σύρραξης, ο Conway δείχνει γιατί αυτά τα υλικά έχουν περισσότερη σημασία από ποτέ, και πώς η μυστική μάχη για τον έλεγχό τους θα διαμορφώσει το γεωπολιτικό μας μέλλον. Αυτή είναι η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, των φιλοδοξιών και της δόξας μας, των καινοτομιών και των ορέξεών μας, από μια καινούργια οπτική γωνία.
“Το Μέλλον της Γεωγραφίας”, του Τim Marshall (Εκδόσεις Διόπτρα)
Από τον συγγραφέα του Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, best seller των New York Times, και κορυφαίο ειδικό στη γεωπολιτική έρχεται ένα βιβλίο που όλοι πρέπει να διαβάσουν για τη σημερινή Κούρσα του Διαστήματος – συμπεριλαμβανομένων της ολοένα και πιο τεταμένης μάχης για κυριαρχία μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ρωσίας και του τι σημαίνει αυτό για όλους εμάς εδώ στη Γη. Κατασκοπευτικοί δορυφόροι σε τροχιά γύρω από το φεγγάρι. Διαστημικά μέταλλα που αξίζουν περισσότερο από το ΑΕΠ των πιο πολλών χωρών. Άνθρωποι στον Άρη μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Δεν πρόκειται για επιστημονική φαντασία – είναι πραγματικότητα. Σύντομα, αυτό που συμβαίνει στο διάστημα θα διαμορφώσει την ανθρώπινη ιστορία όσο τα βουνά, τα ποτάμια και οι θάλασσες έχουν επηρεάσει τους πολιτισμούς σε όλο τον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο ότι η Ρωσία, η Κίνα και οι ΗΠΑ πρωτοστατούν. Τα επόμενα πενήντα χρόνια θα αλλάξουν το πρόσωπο της παγκόσμιας πολιτικής και της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων όπως την ξέρουμε. Σε αυτό το συναρπαστικό έργο, ο συγγραφέας των best seller Tim Marshall περιηγείται στο νέο γεωπολιτικό τοπίο για να δείξει πώς φτάσαμε ως εδώ και πού οδεύουμε. Βασισμένο σε εκτενή έρευνα και στα πιο πρόσφατα δεδομένα από υπηρεσίες πληροφοριών, κυβερνήσεις και πολιτικούς θεσμούς, αυτό το βιβλίο παρέχει μια λεπτομερή, ξεκάθαρη περιγραφή της νέας διαστημικής κούρσας, του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων και του τρόπου με τον οποίο η τεχνολογία, η οικονομία και ο πόλεμος επηρεάζουν τους πάντες σε παγκόσμιο επίπεδο. Γραμμένο με εκείνη τη διορατικότητα και το πνεύμα που έχουν καθιερώσει τον Marshall ως έναν από τους πιο δημοφιλείς και αξιόπιστους συγγραφείς γεωπολιτικής στον κόσμο, το Μέλλον της γεωγραφίας είναι ένα βασικό ανάγνωσμα για την παγκόσμια δύναμη, την πολιτική και το αύριο της ανθρωπότητας.
“Tα ραντεβού της Ιστορίας”, του Patrick Boucheron (Εκδόσεις Πόλις)
Τι είναι ένα γεγονός, ένα συμβάν; Το ερώτημα δεν έχει μόνο θεωρητική αξία, καθώς επηρεάζει την ίδια την πορεία της ύπαρξής μας. Υπάρχουν στιγμές που νιώθουμε μέσα μας τη ρωγμή του χρόνου, αυτό που χωρίζει καθαρά το πριν από το μετά. Καμιά φορά, όμως, τα πράγματα είναι πιο αβέβαια. Το παρελθόν μοιάζει να κρατάει πολύ, και πρέπει να περιμένουμε από τη μνήμη να διαμορφώσει εκ των υστέρων το νόημα των όσων συνέβησαν. Εμπνευσμένο από την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά ντοκιμαντέρ που μεταδόθηκε από το κανάλι Arte, το βιβλίο διερευνά το ζήτημα αυτό με αφετηρία τριάντα ιστορικές στιγμές που διατρέχουν όλες τις εποχές και όλο τον κόσμο. Κάθε συμβάν, είτε διάσημο είτε πιο απρόσμενο, εμφανίζεται πάντα σαν πύλη εισόδου σε μια ιστορία που θέλει να είναι δεκτική στη φαντασία, στη μνήμη και στο συναίσθημα. Αυτές οι τριάντα ιστορικές στιγμές είναι: Το έτος 1000, η Σταύρωση του Ιησού το έτος 33, η Εγίρα το 622 (έτος 1 του Ισλάμ), η κατά τη μυθολογική παράδοση ίδρυση της Ρώμης το -753, ο Όρκος του Σφαιριστηρίου κατά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, η απελευθέρωση του Νέλσον Μαντέλα το 1990, το προσκύνημα του μάνσα Μούσα στη Μέκκα το 1324, η χάραξη των βραχογραφιών στο σπήλαιο του Λασκώ το -16000, η ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα το 1945, η καταστροφή της Πομπηίας το έτος 79, η Μαύρη Πανώλη του 1347, η πτώση του Άνγκορ το 1431(;), η ενθρόνιση του φαραώ Ακενατόν το -1348(;), η σφαγή των Αλγερινών στο Παρίσι το 1961, η μάχη της Αλεσίας το έτος -52, η δολοφονία του Ερρίκου Δ΄ το 1610, ο θάνατος του Λουδοβίκου Θ΄ το 1270 και η τελευταία(;) σταυροφορία, ο θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου το -323, η μάχη του Ταλάς το 751, η μάχη του Πανιπάτ το 1526, η μάχη του Μποροντίνο/Μόσκοβα κατά την εκστρατεία του Ναπολέοντα στη Ρωσία το 1812, η κατάκτηση του Νότιου Πόλου το 1911, το ταξίδι του Χριστόφορου Κολόμβου το 1492, η «Δωρεά του Κωνσταντίνου» το 315, η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453, οι επαναστάσεις του 1848, η λεηλασία των Παλαιών Θερινών Ανακτόρων του Πεκίνου το 1860, η δίκη του Σωκράτη το έτος -399, η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ το 1776, το πραξικόπημα στη Χιλή το 1973.
“Tα Μυστικά των Λέξεων”, του Νόαμ Τσόμσκι, (Eκδόσεις Gutenberg)
Ο Νόαμ Τσόμσκι δεν είναι μονάχα ένα από τα πιο ανήσυχα πνεύματα της εποχής μας, μια σπάνια προσωπικότητα που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του για να σταθεί δίπλα στους αδύναμους και τους καταπιεσμένους από κάθε μορφή εξουσίας, αλλά αποτελεί και έναν από τους πλέον διακεκριμένους γλωσσολόγους, με τεράστια συμβολή στην επιστήμη της γλωσσολογίας. Σε αυτό λοιπόν το βιβλίο, ο Τσόμσκι συνομιλεί με τον εξίσου διαπρεπή γλωσσολόγο και φίλο του Αντρέα Μόρο αναφορικά με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων για τη γλώσσα, την ιστορία της επιστήμης, τη συσχέτιση γλώσσας και εγκεφάλου και άλλα. Πώς κατακτούν τα παιδιά τη γλώσσα που μιλάνε; Ποια είναι τα μυστικά που αποκαλύπτουν από μόνες τους οι λέξεις; Ποια πορίσματα για τον εγκέφαλο προσφέρει η μελέτη της γλώσσας και των αναπάντεχων ιδιοτήτων της; Και γιατί η ευφορία που ξεχειλίζει από τη Σίλικον Βάλεϊ λόγω των απανωτών επιτευγμάτων στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης είναι επίπλαστη και παραπλανητική; Ένα βιβλίο που ρίχνει φως στην επιστημονική σκέψη ενός ανθρώπου που άσκησε και συνεχίζει να ασκεί τεράστια επίδραση στους ενεργούς και σκεπτόμενους πολίτες όλου του κόσμου.
“Shutdown”, του Adam Tooze (Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Κρήτης)
«Σε σύγκριση με την περίοδο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, είναι σαφές ότι το 2020 γίναμε μάρτυρες μιας εντυπωσιακής μεταβολής στη λογική της οικονομικής πολιτικής: από την ορθόδοξη άποψη περί συγκράτησης και ελάχιστης κρατικής παρέμβασης, σε μια κοινή λογική που πλέον τάσσεται υπέρ παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας σε αναζήτηση επαναστατικών τεχνολογικών και βιομηχανικών ανακαλύψεων. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν έγιναν από κρατικές επιχειρήσεις ή οργανισμούς. Δεν υπάρχει κάποια καινούργια NASA. Εφαρμόζεται το μοντέλο μιας σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Παραμένουμε μέσα στο πεδίο δυνάμεων που μας κληροδότησε ο νεοφιλελευθερισμός. Όμως η πλάστιγγα και η πρωτοβουλία έχουν γείρει προς τη μεριά του Δημοσίου».
«Η ταχύτατη ανάπτυξη μιας ολόκληρης σειράς από εμβόλια αποτέλεσε εκπληκτικό συλλογικό επίτευγμα. Μέχρι το 2020, το ερώτημα κατά πόσον τα εμβόλια θα ήταν ποτέ αποτελεσματικά ενάντια σε κορονοϊούς παρέμενε αναπάντητο. Έτσι, γίνεται ακόμα πιο σκανδαλώδες το γεγονός ότι, παρά τη συγκρότηση οργανωτικής δομής για την παγκόσμια διάθεση των εμβολίων και την ύπαρξη πλεονασματικού εμβολιαστικού δυναμικού, στις αρχές του 2023 τουλάχιστον 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν είχαν λάβει ούτε μία δόση. Το ότι δεν είμαστε αντιμέτωποι με μια υγειονομική καταστροφή στην Αφρική, όπου βρίσκεται ο μεγαλύτερος ανεμβολίαστος πληθυσμός, οφείλεται στην καλή μας τύχη».
“H επινόηση της ετερότητας”, του Κωνσταντίνου Τσουκαλά (Eκδόσεις Καστανιώτη)
Όλες οι θεμελιώδεις αξιακές προδιαγραφές της νεωτερικότητας βρίσκονται σε συνεχή και εκρηκτική μετατόπιση. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει και για μετάλλαξη. Όλες οι μεγάλες λέξεις και έννοιες αλλάζουν. Μεταμορφώνονται. Καθόλου τυχαία, η ελευθερία γίνεται «δικαίωμα στην αυτοδιαφοροποίηση», η ισότητα «ισότητα ατομικών ευκαιριών», η πρόοδος «οικονομική μεγιστοποίηση». Όσο για την αλληλεγγύη και την αδελφότητα, αυτές παραμένουν στα αζήτητα. Και οι μεταλλαγές δεν είναι ποτέ αθώες. Έτσι, η αιφνίδια εισβολή του «δικαιώματος στη διαφορά» και του «πολυπολιτισμού» στο προσκήνιο δεν μπορεί να αυτονομηθεί από τα κοινωνικά και ιδεολογικά της συμφραζόμενα. Τα νέα αιτήματα βρίσκονται σε ευθεία συνάρτηση με τις παρενέργειες της παγκοσμιοποίησης, την κατάρρευση των κλειστών πολιτικών οντοτήτων, την αποδυνάμωση των σταθερών εθνικών ταυτοτήτων και την αποσάθρωση του Κράτους Πρόνοιας. Το γεγονός ότι το «δικαίωμα στη διαφορά» φαίνεται να αποσυνδέεται από την κοινωνική δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην άμεση επιβίωση δεν είναι λοιπόν τυχαίο. Για όσο καιρό η καταξίωση της ελεύθερης επιλογής αποδεσμεύεται από την υλικότητα των επιβιωτικών αναγκών όλων δίχως εξαίρεση των αδικημένων, το όνειρο για έναν καλύτερο κόσμο παραμένει ανοιχτό και ανολοκλήρωτο.
“Νexus”, του Νώε Χαράρι (Eκδόσεις Αλεξάνδρεια)
Το “Nexus” είναι ταυτόχρονα ένας σύνδεσμος κι ένα πλέγμα. Ως έννοια αντιπροσωπεύει τον τρόπο με τον οποίο οι τεχνολογίες της εποχής μας, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η βιοτεχνολογία και οι ψηφιακές πλατφόρμες αλλάζουν δραστικά τον τρόπο που οι άνθρωποι ζουν, αλληλεπιδρούν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο. Η τεχνολογία πλέον δεν αποτελεί απλώς ένα εργαλείο που βελτιώνει τις ικανότητες του ανθρώπου, αλλά έχει τη δυνατότητα να αντικαταστήσει πολλές ανθρώπινες λειτουργίες και να μεταμορφώσει ριζικά τις κοινωνίες. Στην εποχή μας οι γραμμές μεταξύ φυσικού και ψηφιακού, βιολογικού και τεχνητού θολώνουν συνεχώς. Για τον συγγραφέα, αυτή η πραγματικότητα θέτει σημαντικά ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα. Αν οι άνθρωποι μπορέσουν να ξεπεράσουν τα όρια του σώματός τους και της θνητότητάς τους, τι θα σημαίνει αυτό για τον ορισμό της ανθρώπινης ύπαρξης; Θα εξακολουθήσουν οι άνθρωποι να είναι άνθρωποι, ή θα μετατραπούν σε κάτι άλλο πιο κοντά στη μηχανή ή σε μια νέα μορφή ύπαρξης;
Οι εξελίξεις που τρέχουν με ταχύτητα φωτός απαιτούν νέες μορφές ηθικής και πολιτικής διακυβέρνησης. Οι κοινωνίες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις “επιπτώσεις” της τεχνολογίας και να θέσουν κανόνες που θα εξασφαλίσουν ότι η πρόοδος δεν θα οδηγήσει σε αυξανόμενες ανισότητες ή σε καταστάσεις που θα απειλήσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι να εξασφαλίσουμε ότι η τεχνολογία θα χρησιμοποιηθεί για το καλό της ανθρωπότητας και ότι η πρόοδος θα είναι προς όφελος όλων και όχι μόνο λίγων προνομιούχων. Επιπλέον το βιβλίο ανοίγει έναν άτυπο διάλογο με το “Νexus” του Ramez Naam. «Ποιος ελέγχει αυτή τη δύναμη; Τι γίνεται όταν κυβερνήσεις ή κακόβουλες οντότητες αρχίζουν να χρησιμοποιούν αυτή την τεχνολογία για σκοπούς ελέγχου και καταπίεσης;». Ο Naam εξετάζει μια σειρά από κεντρικές θεματικές που αφορούν όχι μόνο την τεχνολογία αλλά και την ίδια την ανθρώπινη φύση. Ένα από τα κύρια ερωτήματα που θέτει το “Nexus” είναι πώς θα άλλαζε η κοινωνία αν οι άνθρωποι μπορούσαν να συνδέουν τις συνειδήσεις τους μεταξύ τους. Η τεχνολογία του Nexus καθιστά την απομόνωση μια παρωχημένη έννοια και ανοίγει νέους ορίζοντες στην κατανόηση και τη συνεργασία.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
