Τα πρώτα χρόνια 

Από πολύ παιδί, η Kusama υπέφερε από οπτικές και ψυχολογικές δυσκολίες, από την ηλικία των δέκα ετών άρχισε να βλέπει παγιδευμένες εικόνες από σημεία, κουκκίδες, δίχτυα, επαναλαμβανόμενα μοτίβα που τής προκαλούσαν τόσο θαυμασμό όσο και τρόμο. Αυτές οι οπτασίες δεν αποτελούν μία απλή μεταφορική πηγή, είναι η πρώτη ύλη της τέχνης της, η απαρχή της αναζήτησης για το απείρως μεγάλο και το απείρως μικρό.

Η νεότητά της πέρασε μέσα σε έναν οικογενειακό περίγυρο που ήταν συντηρητικός και απαιτητικός, με περιορισμούς που ήθελαν να ακολουθήσει τους παραδοσιακούς κανόνες και τα πρότυπα. Παρ’ όλα αυτά, η Kusama σπούδασε παραδοσιακή ιαπωνική ζωγραφική (nihonga) στο Kyoto City Specialist School of Arts (1948–49), αν και γρήγορα αισθάνθηκε ότι τα όρια και οι περιορισμοί αυτής της τέχνης δεν της παρείχαν το χώρο που χρειαζόταν για να εκφράσει τον εσωτερικό της κόσμο.

Το 1957 εγκαταστάθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες — πρώτα στο Seattle, μετά στην Νέα Υόρκη — όπου συνδέθηκε με το πρωτοποριακό καλλιτεχνικό κίνημα της εποχής. Εκεί ξεκίνησε να αναπτύσσει τα «infinity net paintings», τεράστιους καμβάδες που καλύπτονται ολόκληροι από χιλιάδες επαναλαμβανόμενες κουκκίδες ή μικρά μοτίβα, χωρίς προσοχή στα όρια του καμβά, έτσι ώστε ο θεατής να αισθάνεται ότι το μοτίβο συνεχίζεται πέρα από τα όρια του έργου.

Τη δεκαετία του ’60 εισήγαγε την εγκατάσταση, τη σκληρή γλυπτική, το περιβάλλον της performance και η τέχνη της έγινε πιο πολυμορφική, συνδέθηκε με τα κινήματα της Pop Art, του μινιμαλισμού, της performance και του avant-garde. Η Kusama διοργάνωσε happenings, εκθέσεις στον δημόσιο χώρο, έργα που έθιγαν τη σωματική εμπειρία, τη σεξουαλικότητα, την ταυτότητα. Έργα όπως τα Infinity Mirror Rooms και οι εγκαταστάσεις με καθρέφτες και φώτα επέτρεψαν στον θεατή να βιώσει μία άλλη διάσταση, το άπειρο, την αντανάκλαση του εαυτού, την κυκλική σχέση μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού κόσμου.

Μια πιο προσωπική εμπειρία

Η ζωή της όμως δεν υπήρξε χωρίς σκιές. Τα θέματα της ψυχικής υγείας είναι άμεσα συνδεδεμένα με το έργο της: η ίδια έχει μιλήσει ανοιχτά για τις ψευδαισθήσεις από παιδί, για την ανάγκη της τέχνης ως μέσου επιβίωσης. Το 1973 επέστρεψε μόνιμα στην Ιαπωνία και το 1977 εισήλθε εθελοντικά σε ψυχιατρικό νοσοκομείο στο Τόκιο, όπου μέχρι και σήμερα είναι η κύρια κατοικία της, παράλληλα με το στούντιο της που βρίσκεται κοντά, και όπου συνεχίζει να δημιουργεί αδιάκοπα.

Παρά τις δυσκολίες, το έργο της Kusama έχει αναγνωριστεί διεθνώς, με πολλές εκθέσεις, διακρίσεις και συνεργασίες. Έχει λάβει το βραβείο Praemium Imperiale (2006), και πραγματοποιεί τακτικά μεγάλες αναδρομικές εκθέσεις που καλύπτουν διάφορες δεκαετίες της καλλιτεχνικής της πορείας.

Τι χαρακτηρίζει το έργο της

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία στο έργο της είναι η εμμονή με την επανάληψη και τη συσσώρευση — είτε σε μοτίβα κουκκίδων (polka dots), είτε σε δίχτυα, είτε σε αντικείμενα που πολλαπλασιάζονται μία πρακτική που λεγόταν από την ίδια «stereotypical repetition» και που θεωρεί ότι λειτουργεί ως γέφυρα προς την ένωση με κάτι μεγαλύτερο, αναζητώντας το σύνολο, το άπειρο. Μία άλλη σταθερά στο έργο της είναι η σχέση με τη γλυπτική, το χώρο και το φως: οι εγκαταστάσεις με καθρέφτες που πολλαπλασιάζουν το φως και την εικόνα, τα φώτα LEDs, οι καθρεφτίζουσες επιφάνειες και οι αντικατοπτρισμοί, όλα λειτουργούν ώστε ο θεατής να μην είναι ποτέ ένας απλός παρατηρητής αλλά να γίνεται μέρος της εμπειρίας.

Η επίσκεψη της Yayoi Kusama στο μουσείο Renzo Piano στη Βασιλεία αποτελεί μία εξαιρετική ευκαιρία να συναντηθεί η ιδιαίτερη αισθητική της με έναν χώρο που διαπνέεται από σύγχρονη αρχιτεκτονική ευαισθησία, φως, καθαρές γραμμές και μεγάλες ανοιχτές αίθουσες. Το Renzo Piano, με την ευαισθησία του προς το φως και τη φυσική ροή του χώρου, ταιριάζει απόλυτα με τον τρόπο που η Kusama εργάζεται με το διάχυτο φως, τις καθρεφτιστικές επιφάνειες, την εγκατάσταση του φωτός και είναι χώρος που μπορεί να αναδείξει τα Infinity Mirror Rooms, τα διαδραστικά περιβάλλοντα και τις πολυπλοκότητες του οπτικού και ψυχικού στοιχείου.

Η έκθεση στη Βασιλεία

Από τις 12 Οκτωβρίου 2025, το Ίδρυμα Beyeler στο Riehen θα εγκαινιάσει την πρώτη ελβετική αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στην Ιάπωνα καλλιτέχνη, ένα φιλόδοξο έργο που προσφέρει μια ολοκληρωμένη επισκόπηση της καλλιτεχνικής της παραγωγής, που εκτείνεται σε περισσότερα από εβδομήντα χρόνια πειραματισμού και οπτικής έρευνας.

Σε επιμέλεια των Mouna Mekouar και Charlotte Sarrazin, η έκθεση θα καταλαμβάνει δέκα από τις αίθουσες του μουσείου και θα επεκταθεί στο γύρω πάρκο, μετατρέποντας το κτίριο του Renzo Piano σε ένα πραγματικά καθηλωτικό τοπίο. Οι γυάλινες προσόψεις του Ιδρύματος, οι οποίες ανοίγουν τους εσωτερικούς χώρους στο πράσινο και το φυσικό φως, θα γίνουν αναπόσπαστο μέρος του διαλόγου με τα έργα της Kusama, έργα που, μέσω της εμβύθισης, της επανάληψης και του οπτικού ιλίγγου, επιτρέπουν στους επισκέπτες να υπερβούν τα φυσικά όρια του εαυτού και να εισέλθουν σε μια συλλογική, αισθητηριακή αισθητική συνθήκη.

Η έκθεση υπόσχεται μια ολοκληρωμένη εμπειρία, παρουσιάζοντας περίπου 300 έργα που αναδεικνύουν το εύρος των εκφραστικών μέσων μέσω των οποίων η καλλιτέχνιδα έχει διαμορφώσει την εκλεκτική της γλώσσα, πειραματιζόμενη συνεχώς με τη ζωγραφική, τη γλυπτική, το κολάζ, την performance και τα happenings. Παράλληλα με ιστορικά έργα όπως τα Infinity Nets, τα γλυπτά Accumulation, τον Narcissus Garden (1966/2025) και το περίφημο Infinity Mirrored Room: Illusion Inside the Heart (2025), οι επισκέπτες θα συναντήσουν νέα περιβάλλοντα ειδικά σχεδιασμένα για τον χώρο, συμπεριλαμβανομένου ενός ολοκαίνουργιου Infinity Mirror Room που δημιουργήθηκε ειδικά για τους χώρους του Ιδρύματος.

Μετά την ελβετική στάση, η αναδρομική έκθεση θα συνεχιστεί στο Μουσείο Ludwig στην Κολωνία και θα καταλήξει στο Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ, όπου θα ολοκληρώσει το ευρωπαϊκό της πρόγραμμα στις 17 Ιανουαρίου 2027.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.