Με αφορμή τα 101 χρόνια από τη γέννησή του στις 12 Μαϊου 1921, οι γερμανικές Εκδόσεις Steidl μόλις παρουσίασαν σε ένα limited edition box τέσσερις τόμους αφιερωμένους σε κορυφαίες στιγμές της καλλιτεχνικής πορείας του Joseph Beuys. Με αναλύσεις για τα περίφημα installations του Beuys Wirtschaftswerte, 1980 (Economic Values) και  Honeypump in the Workplace, 1977 καθώς και το συγκεντρωμένο υλικό από το Periphery Workshop, δηλαδή τις διαλέξεις του Beuys για τις περιφερειακές και τις κεντρικές χώρες της Ευρώπης, όπως δόθηκαν στο πλαίσιο της λειτουργίας του Δωρεάν Διεθνούς Πανεπιστημίου για τη Δημιουργικότητα και τη Διεπιστημονική Έρευνα. Την τετραλογία συμπληρώνει ο τόμος Beuys in America, ο οποίος αναφέρεται στο ταξίδι- οδοιπορικό installation του Beuys το 1974 μαζί με τους Klaus Staeck και Gerhard Steidl σε πόλεις της Αμερικής όπου καταγράφονταν οι καλλιτεχνικές τους δράσεις μέσα σε διαφορετικούς χώρους.

Ποιος ήταν όμως ο Joseph Beuys και πώς πρέπει να τον θυμόμαστε;

Από τους κοινής παραδοχής πιο επιδραστικούς καλλιτέχνες του μεταπολεμικού κόσμου, ο Beuys περιπλανήθηκε στον χώρο της τέχνης υπηρετώντας την υψηλή φιλοδοξία τού να μετατρέψει τη δυτική κουλτούρα σε έναν κόσμο ιδεών και αισθητικής με ειρηνικά, δημοκρατικά και δημιουργικά χαρακτηριστικά.

Πολυσχιδής, υιοθέτησε σύνολο εκφραστικών μέσων για την επίτευξη αυτού του στόχου, τόσο μέσα από την εικαστική του ιδιότητα ως γλύπτη και performer, όσο και με σειρά διαλέξεών του που κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων καλλιτεχνικών και κοινωνικοπολιτικών, καθώς και μέσα από την ακτιβιστική του δράση και την ίδρυση πολιτικού κόμματος: όλα αποτέλεσαν στην πραγματικότητα συστατικά της μαξιμαλιστικής αντίληψής του για μια «διευρυμένη σύλληψη της έννοιας της τέχνης» που θα υπηρετούσε επαρκώς το ουτοπικό όραμά του για μια επανασύσταση του δυτικού πολιτισμού και της ιστορίας του. Παράλληλα, ο Beuys, υπήρξε και χαρισματικός δάσκαλος, εμπνέοντας νέους καλλιτέχνες με το πάθος και το αντισυμβατικό πνεύμα του να τον ακολουθήσουν.

Είναι γεγονός ότι το μεταπολεμικό στίγμα στην τέχνη και στον χώρο τον ιδεών του 20ου αιώνα παραμένει σταθερό σημείο αναφοράς μέχρι και σήμερα ως προς τη διερεύνηση καινοτομιών και πρωτοπόρων ιδεών που αμφισβήτησαν ανοιχτά τις ελιτιστικές φόρμες και ισορροπίες καθώς και τα στερεότυπα του παρελθόντος, προσδίδοντας στην τέχνη έναν ρόλο κοινωνικά καταλυτικό. Η μεταμοντέρνα αισθητική και πρωτοπορία συνδέθηκε στενά με την έννοια της κοινωνικής αλλαγής και του επαναπροσδιορισμού τού τι κόσμο θέλουμε και πώς μπορούμε και δικαιούμαστε να υπάρχουμε μέσα σε αυτόν, ύστερα από τον όλεθρο που άφησαν πίσω τους οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι.

Ο Joseph Beuys αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα avant-garde εκφραστή αυτής της νέας γενιάς αντιλήψεων που ήθελαν την τέχνη συνδιαμορφωτή της κοινωνικής πραγματικότητας: γεννημένος το 1921 στο Κρέφελντ της Γερμανίας, βίωσε από πρώτο χέρι τα πεπραγμένα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και του Τρίτου Ράιχ, εξαναγκαζόμενος μάλιστα να συμμετάσχει στη Χιτλερική Νεολαία και να υπηρετήσει ως πολυβολητής στη γερμανική πολιτική αεροπορία («Λουφτβάβε»). Το 1943, το αεροπλάνο στο οποίο επέβαινε συνετρίβη στην Κριμαία, αλλά ο ίδιος κατάφερε να επιβιώσει χάρη στη σκέψη των ντόπιων να τον τυλίξουν με τσόχινο ύφασμα και να τον αλείψουν με λίπος ώστε να αντέξει στις χαμηλές θερμοκρασίες. Το λίπος και η τσόχα έμελλε να αποτελέσουν βασικά υλικά στην τέχνη του στο μέλλον.

Από το 1947 έως το 1951 ο Beuys σπούδασε στην Κρατική Σχολή Καλών Τεχνών στο Ντίσελντορφ. Κατά τη δεκαετία του ’60 διορίστηκε καθηγητής γλυπτικής στην ίδια σχολή ενώ ήρθε σε επαφή με το καλλιτεχνικό κίνημα “Fluxus”, υπό το οποίο συσπειρώνονταν ευρωπαίοι και αμερικανοί πρωτοπόροι της τέχνης όπως οι John Cage, Robert Filliou, Dick Higgings και η Yoko Ono.

Βασικό σκεπτικό της πρωτοποριακής αυτής κοινότητας καλλιτεχνών ήταν η δημιουργία νέων πειραματικών μορφών τέχνης (intermedia, conceptual art, video art) ενώ κύριο ρόλο έπαιξε η έννοια της επιτελεστικότητας της τέχνης (performance art), με τη διεξαγωγή δρώμενων στα οποία ο ίδιος ο καλλιτέχνης συμμετέχει με το σώμα του καθώς «τα έργα είναι εφήμερα» και στην πραγματικότητα δεν μπορούν να αποτυπωθούν από φωτογραφίες και βίντεο. Κύριος στόχος μιας performance είναι η απόδοση της κεντρικής ιδέας του έργου και όχι τόσο πολύ η λεπτομέρειά του.

Εκείνη την περίοδο, ο Beuys εντάσσει στο έργο του ζωντανές δράσεις (actions) τελετουργικής φύσης, με κορυφαία στιγμή του τη δράση «Πώς να εξηγήσεις τις εικόνες σε έναν νεκρό λαγό» (How to Explain Pictures to a Dead Hare) το 1965. Εκεί, ο Beuys κάλυψε το κεφάλι του με μέλι κι ένα χρυσό φύλλο και, φορώντας ένα παπούτσι γεμισμένο με τσόχα και ένα με σίδερο, περπάτησε μέσα στον χώρο της γκαλερί για περίπου δύο ώρες, εξηγώντας παράλληλα τον ρόλο της τέχνης σε έναν νεκρό λαγό που κουβαλούσε στα χέρια του.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970, η καλλιτεχνική παρουσία του Beuys γινόταν όλο και πιο σύνθετη και περίπλοκη: ενώ συνέχιζε να χρησιμοποιεί τα ήδη καθιερωμένα προϊόντα από τσόχα, ζώα και οργανικά υλικά, τα συμπλήρωνε συστηματικά με νέα στοιχεία, στην προσπάθειά του να δημιουργήσει ένα διαρκώς ανανεούμενο συμβολικό πλαίσιο μέσα από το οποίο θα αποκρυσταλλωνόταν το προσωπικό του στίγμα εννοιολογικής τέχνης. Η τέχνη του Beuys έχει συγκριθεί με εκείνη των Γερμανών εξπρεσιονιστών,  τόσο ως προς τον ανορθόδοξο και αντισυμβατικό της χαρακτήρα όσο και ως προς τη σαφή σύνδεση της ανατρεπτικής της ταυτότητας με την κοινωνική  επανάσταση.

Το ίδιο διάστημα, ο Beuys επικεντρώνεται ακόμη περισσότερο στην ακτιβιστική του δράση, ιδρύοντας πολλές πολιτικές οργανώσεις όπως και το Δωρεάν Διεθνές Πανεπιστήμιο για τη Δημιουργικότητα και τη Διεπιστημονική Έρευνα (1974) και το Γερμανικό Πράσινο Κόμμα (1980). Η ίδια η τέχνη του Beuys έγινε βαθμιαία περισσότερο πολιτικοποιημένη, ενώ συνέχιζε να διαμορφώνεται από τη δική του έννοια της «κοινωνικής γλυπτικής», σύμφωνα με την οποία το υπονοούμενο μήνυμα, σε οποιοδήποτε από τα έργα του, ήταν ότι η ίδια η κοινωνία πρέπει να γίνει κατανοητή ως το πραγματικό «έργο τέχνης», αφού  «κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης» περίφημο σλόγκαν  του  Beuys, στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται η ιδέα ότι η κοινωνική αλλαγή μπορεί να επέλθει μόνο με τη συνεργασία των δημιουργικών ενεργειών όλων μέσα στο πλαίσιο συλλογικών, συνεργατικών δράσεων.

Έργα του Beuys εκτίθενται σε Ευρώπη και Αμερική, με πιο σημαντικές τις εκθέσεις μεγάλης κλίμακας στο Guggenheim Museum (1979) και στο Tate Modern (2005). Και για τους μόλις 900 τυχερούς που θα προλάβουν την αγορά του limited edition box, λίγος Beuys θα κοσμεί σαν ψευδαίσθηση τα ράφια τους, σε μια σιωπηλή performance που αιωνίως θα διεκδικεί έναν καλύτερο κόσμο.

❈ Η συλλεκτική έκδοση “Four Books in a Box” η οποία περιλαμβάνει τα βιβλία “Beuys in America”, “Periphery Workshop”, “Honey is flowing in all directions” και “Das Wirtschaftswertprinzip / The Principle of Economic Value” κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Steidl. 

❈ Περισσότερες πληροφορίες εδώ. 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News