Ρατσισμός, ξενοφοβία, αντισημιτισμός, ισλαμοφοβία, καταστολή, αποκλεισμός. Λέξεις και έννοιες συνδιαλέγονται με βίντεο, εικόνες, ήχους, εγκαταστάσεις ενώ το φάντασμα του εθνικισμού πλανάται ξανά πάνω από την Ευρώπη. Ολοένα και περισσότερες χώρες υιοθετούν και πάλι εσωστρεφείς στάσεις και αντιλήψεις. Οι μεγάλοι διανοητές γράφουν και μιλούν. Δεν αρκεί. Διεθνείς καλλιτέχνες παίρνουν το λόγο και τα μουσεία του κόσμου, ευτυχώς, είναι, πλέον, ανοιχτά σε καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες που ασχολούνται με την πολιτική πραγματικότητα στον κόσμο.
Το ΕΜΣΤ είναι ένα από αυτά. Φιλοξενεί τη διεθνή ομαδική έκθεση Statecraft: Διαμορφώνοντας το Κράτος. H έκθεση διερευνά τους υποκείμενους μηχανισμούς στη διαμόρφωση του έθνους-κράτους, όπως το γνωρίζουμε σήμερα, καθώς και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο και δικτυωμένο κόσμο, όπως αναφέρεται στο σχετικό πρόγραμμα.
Και οι 39 διεθνείς καλλιτέχνες που συμμετέχουν στο πρότζεκτ επιδιώκουν μια κριτική ανατομία των ζητημάτων που απασχολούν τον σύγχρονο πολίτη στη σημερινή εποχή της μαζικής μετανάστευσης και των πολυεθνοτικών κοινωνιών και θέτουν ερωτήματα γύρω από τις δομές ισχύος και τις διαδικασίες πίσω από την κρατική γραφειοκρατία, τη διακυβέρνηση και την κυριαρχία, ακόμα και γύρω από τις επινοημένες παραδόσεις.
Για κάποιο λόγο, όμως, μια τόσο επίκαιρη έκθεση, περνά απαρατήρητη; Ελάχιστοι μιλούν ή γράφουν για αυτήν. Και είναι παράδοξο εάν αναλογιστούμε πως η έκθεση πραγματοποιείται μια περίοδο που ο εθνικισμός του 21ου αιώνα απειλεί την ευρωπαϊκή συνοχή, οι μειονότητες βιώνουν βάναυσο αποκλεισμό, η κρατική καταστολή γίνεται ολοένα και πιο άγρια ενώ παραβιάζονται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Ο E.H Gombrich αναφέρει στο «Χρονικό της Τέχνης», πως ο δυτικός πολιτισμός οφείλει πολλά στη φιλοδοξία των καλλιτεχνών να ξεπεράσουν ο ένας τον άλλον. Αν, όμως, τα θαυμαστά και συχνά ανατρεπτικά έργα που κάνουν δεν φτάνουν στο κοινό, πόση δύναμη μπορεί να έχει η καλλιτεχνική δημιουργία τους;
Από την πρώτη μέρα της λειτουργίας του το Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, “υπάρχει” αρκετά «περιθωριακά» παρόλο που όλοι, περίμεναν πως ένα τέτοιο μουσείο διεθνούς εμβέλειας στην Αθήνα θα συγκέντρωνε την προσοχή των ανθρώπων της σύγχρονης Τέχνη. Το ευτυχές, ωστόσο, είναι πως αν και σχεδόν “αόρατο” είναι το πιο συμπεριληπτικό και φιλόξενο μουσείο της πόλης μας. Κι ας μην έχει ακόμα καταφέρει να κάνει τη φωνή του να ακουστεί μακριά.
Τι μας δείχνουν οι 39 καλλιτέχνες που συμμετέχουν στο Statecraft για όσα συμβαίνουν στον κόσμο μας;
Οι 39 καλλιτέχνες- εννέα εκ των οποίων είναι Έλληνες- μας καλούν να σκεφτούμε το έθνος-κράτος, υπό το πρίσμα των σημερινών συνθηκών και να φανταστούμε άλλα μοντέλα κοινωνικής οργάνωσης και κράτους που δεν ταυτίζονται με συγκεκριμένες σημαίες ή διαβατήρια. Τα έργα τους εστιάζουν στη συγκρότηση του έθνους, ως πραγματικότητας και ως έννοιας. Μελετούν τα όρια της κρατικής εξουσίας τη στιγμή που μαίνεται ένας πόλεμος στην Ευρώπη και ήδη κάποιες χώρες έχουν στραφεί στην ακροδεξιά.
Τα ζητήματα της δημοκρατίας, της ιθαγένειας και της πολιτειότητας, των δικαιωμάτων, της συμπερίληψης και του αποκλεισμού βρίσκονται στο επίκεντρο του καλλιτεχνικού στοχασμού τους. Όπως και το διαφιλονικούμενο ζήτημα σχετικά με τη δύναμη που διαθέτουν τα κράτη να χορηγούν ιθαγένεια/πολιτειότητα.
Η περιήγηση στην έκθεση παράγει έναν πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό παρόλο που βγαίνοντας από το Μουσείο δεν έχεις δει αυτό που είχε φανταστεί μπαίνοντας.
Ο καλλιτέχνης και συγγραφέας Jonas Staal, ο οποίος συμμετέχει στην έκθεση επιμένει με λέξεις και έργα πως ο «ακραίος εθνικισμός λειτουργεί ως πρόσχημα προκειμένου οι κυβερνήσεις να εφαρμόζουν μη δημοκρατικές πρακτικές με τη δικαιολογία της προστασίας και της ασφάλειας». Μέσα από το έργο του αναδεικνύει τη σχέση του ακραίου εθνικισμού και του βαθέως κράτους.
Αξιοσημείωτο είναι πως τη διάρκεια της προετοιμασίας της έκθεσης η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. Το μήνυμα του Statecraft είναι σαφές: «Η ανεξέλεγκτη κρατική εξουσία οδηγεί σε άκρως επικίνδυνες συνθήκες».
Το Statecraft, 200 χρόνια και κάτι από τη σύλληψη του ελληνικού κράτους, προσεγγίζει τα διαφορετικά είδη της εθνικιστικής ταύτισης και θέτει σπουδαία ερωτήματα όπως το πως μπορούμε να υπερβούμε την τοξικότητα του εθνικισμού διατηρώντας τα προτερήματα του έθνους-κράτους και το κατά πόσο θα μπορούσαμε να επινοήσουμε άλλες μορφές της κοινότητας και του ανήκειν εκτός του έθνους-κράτους…
Δεν είναι φυσικά είδηση το ότι η τέχνη ασκεί πολιτική. Η καλλιτεχνική εργασία και παραγωγή έχει διαδραματίσει ιστορικά σημαίνοντα ρόλο τόσο στην ανατροπή πολιτικών δυνάμεων όσο και στη διατήρηση της κυριαρχίας συγκεκριμένων καθεστώτων. Πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πότε η τέχνη είναι κομμάτι του αναστοχασμού του πολιτικού σώματος και πότε μέρος του συστήματος δεδομένου πως ο τρόπος που αποτυπώνονται οι καλλιτεχνικές δημιουργίες είναι άρρηκτα δεμένος με τη δημόσια σφαίρα;
Η απάντηση, ίσως, να βρίσκεται στα λόγια του Αντρέ Μαρλό. Ο κόσμος της τέχνης είναι ο κόσμος της μεταμόρφωσης. Δεν μπορούμε, συνεπώς, να μιλάμε για τα γεγονότα που αλλάζουν τον κόσμο χωρίς να μιλάμε για πολιτισμό. Όπως δεν μπορούμε μιλάμε για τα κυρίαρχα γεγονότα που διαμορφώνουν τον κόσμο δίχως να τα κοιτάξουμε λοξά μέσα από την τέχνη.
Info: Μπορείτε να δείτε την Έκθεση Statecraft Διαμορφώνοντας το Κράτος μέχρι τις 30 Οκτωβρίου 2022 στο ΕΜΣΤ, στο κτίριο της ζυθοποιίας ΦΙΞ στη Λεωφόρο Συγγρού , το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κτίρια της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής και χαρακτηριστικό δείγμα βιομηχανικού κτιρίου.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Bani Abidi, Ewa Axelrad, Μαρία Βαρελά, Zanny Begg & Oliver Ressler, Βαγγέλης Βλάχος, Ειρήνη Βουρλούμη, Loulou Cherinet, Liu Chuang, Γιώργος Γύζης, Navine G. Dossos, Katya Ev, Köken Ergun, Marta Górnicka, Ivan Grubanov, Lise Harlev, Femke Herregraven, Ελένη Καμμά, Thomas Kilpper, Szabolcs KissPál, Πάνος Κοκκινιάς, Stéphanie Lagarde, Langlands & Bell, Ella Littwitz, Thomas Locher, Cristina Lucas, Tanja Muravskaja, Marina Naprushkina, Kristina Norman, Daniela Ortiz, Trevor Paglen, Αντώνης Πίττας, Jaanus Samma, Larissa Sansour, Jonas Staal, Αναστάσης Στρατάκης, Sasha Streshna, Αλέξης Φιδετζής
